1 iyul 2024-cü ildən etibarən Oxu.az mobil tətbiqinin köhnə versiyasına dəstək dayandırılacaq - yenilənmiş versiyanı endirmək üçün Google Play və ya AppStore-a keçməyiniz xahiş olunur.
Qan Turalı yazır...
Cəlil Məmmədquluzadəni ölməz edən nədir? Pyesləri, hekayələri, "Molla Nəsrəddin" jurnalındakı titanik fəaliyyəti? Əlbəttə hər kəsin öz mülahizəsi, öz fikri ola bilər. Ancaq mənim üçün Mirzə Cəlil hər şeydən qabaq "Azərbaycan" felyetonu ilə dəyərli və qiymətlidir. Çünki ədəbiyyatşünaslarımızın felyeton adlandırdığı əslində isə esse janrında yazlan bu mətnlə Azərbaycan ruhunu, Azərbaycan şüurunu, azərbaycanlı olmağın fəlsəfəsini ortaya qoymuşdu. Hər nə qədər onu bu vətənə, xalqa zidd ünsür kimi damğalamağa çalışsalar belə "Azərbaycan" yazısı ortadadır.
Mirzə Cəlilin bu barədə poeziyada davamçısı heç şübhəsiz ki, Səməd Vurğun idi. Nə qədər ki, Azərbaycan var, "Azərbaycan" şeiri də var olacaq. Vaqif Səmədoğlu mənə bir əhvalat danışmışdı. Rayonların birinə gediblər, rayonun katibi Vaqif müəllimə bir heykəli göstərib deyib ki, atana heykəl qoymuşuq. Vaqif Səmədoğlu da heykələ baxıb, görüb Cəlil Məmmədquluzadənin heykəlidir, nəzakətlə deyib ki, mənim atam Səməd Vurğundur, Cəlil Məmmədquluzadə deyil. Hərçənd, bu sözlərdə də böyük həqiqət vardır, çünki Cəlil Məmmədquluzadə bütün Azərbaycan yazıçılarının və bəlkə hamıdan da çox Səməd Vurğunun mənəvi atası, ruhi əcdadıdır.
Sözü bir az uzatdıq, mətləbə keçək. Bizim üçün, Səməd Vurğun, Cəlil Məmmədquluzadə kimdirsə Ukrayna üçün də Taras Şevçenko odur. Şevçenkonun 1845-ci ildə yazdığı "Vəsiyyət" şeiri Süleyman Rüstəm, Əhməd Cavad, Mikayıl Müşfiq kimi görkəmli şairlərimiz tərəfindən dəfələrlə Azərbaycan dilinə tərcümə edilib. 150-dən artıq dilə tərcümə olunan bu şeir Süleyman Rüstəmin tərcüməsində belə başlayır:
Mən öləndə, məni basdırarsınız,
Yüksək bir təpədə, bir dağ başında.
Elə bir yerdə ki, görünsün yalnız
O gözəl Ukrayna... Onun daşında,
Onun tarlasında, geniş çölündə,
Mən öləndən sonra, görüm nələr var!
Müharibə az qala iki ildir ki, başlayıb. Və bu iki il ərzində bu müharibə haqqında yüzlərlə, bəlkə də minlərlə xəbər oxumuşam. Ancaq yaddaşımın mənə rahatlıq vermir, hər xəbərdə bu şeiri xatırlayır, Şevçenkonu yad edirəm. Şeirin xüsusən də son misraları dilimdən düşmür:
Qırıb yox ediniz o qandalları.
Düşmənin qanını axıtmaqla siz
Azad olarsınız, biliniz barı.
Və həmişə düşünürəm ki, görəsən, Şevçenkonun ruhu Ukraynaya baxdıqda nə düşünür… Vəsiyyətinə uyğun olaraq Şevçenko Dnepr çayının sahilində Çerneçyada dəfn edilib... Yəni, bütün Ukraynanın göründüyü yerdə...
Cəlil Məmmədquluzadə "Azərbaycan" məqaləsində yazdığı bir cümləni oxuyanda bu sözlərin görkəmli yazıçının qələmindən yox ürəyindən qopduğuna səmimi qəlbdən inanıram: "Ax, gözəl Azərbaycan Vətənim! Harada qalmısan?"
Görəsən, Mirzə Cəlil anadan olmamışdan 8 il əvvəl vəfat edən Şevçenko Mirzənin bu məqaləsini oxuyub nə deyərdi? Nə düşünərdi?
Yeri gəlmişkən, Ukrayna adlı dövlətin, xalqın, dilin mövcud olmadığını düşünənlər "Vəsiyyət" şeirinin 1939-cu ildə görkəmli rus şairi Tvardovski tərəfindən tərcümə edildiyini necə izah edəcəklər? Ukrayna dili adlı bir dil yox idisə, bu tərcümə hansı zərurətdən irəli gəlmişdi?
Və gözəl ukraynalıların gözəl vətəni olan Ukrayna... Bu gün o tapdaq altındadır. Vaxtında nüvə silahı əlindən alınan, qəddar, amansız və qansız qonşusunun qucağına atılan Ukrayna... Taleyi özündən xəbərsiz, özündən uzaq masalarda müzakirə edilən Ukrayna... Torpaqlarını düşmənə peşkəş verməyə məcbur edilən Ukrayna...
Söz yox ki, bu dəhşətli mənzərələr Şevçenkonun ürəyini yaralayacaqdır. Söz yox ki, bu mənzərələri Şevçenko o əngin, hüdudsuz təxəyyülü ilə bağlı yarada bilməzdi...
Və nə yaxşı ki, Mirzə Cəlilin, Səməd Vurğunun yaratdığı Azərbaycan ideyası, Azərbaycan ordusunun və Ali Baş Komandanının ruhunda təcəssüm tapdı. Azərbaycan öz qüvvəti, öz ruhu və öz ideyası ilə torpaqlarını azad etdi. Üzünü Qərbə tutanların qarşısında isə Ukrayna matəmgahı durur. Dəhşətli olan da budur...
