Çin Maliyyə Nazirliyi bir sıra Amerika mallarına - kömür, neft, kənd təsərrüfatı texnikası və daha çoxuna əlavə rüsumların tətbiq edildiyini açıqlayıb. Artıq bəllidir ki, Çinin qadağanedici tədbirləri bir sıra Amerika şirkətlərinə ciddi təsir edəcək. Hələlik isə Donald Trampın Çindən gələn mallara rüsumları 10 faiz artırmasına Pekin belə cavab verib.
ABŞ prezidenti hələlik ölkəsinin ən böyük ticarət tərəfdaşları ilə iqtisadi təzyiq dili ilə danışmağa davam edir. Düzdür, Donald Trampın Çin, Meksika və Kanadadan idxal edilən bütün mallara tətbiq edilən hərtərəfli gömrük rüsumlarının qüvvəyə minməsinə bir gün qalmış Meksika və Kanada ilə bağlı qərarını təxirə salıb. Amma o, Çinlə daha çətin dialoqla üzləşməli olacaq. Tramp ABŞ-ın maraqlarını gücləndirmək üçün Avropa İttifaqına (Aİ) qarşı da tariflər tətbiq edəcəklərinə işarə edib. O deyib ki, Avropa İttifaqı xətti keçib: “Nə olacağını görəcəyik, amma əminliklə deyə bilərəm ki, Avropa İttifaqına da tariflər tətbiq olunacaq. Çünki onlar bizdən sui-istifadə etdilər. 300 milyard dollardan çox kəsirimiz var. Dəqiq vaxt deyə bilməyəcəm, lakin tezliklə onlara da tariflər tətbiq ediləcək”. Avropa İttifaqının Xarici Əlaqələr və Təhlükəsizlik Siyasəti üzrə Ali Nümayəndəsi Kaja Kallas Trampın Avropaya yönəlik gömrük rüsumlarının artırıla biləcəyi ilə bağlı açıqlamalarına “Ticarət müharibələrinin qalibi yoxdur” deyə cavab verib: “Trampın sözlərini diqqətlə dinləyirik və öz tərəfimizdən hazırlıq görürük. ABŞ və Aİ-nin bir-birinə ehtiyacı var. ABŞ ticarət müharibəsinə başlayarsa, o zaman udan tərəf Çin olacaq. Bir sözlə, bir-birimizə çox bağlıyıq. Bizə Amerika lazımdır, Amerikaya da biz”. Amerikanın “Wall Street Journal” qəzeti Trampın Kanada, Meksika və Çindən idxal edilən mallara əlavə gömrük rüsumları tətbiq etməsini “tarixin ən axmaq ticarət müharibəsi” adlandırıb. Xatırladaq ki, Tramp fevralın 2-də Kanada, Meksika və Çindən gələn mallara gömrük rüsumunun tətbiq edilməsi haqqında fərmanı imzalayıb. Meksika və Kanada idxalına tariflər 25%, Çin idxalına isə 10% olmalıdır. Kanadaya bir qədər rahatlıq verilib, lakin bu müvəqqətidir. Ağ Evin açıqladığı məlumatlara görə, xarici ticarət Kanadanın ÜDM-nin 67%-ni və Meksikanın ÜDM-nin 73%-ni təşkil edir. Lakin ABŞ-da bu, ÜDM-in cəmi 24%-ni təşkil edir. Başqa sözlə, Kanada və Meksikanın xarici ticarətinə zərbələr, xüsusən də əsas ticarət tərəfdaşından gələn ölkələr üçün zərərlidir. Birləşmiş Ştatlar üçün xaricdə hər kəs tərəfindən tətbiq edilən bu cür tədbirlər ölümcül deyil. Birləşmiş Ştatlar yəqin ki, dünyada xarici ticarət məhdudiyyətlərinə nisbətən həssas olmayan yeganə ölkədir.
Bununla belə, Trampın qərarı ABŞ-da nə ictimai rəydən , nə də ekspert icmasından yekdil dəstək qazanmayıb. Ekspertlər heç bir qadağanedici rüsumların olmamalı olduğuna diqqət çəkir. Axı, ABŞ, Meksika və Kanada, yeri gəlmişkən, Trampın ilk prezidentliyi dövründə və onun səyləri sayəsində bağlanmış USMCA (ABŞ-Meksika-Kanada) azad ticarət sazişinin bir hissəsidir. Prezidentin müdafiə etdiyi razılaşmanı pozması ilə bağlı əsaslandırması bir çox amerikalıları çaşdırıb. İddialara görə, rüsumlar qeyri-qanuni miqrant axınını azaltmaq və narkotik qaçaqmalçılığı, xüsusilə fentanillə mübarizə aparmaq üçün tətbiq edilir. Bu fonda iki ölkəyə 30 günlük tariflərin dayandırılması həm Meksika, həm də Kanada cavab tədbirləri elan etdikdən sonra gəlib. Trampla Kanadanın baş naziri Castin Trüdo və Meksika prezidenti Klaudiya Şeynbaum arasında telefon danışığı olub. Həm Trampın həmsöhbəti, həm də Trampın özü apardıqları söhbətlərdən yaxşı danışıblar. Deyilənlərin ümumi mənası budur ki, qarşılıqlı anlaşma tapmaq olar. Beləliklə, Trüdo deyib ki, onun Trampla ironiya olmadan dediyi kimi, “xoş söhbətinin” nəticəsi narkotik və fentanil axınını azaltmaq üçün ABŞ ilə sərhədi əlavə kadr və texniki vasitələrlə gücləndirmək qərarı olub, lakin Kanada mediasına görə, bu, artıq əhəmiyyətsizdir. Öz fikirlərində Demokratlar Partiyasına yaxın olan Nobel mükafatı laureatı Pol Kruqman buna diqqət çəkib. NBC televiziyasına verdiyi şərhdə o, qonşularla tarif müharibəsini Amerika iqtisadiyyatının obyektiv ehtiyaclarının diktə etdiyi bir şey deyil, Trampın şəxsi maniyası adlandırıb. Kruqman qeyd edib ki, özünün mübahisəli ideyalarını həyata keçirmək üçün ABŞ prezidenti imzaladığı müqaviləni pozmağa qərar verib. İqtisadçı hesab edir ki, bu, ölkə üçün ciddi problem yaradır və dünyada prinsipial olaraq yeni vəziyyətin formalaşdığının sübutudur: “İndi biz bilirik ki, Birləşmiş Ştatlar, ticarət və ya başqa bir şeylə bağlı saziş imzalayanda, prezident bu müqaviləyə istədiyi zaman məhəl qoymayan sözlər kimi yanaşacaq. Bu ifşa özlüyündə uzunmüddətli böyük ziyana səbəb olacaq”. Respublikaçı təmayüllü şərhçilər bazarların Kanada və Meksikada tarif artımlarına səssiz reaksiyasını müsbət əlamət adlandırsalar da, Kruqman bunu pis əlamət kimi qiymətləndirib. Onun sözlərinə görə, bu, Trampın ticarət müharibəsini davam etdirəcəyini və genişləndirəcəyini ehtimal edir. Çinlə tarif müharibəsi üçün Trampın necə hücuma məruz qalacağı hələ tam aydın deyil. Onun Çinə qarşı iddiaları qeyri-qanuni immiqrasiya və narkotik maddələrdən ibarət olsa da, iki ölkə arasındakı münaqişənin mahiyyəti Amerika ictimai rəyinə daha aydındır. ABŞ-da Çinlə mənfi ticarət balansı var. Ölkənin ümumi xarici ticarət dövriyyəsinin yarısı Meksika, Kanada və Çinə düşür və sonuncunun payı sürətlə artır. Bütün qarşılıqlı iddialara baxmayaraq, 2024-cü ildə ABŞ və Çin arasında ticarət dövriyyəsi 3,7% artaraq 688,28 milyard dollara çatıb. Baş Gömrük İdarəsinin açıqladığı məlumatlara görə, Çinin ABŞ-a ixracı 2024-cü ildə 4,9% artaraq 524,66 milyard dollara çatıb, Amerikanın Çinə ixracı isə əksinə, 0,1% azalaraq 163,62 milyard dollara düşüb. Çin Maliyyə Nazirliyi Amerikanın kömür və maye qazına 15 faiz, Amerika kənd təsərrüfatı maşınlarına və bəzi avtomobil sənayesi məhsullarına, ilk növbədə yük maşınlarına 10 faiz rüsum tətbiq etdiyini açıqlayıb. Çində fəaliyyət göstərən Amerika şirkətləri, o cümlədən “Google” da bunlardan zərər çəkəcək. Bu şirkətin dünyaca məşhur axtarış saytı Çin hakimiyyəti tərəfindən çoxdan bağlanıb. Amma indi ona qarşı da Çinin antiinhisar qanunlarını pozmaq ittihamı irəli sürülərərk istintaq başlayıb. Hər halda fakt olaraq qalır ki, Amerikanın rəqibləri ilə tarif müharibəsi reallığa çevrilib. Bu, Avropa İttifaqında da qeyd olunub. Avropa Komissiyasının rəhbəri Ursula fon der Leyen artıq bəyan edib ki, Aİ ABŞ-la tarif müharibəsi istəməsə də, vəziyyətin belə inkişafına hazırdır. Proses Azərbaycanda da diqqətlə izlənilir. Görünən budur ki, ABŞ və Çin arasında ticarət müharibəsi malların Azərbaycan üzərindən tranzitinə müsbət təsir göstərə bilər. Çin öz ixrac axınlarının bir hissəsini digər istiqamətlərə yönəltməyə çalışacaq. Bu halda Azərbaycan üzərindən tranzit yük axınının həcminin dəfələrlə artması gözlənilir. Ölkəmizdən keçən marşrut Çin və Avropa üçün olduqca sərfəlidir. Şərq-Qərb və Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizlərin kəsişməsində yerləşən ölkəmiz regionun mühüm nəqliyyat və logistika habı kimi tanınır. Eyni zamanda, beynəlxalq yükdaşımalarda Orta dəhlizinin rolunun gündən-günə artdığını nəzərə alaraq, Azərbaycan bu dəhlizin də təşviq edilməsinə öz töhfəsini verir. Tranzit silsiləsində olan qurumlarda infrastrukturun yaxşılaşdırılması və müvafiq ötürücülük qabiliyyətinin artırılması istiqamətində tədbirlər davam edir. Azərbaycan Xəzər dənizində ən böyük mülki yük donanmasına malikdir və öz mövqeyini daha da gücləndirir. Bunlar artıq çin üçün daha cəlbedicidir.
Ramil QULİYEV
