ABŞ prezidenti Donald Trampın Hökumətin Effektivliyi Departamentinin fəaliyyəti bu gün bütün dünyada böyük diqqətlə izlənilir. Onun rəhbəri milyarder İlon Mask Azərbaycanda arzuolunmaz elan edilən ABŞ Beynəlxalq İnkişaf Agentliyini (USAID) bağlamağa çalışır.
Bu, radikal Trampçıların Amerika büdcəsindən pul alan bürokratik strukturların təsirini azaltmaq və qlobalist gündəmi həyata keçirmək üçün elan etdikləri kursa uyğundur. Tramp və Maskın qalib gələ biləcəyi bəlli deyil. Lakin bu baş verərsə, Amerika siyasətində inqilabi dəyişikliklərin baş verdiyini söyləmək yerinə düşər.
ABŞ-da və onun hüdudlarından kənarda bir qədər sürprizlə izlənilən Hökumətin Effektivliyi Departamenti-USAID döyüşündə ABŞ mediası onları təəccübləndirən bir kəşf edib. Məlum olub ki, Maskın ideyası heç də prezident üçün məsləhətçi qeyri-hökumət orqanı deyil, onun daha böyük gücə malik olduğu üzə çıxır. Hökumətin Effektivliyi Departamentinə əhəmiyyətli səlahiyyətlər verilib. Maskın departamentinə prezidentin əmri ilə hökumət qeydlərinə, “The New York Times”a görə isə federal ödəniş sisteminə çıxış imkanı verilib. Birincisi USAID, ikincisi isə Maliyyə Nazirliyi ilə bağlı qalmaqala səbəb olub. Mask sosial mediada yazıb: "Hökumətin Effektivliyi Departamenti komandası, digər şeylərlə yanaşı, ABŞ Maliyyə Nazirliyində ödənişlərin təsdiqlənməsinə cavabdeh olan məmurlara, hətta məlum fırıldaqçı və terror qrupları olsa belə, həmişə ödənişləri təsdiqləmək tapşırığı aldığını aşkar edib". O, nə demək istədiyini və bundan hansı əməli nəticələrin çıxarılacağını açıqlamayıb. Hələlik yalnız Konqresdəki Demokratlar nəticə çıxarıb. Oreqon senatoru Ron Vayden iddia edir ki, Mask şəxsi biznes maraqlarını inkişaf etdirmək üçün Hökumətin Effektivliyi Departamentindən istifadə edir. Axı o, ödənişləri emal edən ödəniş sisteminə, o cümlədən bu milyarderin rəqiblərinə çıxış əldə edib. Lakin USAİD-in məsələsində Maskın gəldiyi nəticələr aydındır. O, sosial şəbəkədə yazıb ki, Tramp Amerikanın ən qədim agentliklərindən birinin bağlanmasının tərəfdarıdır. USAID 1961-ci ildə prezident Con Kennedinin rəhbərliyi altında Birləşmiş Ştatların digər ölkələrə göstərdiyi qeyri-hərbi yardımı idarə etmək üçün yaradılıb. Respublikaçılar Partiyasının mühafizəkar hissəsi vaxtaşırı təşkilatı tənqid edib. Mühafizəkarlar onu ilk növbədə adi amerikalılar üçün heç bir faydası olmayan xarici siyasət məqsədləri üçün Amerika vergi ödəyicilərinin pullarının israfçısı kimi görürlər. Bütün dünyada USAID ABŞ-ın siyasi təsir kanalı hesab edilir. Elə bu səbəbdən Azərbaycan hakimiyyəti bu təşkilatın ölkə ərazisində fəaliyyətini dayandırıb. Trampın isə vəzifəyə gəldikdən sonra verdiyi ilk qərarlardan biri, demək olar ki, bütün xarici yardım proqramlarını, o cümlədən USAID-i 90 gün müddətinə dayandırmaq oldu. Ötən həftə bu qurumun 100-ə yaxın əməkdaşı məzuniyyətə göndərilib. Fevralın 3-də isə CNN xəbər verib ki, USAİD-in Vaşinqtondakı Ronald Reyqan binasındakı qərargahında çalışan işçilərə ofislərinin müvəqqəti bağlanacağı barədə xəbərdarlıq edilib. Müvafiq işarələr oradan çıxarılıb. Bundan əvvəl Hökumətin Effektivliyi Departamentinin əməkdaşlarının ofisə daxil olmaq və bu qeyri-hökumət təşkilatında olduğu aşkar edilmiş məxfi məlumatlara çıxış əldə etmək cəhdi olub. Bundan başqa, Maskın tabeliyində olanlara dünyanın müxtəlif ölkələrində çalışan USAİD əməkdaşlarının şəxsi məlumatlarına çıxış imkanı verilməyib. Onu ən çox qəzəbləndirən də elə bu olub. O, sosial şəbəkədə bu təşkilat haqqında çox sərt danışıb, onu cinayətkar adlandırıb. Hökumətin Effektivliyi Departamentinin Ronald Reyqanın binasına səfəri Trampın yanvar ayında USAID-ə rəhbərlik etməyə təyin etdiyi Mett Hopsonun istefası ilə nəticələndi. Qərar imzalanarkən ABŞ prezidenti hadisə ilə bağlı açıqlama verməsə də, görünən odur ki, Mask öz təşəbbüsü ilə hərəkət etməyib. Agentliyin ofisinin bağlanması ərəfəsində Tramp USAID-i “radikal dəlilər dəstəsi” adlandırıb. İlon Mask "X" sosial şəbəkəsində paylaşımında bəyan edib ki, artıq USAID-in ləğvi prosesindədirlər: “USAID bərpa oluna bilməz”.
İndi hadisələr bir neçə ssenari üzrə inkişaf edə bilər. Trampın USAİD-i ləğv etmək səlahiyyəti yoxdur, lakin o, onu Dövlət Departamentinə ötürə bilər. Nəticədə agentlik prezidentin nəzarətində olan adi hökumət strukturuna çevriləcək. Bu arada “The Hill” qəzeti məlumat yayıb ki, dövlət USAID-in direktor vəzifəsini müvəqqəti icraçısı təyin edilib. Dövlət katibi Marko Rubio bildirib: “USAID-in bir çox funksiyaları qalacaq. Lakin onlar ABŞ-nin xarici siyasətinə uyğunlaşdırılmalıdır”. ABŞ Dövlət Departamenti onu da qeyd edib ki, indiyə qədər USAID proqramlarının əhəmiyyətli hissəsi ABŞ-ın əsas maraqlarına cavab verməyib. Bəyanata əsasən, USAID öz ilkin təyinatından çoxdan kənara çıxıb: “İndi tam aydındır ki, USAID-in maliyyələşməsinin əhəmiyyətli hissəsi Birləşmiş Ştatların əsas milli maraqları ilə bağlı deyil”. Amerikalı ekspert Pavel Şarikovun fikrincə, belə gedişlə təşkilatın özü fəaliyyətini dayandıracaq, lakin onun müəyyən proqramların maliyyələşdirilməsi ilə bağlı bəzi funksiyaları Dövlət Departamentinə veriləcək. İkinci ssenari, USAID-in özünü müdafiə edə biləcəyi ssenaridir. Konqresdəki demokratlar artıq Mask və Trampın hərəkətlərini tənqid ediblər. Partiyanın Senatdakı fraksiyası məhkəməyə müraciət etmək imkanını müzakirə edir. Demokrat senatorlar Marko Rubioya Ağ Ev adından izahat tələb edən məktub göndərdilər. Mask və Trump məhkəmədə uduzsalar, Hökumətin Effektivliyi Departamentinin ləğv ediləcəyi və ya fəaliyyətinin məhdudlaşdırılacağı ehtimalı yüksəkdir. Respublikaçı seçicilərin bunu qəbul etməsi, çox güman ki, nisbətən asan olacaq. Sorğular göstərir ki, Mask və onun təşəbbüsləri cəmiyyətdə kifayət qədər populyar deyil. Sonda hansı ssenarinin reallaşacağını söyləmək çətindir. Hazırda baş verən hər şey Amerika siyasəti üçün görünməmiş bir hadisədir. Bu, əvvəllər heç vaxt baş verməyib, ona görə də bütün maraqlı tərəflərin reaksiyası hələ də aydın deyil.
Tahir TAĞIYEV
