Hüquqi dövlət ədalətli və demokratik cəmiyyətin təməl sütunudur. O, qanunların bütün vətəndaşlara bərabər tətbiq edilməsini təminatçısıdır, insan hüquqlarını müdafiə edir və dövlət qurumlarının hesabatlılığına zəmanət verir. Hüquqi dövlətin qurulması sosial sabitlik, iqtisadi inkişaf, fərdi azadlıqların qorunması üçün vacibdir.
Hüquqi dövlətin əsas funksiyalarından biri bütün fərdlər üçün ədaləti və bərabərliyi təmin etməkdir. Hüquqi cəmiyyətdə heç kim qanundan üstün deyil, sosial statusundan, siyasi mənsubiyyətindən, iqtisadi vəziyyətindən asılı olmayaraq bütün vətəndaşlara ədalətlə yanaşılır. Qanunlar insanların hüquqlarını qorumaq, ayrı-seçkiliyin qarşısını almaq və ədalətin bütün şəraitlərdə bərqərar olmasını təmin etmək üçün yaradılır. Güclü hüquq sistemi istər fərdlərin, istər biznesin, istərsə də hökumətin iştirakı ilə mübahisələrin həlli mexanizmlərini təmin edir. Müstəqil məhkəmələr, qərəzsiz hakimlər və ədalətli hüquqi prosedurlar ədalətin bərqərar olması və hakimiyyətdə olanların özbaşınalıqlarının qarşısının alınması üçün vacibdir.
Siyasi sabitliyin və yüksək idarəçiliyin əsas təminatı…
Hüquqi dövlət hökumət institutlarının səlahiyyət və vəzifələrini müəyyən etməklə siyasi sabitliyin qorunmasında həlledici rol oynayır. Qanunlar aydın və ardıcıl tətbiq olunduqda korrupsiyanın, hakimiyyətdən sui-istifadənin və avtoritar idarəçiliyin qarşısını alır. Siyasi liderlər və dövlət məmurları idarəçilikdə şəffaflıq və ədalətliliyi təmin etməklə öz fəaliyyətlərinə görə məsuliyyət daşıyırlar.
Demokratik təsisatlar seçkilərin azad və ədalətli keçirildiyi, vətəndaşların qərarların qəbulu proseslərində iştirak etmək hüququna malik olduğu hüquqi dövlətdə inkişaf edir. Qanunvericilik çərçivəsində fəaliyyət göstərən hökumətlər xalqın etimadını qazanaraq daha sabit və firavan cəmiyyətə gətirib çıxarır. İnsan hüquqlarının müdafiəsi hüquqi dövlətin təməl daşıdır. Söz, din və toplaşmaq azadlığı kimi fundamental azadlıqlar qanunla qorunur və fərdlərə təqib qorxusu olmadan özlərini ifadə etməyə imkan verir. Güclü hüquq sistemi fərdlərin hüquqlarının pozulduğu təqdirdə ədalət mühakiməsinə çıxışını və şikayətləri həll etmək üçün mexanizmlərin mövcud olmasını təmin edir. Bunun əksinə olaraq, qanunun aliliyinə malik olmayan cəmiyyətlərdə qeyri-qanuni həbslər, işgəncələr və müxalif fikirlərin sıxışdırılması da daxil olmaqla, insan hüquqlarının geniş şəkildə pozulması halları tez-tez baş verir. Hüquqi müdafiə olmadan azlıqlar, qadınlar və uşaqlar kimi həssas qruplar daha çox ayrı-seçkilik və istismar riski altındadır. Hüquqi dövlət sahibkarlıq subyektləri üçün aydın qaydalar müəyyən etməklə, mülkiyyət hüquqlarını qorumaqla, ədalətli rəqabəti təmin etməklə iqtisadi artım üçün əlverişli mühit yaradır. İnvestorlar və sahibkarlar korrupsiya və hüquqi qeyri-müəyyənliklə bağlı riskləri azaldan qanunların proqnozlaşdırıla bilən və tətbiq olunan ölkəyə daha çox sərmayə qoyurlar. Bundan əlavə, yaxşı işləyən hüquq sistemi biznes mübahisələrini səmərəli şəkildə həll etməyə, iqtisadi itkilərin qarşısını almağa və kommersiya əməliyyatlarında etimad mədəniyyətini inkişaf etdirməyə kömək edir. Bunun əksinə olaraq, zəif hüquqi institutlar investisiyaların qarşısını alır, iqtisadi imkanları məhdudlaşdırır və ümumi inkişafa mane olur. Qanunun aliliyi əsasında fəaliyyət göstərən cəmiyyət vətəndaşlarla dövlət qurumları arasında etimadı gücləndirir. İnsanlar qanunların ədalətli tətbiq olunduğuna və hüquqi institutların müstəqil fəaliyyət göstərdiyinə inandıqda, onlar daha çox vətəndaş fəaliyyəti ilə məşğul olur, hökumət qərarlarına hörmət edir və milli inkişafa töhfə verirlər. Əksinə, hüquq sistemləri pozulduqda və ya səmərəsiz olduqda, ictimai inam azalır, bu da sosial iğtişaşlara, etirazlara və asayişin pozulmasına gətirib çıxarır. Hüquqi proseslərdə şəffaflığın təmin edilməsi və məhkəmə müstəqilliyinin təşviqi sistemə etimadı qorumaq üçün çox vacibdir.
Cəmiyyətin tərəqqisi üçün hüquqi dövlətin mövcudluğu vacib şərtdir
Önəminə baxmayaraq, hüquqi dövlət quruculuğu problemsiz deyil. Bu çətinlikləri aradan qaldırmaq və güclü hüquqi dövlət qurmaq üçün bir sıra əsas tədbirlər həyata keçirilməlidir. Məsələn, məhkəmələrin siyasi təzyiqdən azad fəaliyyət göstərməsi hüquq sisteminin bütövlüyünü gücləndirir. Korrupsiyaya qarşı mübarizə tədbirləri də mühüm önəmə malikdir. Korrupsiyaya qarşı mübarizə üçün ciddi qanunların və nəzarət mexanizmlərinin tətbiqi əhalinin hüquqi institutlara inamını artırır. Vətəndaşların hüquq və qanuni öhdəlikləri haqqında maarifləndirilməsi onlara ədaləti axtarmaq imkanı verir. İşlərin geridə qalmasını azaltmaq və ədalət mühakiməsinə çıxışı yaxşılaşdırmaq üçün məhkəmə proseslərində islahatlar bütün vətəndaşların xeyrinədir.
Hər bir cəmiyyətin tərəqqisi üçün hüquqi dövlətin qurulması vacibdir. Ədaləti, insan hüquqlarını qorumaq, yaxşı idarəçiliyi və iqtisadi artımı təşviq etməklə qanunun aliliyi sabit, firavan bir dövlətin təməli kimi xidmət edir. Çətinliklər mövcud olsa da, hüquqi institutların gücləndirilməsi, korrupsiya ilə mübarizə və vətəndaşların maarifləndirilməsi istiqamətində davamlı səylər ədalət və ədalət prinsiplərinin üstünlüyünü təmin edir. Hüquqi dövlətə sadiqlik təkcə hökumətin məsuliyyəti deyil, cəmiyyətin bütün üzvlərinin fəal iştirakını tələb edən kollektiv səydir. Bunlar fonunda Azərbaycanda hüquqi və dünyəvi dövlət quruculuğu sahəsində, vətəndaş cəmiyyətinin formalaşdırılması, insan hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsi istiqamətində aparılan siyasət məqsədypnlü xarakter daşıyır. Cəmiyyət həyatının bütün sahələrində qanunun aliliyi və hüququn üstünlüyü təmin edilib. Ölkəmizdə reallaşdırılan çoxistiqamətli islahatlar siyasi sistemin təkmilləşməsinə mühüm töhfələr verir. Ölkəmizin demokratik dəyərlərə, fundamental insan hüquq və azadlıqlarına sadiqliyi Konstitusiya və digər hüquqi sənədlərlə təsbit olunub. Azərbaycan daim ölkə Konstitusiyası və digər müvafiq qanunvericilik aktları ilə təsbit olunan demokratik prinsiplərə sadiqlik nümayiş etdirir. Mövcud reallıqlar onu deməyə əsas verir ki, Azərbaycan siyasi, hüquqi, iqtisadi və institusional islahatlarla daha böyük nailiyyətlərin müəllifinə çevriləcək.
Samirə SƏFƏROVA
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.
