Qırğızıstan-Türkiyə əlaqələri kimləri narahat edir?
"Ortaq türk keçmişindən - Ortaq türk gələcəyinə!" - bu, təkcə dövrümüzün şüarı deyil, həm də Turana gedən yolun istiqamətidir. Son iyirmi ildə Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyev və Türkiyə Cümhuriyyətinin prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın səyləri sayəsində Türk Dövlətləri Təşkilatı inkişaf edir. Türkiyə, Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistan, Türkmənistan, Macarıstan, Şimali Kipr Türk Cümhuriyyəti və digər hələlik muxtar respublikalar, vilayətlər şəklində olan toplumlar birləşməyi, bütövləşməyi, böyük Turana çevrilməyi hədəfləyiblər. İqtisadi əlaqələr hər gün inkişaf edir, birgə istehsallar genişlənir...
Qırğızıstan və Türkiyə hərbi məhsulların birgə istehsalı və üçüncü ölkələrə ixracı da daxil olmaqla, müdafiə sahəsində əməkdaşlığı genişləndirməyə hazırlaşır. Qırğızıstan Respublikasının Müdafiə Nazirliyinin məlumatına görə, respublikanın müdafiə-sənaye potensialının gücləndirilməsini nəzərdə tutan müvafiq sazişin ratifikasiyası haqqında qanun layihəsi parlamentə təqdim olunub. Türkiyə və Qazaxıstan arasında analoji razılaşma fonunda bu addım, məsələn, nəqliyyat marşrutlarının təhlükəsizliyinin təmin edilməsi bəhanəsi ilə Türkiyənin bölgədəki hərbi mövcudluğunun mümkün gücləndirilməsi ilə bağlı ekspertlərin narahatlığını artırır.
Qırğızıstan-Türkiyə münasibətləri “hərtərəfli strateji tərəfdaşlıq” səviyyəsinə çatıb, prezident Sadır Japarov prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanın ötən ilin noyabrında səfərinə yekun vurarkən deyib. Bunu imzalanmış sənədlər paketi, o cümlədən müdafiə sektorunda əməkdaşlığın genişləndirilməsinə dair saziş də təsdiq edir.
Qırğızıstan parlamentinin rəsmi saytında yerləşdirilən məlumata görə, sənəd iki ölkənin müdafiə idarələri arasında çoxşaxəli qarşılıqlı fəaliyyəti nəzərdə tutur: silahların birbaşa tədarükü, hüquq-mühafizə orqanlarının ehtiyac duyduğu müxtəlif növ müdafiə sənayesi məhsullarının və xidmətlərinin birgə istehsalı və üçüncü ölkələrə satışı; mövcud avadanlığın saxlanılması, təmiri və modernləşdirilməsi, o cümlədən texnologiyaların ötürülməsi, müvafiq strukturlar arasında təlim və sənəd mübadiləsi.
Qırğızıstan hökuməti müdafiə-sənaye potensialının inkişafı yolu ilə ölkəsinin müdafiə qabiliyyətinin gücləndirilməsi üçün bu sazişin strateji əhəmiyyətini vurğulayır. Layihənin maliyyələşdirilməsi hər iki tərəf tərəfindən öz milli qanunvericiliyinə uyğun olaraq təmin ediləcək. İmzalanmış saziş Bişkek və Ankaranın hərbi sahədə əməkdaşlığı dərinləşdirmək istəyini simvolizə edir.
Qırğızıstanın Türkiyə ilə hərbi əməkdaşlıq haqqında sazişi ratifikasiyası Ankaranın Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) yaradılması ilə başlayan Mərkəzi Asiyada genişmiqyaslı strategiyasının bir hissəsidir. Türkiyənin əməkdaşlığın iqtisadi, təhsil, mədəni və hazırda hərbi aspektlərini əhatə edən hərtərəfli yanaşması uzunmüddətli geosiyasi məqsədlərə xidmət edir. Bu əməkdaşlığın mümkün nəticəsi regionda Türkiyənin hərbi varlığına da səbəb ola bilər, məsələn, nəqliyyat marşrutlarını qorumaq üçün.
Ankara Özbəkistan, Türkmənistan, Azərbaycan və Gürcüstanın dəmir yollarını Türkiyənin nəqliyyat şəbəkəsi ilə birləşdirəcək Nəvai-Türkmənbaşı-Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu nəqliyyat dəhlizindən istifadə imkanlarını nəzərdən keçirir. Türkiyə Pekin ilə birlikdə türk dünyasının bütün ölkələrini birləşdirəcək Transxəzər nəqliyyat marşrutu layihəsini həyata keçirir. Bu dəhliz sayəsində Türkiyə özünü Orta Asiyaya birbaşa çıxışı təmin edəcək ki, bu da həm sənaye mallarının ixracını, həm də xammal idxalını artıracaq. Layihənin həyata keçirilməsi təkcə logistika və iqtisadiyyat sahəsində deyil, həm də mühüm infrastruktur obyektlərinin mühafizəsi məsələlərində səylərin əlaqələndirilməsini tələb edəcəkdir. Bu, kibertəhlükəsizlik, terrorizmlə mübarizə və xarici müdaxilələrə qarşı mübarizə sahəsində qarşılıqlı fəaliyyətin gücləndirilməsini nəzərdə tutur ki, bu da OTG-nin daha da gücləndirilməsi istiqamətlərindən birinə çevrilə bilər.
Region ölkələri ilə hərbi sahədə əməkdaşlığın genişləndirilməsi müntəzəm birgə təlimlər, o cümlədən xüsusi təyinatlıların təlimi fonunda baş verir ki, bu da silahlı qüvvələrin döyüş hazırlığını yüksəltməklə yanaşı, taktiki yanaşmaların unifikasiyasına imkan verir. Sonuncu yanvarın 20-dən fevralın 7-dək Türkiyənin Qars vilayətində baş tutub - “Kış-2025” (“Qış 2025”). Onlarda Türkiyə hərbçiləri Azərbaycan, Bosniya və Herseqovina, Gürcüstan, Qazaxıstan, Kosovo və Özbəkistanın hərbçiləri ilə birlikdə iştirak ediblər.
Ən məşhur silahlardan biri də Tacikistan istisna olmaqla, Orta Asiya ölkələrinin orduları ilə xidmətdə olan türk pilotsuz təyyarələridir. Qırğızıstan, respublikanın Dövlət Milli Təhlükəsizlik Komitəsinin rəhbəri Kamçıbek Taşiyevin sözlərinə görə, son iki il yarım ərzində ölkənin silahlı qüvvələri üçün silah və maddi-texniki təchizat alınmasına 1,3 milyard dollardan çox vəsait xərcləyib. Ola bilər ki, pilotsuz təyyarələr, eləcə də digər silah növləri Qırğızıstanda istehsal olunsun və müvafiq olaraq üçüncü ölkələrə ixrac edilsin.
Türkiyə NATO ölkəsidir, bu o deməkdir ki, Ankaranın istehsal edib region ölkələrinə satacağı silahlar NATO tipli silahlar olacaq və onlar da NATO standartlarına uyğun olaraq Qırğızıstanda istehsal olunacaq. Və əgər hər hansı bir ölkə rəsmi olaraq heç bir sənəd imzalamadan belə bu silahların istehsalına başlayarsa, bu, qaçılmaz olaraq Qırğızıstanın müdafiə sənayesinin Qərb standartlarına yönləndirilməsinə gətirib çıxaracaq.
2025-ci ilin yanvarında Türkiyə ilə Qazaxıstan arasında hərbi əməkdaşlıq haqqında analoji saziş imzalanıb. Özbəkistanla da analoji saziş bağlana bilər və Özbəkistanın rəsmi bloklara qoşulmamaq statusu və onun ərazisində xarici hərbi bazaların yerləşdirilməsinə qarşı mövqeyi nəzərə alınmaqla, əməkdaşlıq formatı fərqli ola bilər.
Xatırladaq ki, yanvarın 28-də Ankarada Qazaxıstan və Türkiyə müdafiə nazirliklərinin nümayəndələri 2025-ci il üçün hərbi əməkdaşlıq planı imzalayıblar. Bu barədə Qazaxıstan Müdafiə Nazirliyinin mətbuat xidməti məlumat yayıb. Qazaxıstan nümayəndə heyətinə Müdafiə Nazirliyinin Beynəlxalq Əməkdaşlıq İdarəsinin rəisi, polkovnik Oljas Xusainov rəhbərlik edib. Türkiyə tərəfdən sənədi briqada generalı Ərdoğan Çatal imzalayıb.
Qazaxıstanın təhlükəsizlik üzrə eksperti, ehtiyatda olan təhlükəsizlik qüvvələrinin polkovniki Amanjol Urazbayevin sözlərinə görə, Qazaxıstan üçün prioritet Türkiyə və UTC ölkələri ilə müdafiə sənayesi sahəsində əməkdaşlığın daha da dərinləşdirilməsi, hərbi mübadilə proqramlarının genişləndirilməsi və birgə istehsalın yaradılmasıdır. Onun fikrincə, bu, ölkənin digər hərbi-siyasi formatlardakı öhdəliklərini istisna etmir, əksinə, ona milli suverenliyin qorunması və dəyişən çağırışlara uyğunlaşma imkanlarını genişləndirməyə imkan verir.
V.VƏLİYEV
