Seçki kampaniyası zamanı dünyaya “sülh” gətirəcəyini iddia edən Donald Trampın Qəzza sürgün planının şok effekti keçməmiş Rusiya mətbuatı ötən həftə Trampın Ukraynadakı “sülh” planından yazmışdı. Sözügedən planın əks-sədası davam edərkən ABŞ prezidenti Trampın rusiyalı həmkarı Vladimir Putinlə telefon danışığı olduğu açıqlanıb. Tramp telefon danışığı ilə bağlı Ukrayna tərəfinə məlumat verməyib və avropalı müttəfiqlərini tənlikdən kənarda qoyub. Təbii ki, Trampın Putinlə görüşünə həm ABŞ daxilində, həm də Ukrayna və Avropadan reaksiya gəlib.
Hafta.az-ın yazdığına görə, Demokrat Partiyasının siyasətçiləri Trampı düşmənlə görüşdüyünə görə xəyanətdə ittiham edərkən, bəzi amerikalı ekspertlər ABŞ-ın bütün cinayətlərinə baxmayaraq təkbaşına hərəkət edərək Rusiyaya müraciət etməsinin Rusiya-Çin-Şimali Koreya-İran müttəfiqliyini gücləndirəcəyinə, ittifaqa daxil olan bir ölkəyə güzəştə getməsinin Rusiya ilə qurulan dialoqa güzəşt kimi qiymətləndirilməməsi lazım olduğuna diqqət çəkib.
Avropa liderləri Ukrayna müharibəsinin Avropasız həll edilə bilməyəcəyi ilə bağlı şərhlər veriblər. Ukraynadan aydın bəyanatlar gəldi ki, Kiyevsiz sülh olmayacaq.
Bir neçə gün sonra ABŞ-ın yeni müdafiə naziri Pit Heqset Almaniyanın Ramşteyn aviabazasında keçirilən Ukrayna Müdafiə Əlaqə Qrupunun toplantısında Ukraynanın gələcəyi ilə bağlı üzərində işlədikləri planın ümumi konturları barədə açıqlamalar verib.
Soyuq duş təsiri bağışlayan Heqsetin çıxışında üç məsələ gündəmə gəlib: "Hər şeydən əvvəl, Heqset Trampın Ukraynanın ərazi güzəştləri etməli olacağı ilə bağlı keçmiş bəyanatlarını rəsmən təsdiqləyib. "Biz də sizin kimi suveren və firavan Ukrayna istəyirik. Bununla belə, biz əvvəlcə qəbul etməliyik ki, 2014-cü ilə qədər Ukrayna sərhədlərinə qayıtmaq real məqsəd deyil. Bu illüziya məqsədə nail olmaq yalnız müharibəni uzadacaq və daha çox əzablara səbəb olacaq”, - deyən ABŞ müdafiə naziri müharibənin başlanğıcından bəri ilkin şərt kimi vurğulanan “Ukraynanın ərazi bütövlüyünün” Tramp administrasiyası üçün vacib olmadığını açıq şəkildə ifadə edib.
İkincisi, müdafiə naziri Heqset, qalıcı sülhün Ukraynaya güclü təhlükəsizlik zəmanətlərini ehtiva etməli olduğuna diqqət çəkdi, eyni zamanda, "ABŞ Ukraynanın NATO-ya üzvlüyünün danışıqlar yolu ilə həllin real nəticəsi olduğuna inanmır" deyərək Ukraynanın NATO perspektivini də ortadan qaldırdı.
Üçüncüsü, Heqset vurğuladı ki, istənilən təhlükəsizlik zəmanəti NATO-nun 5-ci maddəsi xaricindəki Avropadan və ondan kənardakı “bacarıqlı əsgərlər” tərəfindən dəstəklənməlidir. Amerikalı nazir Ukraynaya amerikalı əsgərlərin göndərilməsinin mümkün olmayacağı mesajını verib.
Ardıyla da, NATO-nun müdafiə nazirləri toplantısından sonra keçirdiyi mətbuat konfransında Heqset avropalı müttəfiqlərin ABŞ üçün önəmli olduğunu və Avropanı tək qoymayacaqlarını bildirib. Amma Heqset bunu deyərkən dəfələrlə Avropa müttəfiqlərinin müdafiə xərclərini artırmalı olduqlarını vurğulayıb.
14-16 fevral 2025-ci il tarixlərində baş tutan 61-ci Münhen Təhlükəsizlik Konfransında ABŞ rəsmilərinin çıxışları Avropada çaxnaşmanı daha da artırdı. Təxminən 20 dəqiqə davam edən çıxışında ABŞ-ın vitse-prezidenti J.D.Vens Ukrayna məsələsinə toxunmaq əvəzinə, avropalı müttəfiqlərini onların daxili işlərinə qarışdıqlarına görə tənqid edib.
Konfransda çıxış edən ABŞ prezidentinin Ukrayna və Rusiya üzrə xüsusi nümayəndəsi Keyt Kelloq Avropanın çoxqütblülüyünün aradan qaldırılması üçün danışıqlarda birbaşa iştirak etməyəcəyini, lakin ABŞ-ın avropalı müttəfiqlərinin fikirlərini nəzərə alacağını bildirib.
Kelloq, üzərində işlədikləri planın bir neçə həftə ərzində konkretləşəcəyini də bildirib.
Kelloqun açıqlamalarından bir qədər əvvəl ABŞ Avropa paytaxtlarına sorğu məktubu göndərərək, Ukraynaya hansı təhlükəsizlik zəmanətlərinin verilə biləcəyi barədə məlumat istəyib.
Bütün bu hadisələr baş verərkən ABŞ-ın maliyyə naziri Skott Bessent Kiyevə səfər edərək Zelenski ilə görüşüb. Ukrayna tərəfinin bəyanatına görə, Ukraynanın nadir torpaq elementləri ilə bağlı Kiyevlə Vaşinqton arasında danışıqlara başlanılıb. Mətbuatda bildirilib ki, görüş zamanı Zelenski ABŞ-ın Ukraynaya verdiyi dəstəyə görə nazirə təşəkkür edib və "Prezident Trampa Ukraynanı dəstəkləyəcəyi və həqiqətən də bu müharibəni dayandırmaq istədiyi mesajlarına görə minnətdaram. Onun güclü adam olduğunu bilirəm və Putinə təzyiq göstərəcəyinə əminəm" deyib.
Zelenski həmçinin bəyan edib ki, onlar sənədi tez araşdıracaqlar və razılığa gəlmək üçün əllərindən gələni edəcəklər, çünki ABŞ Ukraynanın strateji tərəfdaşıdır.
Zelenski həftəsonu yeni açıqlama verib. Cümə günü Münhendə Vensə planı müzakirə edən Zelenski şənbə günü verdiyi müsahibədə nazirlərinə sazişi imzalamamağı tapşırdığını, çünki bu, yalnız ABŞ-ın maraqlarına xidmət edir.
Ukraynanın danışıqlarda mövqeyi zəifləyib
Son vaxtlar çarəsizliyin təsiri altında olan Zelenki Rusiyaya güzəştə gedir. Əvvəlcə Putinlə masa arxasına oturmağa hazır olduğunu deyən Zelenski nəzarətə götürdüyü Rusiya torpaqlarını Rusiyanın işğal etdiyi torpaqlarla dəyişdirilməsini təklif edib. Təbii ki, təklif Rusiyadan sərt cavab aldı və torpaqların Ukraynaya yalnız əsgərlərinin öldüyünə görə verilə biləcəyini bildirdi.
Ukraynanın Zelenskinin yeraltı sərvətlərlə bağlı sazişini imzalamaması ilə bağlı bəyanatı da Ukraynanın mövqeyini zəiflətdi. Danışıqlar masasına oturmağa hazırlaşarkən ən böyük səhv əvvəlcədən güzəştə getməkdir. Ancaq təkcə Zelenskinin açıqlamaları deyil, həm də ABŞ-ın birbaşa Rusiyaya müraciət etməsi Ukraynanın əlini zəiflədən bir addım idi.
ABŞ dövlət katibi Marko Rubio ilə rusiyalı həmkarı Sergey Lavrov arasında telefon danışığından sonra tərəflər Səudiyyə Ərəbistanında görüşmək barədə razılığa gəliblər.
Ukrayna iclasda iştirak etmədi, Avropa isə tamamilə oyundankənar qalıb.
Lavrov dünənki açıqlamasında Avropanın sülh istəyən deyil, müharibəni davam etdirmək istəyən tərəf olduğu üçün Avropanın masa arxasında olmayacağını müdafiə edib.
Avropada təşviş
Avropalılar Amerika rəsmilərindən gələn müxtəlif açıqlamalar qarşısında dəhşətə qarışan panika vəziyyətindədir. Parisdə Aİ Komissiyasının sədri, NATO-nun baş katibi və Almaniya, Hollandiya, Danimarka, Polşa, Böyük Britaniya və İtaliya liderləri təcili görüşdülər. Makronun bütün avropalı müttəfiqlərini dəvət etmək əvəzinə seçici hərəkəti böyük reaksiyaya səbəb olub.
Görüşdə Avropanın danışıqlar prosesindən kənarda qalmamalı olduğu və nə olursa olsun Ukraynaya dəstəyini davam etdirəcəyi vurğulanıb.
Böyük Britaniyanın baş naziri Keir Starmer, daimi sülh olduğu təqdirdə Ukraynaya qoşun göndərə biləcəklərini açıqladı, lakin Rusiyanın Ukraynaya yenidən hücumunun qarşısını almaq üçün hər halda ABŞ-ın təhlükəsizlik zəmanəti verməli olduğunu vurğuladı.
Bu arada, Zelenskinin Ankaraya səfəri Türkiyənin oynaya biləcəyi rolla bağlı mühüm ipuçları da verdi.
Ukraynada müharibə bu həftə 3-cü ilini tamamladığı üçün Avro-Atlantik münasibətlərdə “Tramp effekti” səbəbindən yaranmış çatın daha da dərinləşəcəyi ehtimalı yüksəkdir. Bu vəziyyət yalnız Rusiyanın xeyrinə olacaq və 3 ildir ki, təkcə özü üçün deyil, Avropa və hətta ABŞ üçün mübarizə aparan Ukraynanın varlığını, orta və uzunmüddətli perspektivdə Avropanın təhlükəsizliyini ciddi təhlükə altına salacaq.
Aİ Şurası və Komissiya sədrlərinin sosial mediada paylaşdıqları ortaq mesajda, "Bu gün Parisdə bir daha təsdiq etdik ki, Ukrayna güc yolu ilə sülhə layiqdir. Ukraynanın müstəqilliyinə, ərazi bütövlüyünə hörmət edən və güclü təhlükəsizlik təminatları təklif edən sülh. Avropa Ukraynaya hərbi yardımın tam payını daşıyır. Eyni zamanda, Avropanın müdafiə qabiliyyətini artırmalıyıq".
Zelenski Türkiyəyə gəldi
Zelenski müharibə tərəfləri ilə dialoqu davam etdirən, 2022-ci ilin martında danışıqlara ev sahibliyi edən və Qara dəniz taxıl sazişinin imzalanması və həyata keçirilməsində mühüm rol oynayan Türkiyəyə səfər etdi. Zelenski ümumiyyətlə, etibar edə biləcəyi və Rusiyaya təsir gücünə malik ölkələri cəlb etməklə ona qarşı yaranmış vəziyyətdən az da olsa, çıxmağa çalışır.
Xarici işlər naziri Hakan Fidan Münhen Təhlükəsizlik Konfransı çərçivəsində Ukraynanın müdafiə naziri Rüstem Umerov, Ukrayna Prezident Aparatının rəhbəri Andriy Yermak və Keyt Kelloq ilə ayrı-ayrılıqda görüşlər keçirib.
Ər-Riyadın ABŞ və Rusiya xarici işlər nazirlərini qəbul etməsi vəliəhd şahzadə Məhəmməd bin Salmanın müharibənin başlanğıcından bəri müxtəlif məsələlərdə Kiyevlə Moskva arasında vasitəçiliyinin davamı kimi qiymətləndirilə bilər.
Trampın gəlişi ilə bin Salman Vaşinqtonda yenidən istədiyi həmsöhbətini tapdı və o, bu vəziyyətdən istifadə edərək ölkəsinin mövqelərini möhkəmləndirəcək. Ancaq bu, Türkiyənin aktiv rol almasına mane olmamalıdır. Əksinə, Türkiyənin təşəbbüsü ələ alması və ABŞ-ın gözündə regionda konstruktiv və oyun qurucu rolunu oynaya biləcəyini göstərməsi Ankara ilə Vaşinqton arasında bölgədə, xüsusilə də Suriyada problemli məsələlərin həllinə də öz təsirini göstərəcək.
Yeri gəlmişkən, nazir Fidan Münhendə verdiyi müsahibədə Türkiyənin Ukraynada sülhün təmin olunması üçün hər cür rolu üzərinə götürməyə hazır olduğunu həmsöhbətlərinə çatdırdığını bildirib.
Zelenskinin Ankaraya səfəri Türkiyənin oynaya biləcəyi rolla bağlı mühüm ipuçları verir.
