Qozbel balinaların oxuduğu mahnıların insan dilləri ilə heyrətamiz dərəcədə oxşar olduğu aşkarlanıb. Yalnız erkək məməlilərin yoldaşları cəlb etmək üçün istifadə edildiyi hesab olunan mahnılar oxuyurlar. Bu uzun və mürəkkəb mahnılardakı müxtəlif səslər naxışlarla təkrarlanır.
Alimlər müəyyən ediblər ki, mahnılar zamanla tədricən dəyişir. Onlara yeni naxışlar daxil olmağa başlayır və bir müddət sonra mahnının orijinal variantından əsər-əlamət qalmır.
Lakin bu öyrənmə prosesinin necə baş verdiyi dəqiq məlum deyildi.
Bu sirri həll etmək üçün beynəlxalq tədqiqatçılar qrupu Sakit Okeanda Yeni Kaledoniya ətrafında səkkiz il ərzində qeydə alınan balina mahnılarını təhlil edib.
Tədqiqatçılar mahnılardakı səsləri hərflərə kodlaşdırmaqla başlayıblar. Bugünlərdə elmi araşdırma jurnalında dərc olunan məqalənin müəlliflərindən Cenni Allen “Səslərin fərqli qruplaşması var”, – deyə izah edir.
Məsələn, bir səs xırıltı, cığıltı, cığallıq kimi keçir, biz buna AAB, digəri inilti, cığallıq, xırıltı kimi keçirsə AMB deyirik.
Daha sonra mahnıların strukturunu deşifrə etmək üçün komanda insan körpələrinin sözləri öyrənməsi üsuluna müraciət edib.
Körpələr sözlər arasındakı “maneələri” görməlidirlər, çünki onların ətrafında eşitdikləri söhbətlər kəsilmir. “Əgər səslər eyni sözün bir hissəsidirsə, onların birlikdə meydana çıxma ehtimalı daha yüksəkdir”, – məqalənin digər bir müəllifi İnbal Arnon deyir: “körpələr söz sərhədlərini araşdırmaq üçün bir səsin digərini izləməsi ehtimalında bu dalğalanmalardan istifadə edirlər”.
Məsələn, “gözəl çiçəklər” ifadəsində “gö” və “zəl” səslərinin “zəl” və “çi”dən daha çox yan-yana gəldiyini başa düşərək sözlər arasındakı sərhədləri öyrənirlər.
Hərflərlə kodladıqları mahnıları təhlil edən komanda tez-tez bir-birini izləyən səsləri söz kimi alt qruplara ayırdı. Məsələn, qısa fit və ardınca cığıltı da onlardan biri idi.
Alimlər müəyyən ediblər ki, bu alt qruplar mahnılar arasında insan dillərindəki sözlərlə eyni şəkildə paylanır: Zipf qanunu kimi tanınan bir qaydaya görə, bir dildə ən çox yayılmış söz ikinci ən çox yayılmış sözdən iki dəfə çox istifadə olunur.
Başqa bir təəccüblü tapıntı isə ən çox yayılmış insan sözləri kimi balina çağırışlarının da qısa olması idi.
Tədqiqatçı Saymon Kirbi, “Qrafikin meydana çıxdığı anı heç vaxt unutmayacağam. Bu, insan dilindən çox yaxşı bildiyimiz bir qrafik kimi idi”, – deyir.
On milyonlarla illik təkamül nəticəsində bir-birindən ayrılmış bu iki növ arasında dərin bir ümumiliyi aşkar etdiyimizi başa düşdük.
Tapıntılar balina mahnılarının insan dillərindəki cümlələr kimi mürəkkəb mənalar daşıdığı anlamına gəlmir. Ancaq bu, qozbel balinaların bu mahnıları körpələrə bənzər bir proseslə öyrənməsini təklif edir.
Elmi araşdırmalar jurnalı “Science Advances”də dərc edilən başqa bir araşdırmada, digər dəniz məməlilərində də oxşar tapıntılar yazılıb.
İnsan dillərinə aid olan Menzerat qanununun izləri 16 delfin və balina növünün 11-də tapılıb. Bu qaydaya əsasən, tərkibində daha çox söz olan cümlələr ümumiyyətlə daha qısa sözlərdən ibarətdir.
Tədqiqatçılar Zipf qanununun beş növdən ikisində də mövcud olduğunu qeyd ediblər.
Məqalə müəlliflərindən Mason Yonqblud deyir: “Birlikdə götürdükdə, bizim işimiz donqar balina mahnılarının daha səmərəli və öyrənilməsi daha asan olması üçün təkamül etdiyini göstərir”.
