Müasir kompüter texnologiyası gündəlik həyatımızın ayrılmaz hissəsinə çevrilib. Bəs bu sahənin təməlini qoyan ilk proqramçı kim olub? Əgər Ada Lavleys adını eşitməmisinizsə, dünyanın ilk kompüter proqramçısı haqqında məlumat sizi təəccübləndirə bilər.
Valyuta.az xəbər verir ki, Ada Lavleys kompüterlərin geniş yayılmasından 100 ildən çox əvvəl yaşayıb və dünyanın ilk kompüter proqramçısı hesab olunan şəxsdir. O, 10 dekabr 1815-ci ildə Ada Bayron adı ilə anadan olub. Onun atası məşhur şair Lord Bayron, anası isə onun ilk həyat yoldaşı Annabella Milbenk idi.
Lavleysin valideynləri onun doğumundan qısa müddət sonra ayrılıblar və o, atasını heç vaxt görməyib. Londonda böyüyən Ada anasının təşəbbüsü ilə musiqi, fransız dili və riyaziyyat dərsləri alıb. Anası onun atası kimi şair olmasını istəməyib.
Uşaqlığında tez-tez xəstələnən Lavleys uzun müddət evdən çıxa bilməsə də, bu vəziyyət ona müəllimləri ilə daha çox məşğul olmaq fürsəti yaradıb. Erkən yaşlarından riyaziyyata maraq göstərib və zamanının ən parlaq riyaziyyatçılarından birinə çevrilib.
Gənclik illərində Lavleys məşhur riyaziyyatçı Çarlz Bebbic ilə tanış olub. Bebbic onun riyazi bacarıqlarından təsirlənib. O, Fərq Mühərriki adlandırdığı bir hesab maşını hazırlamaq istəyib. Lavleys bu ideyaya böyük maraq göstərib və layihəyə yaxından qoşulub.
Daha sonra Bebbic ona Analitik Mühərrik adlı daha mürəkkəb bir cihazın planlarını təqdim edib. Bu maşın o dövr üçün olduqca irəli bir konsepsiya idi və mürəkkəb riyazi hesablamaları avtomatik yerinə yetirməyi hədəfləyir. Hərçənd ki, Analitik Mühərrik Bebbic və Lavleysin sağlığında heç vaxt qurulmayıb, onların böyük bir hissəsini bu layihənin inkişafına həsr etdikləri məlumdur.
1843-cü ildə Lavleys italyan riyaziyyatçı Lui Menabreanın Analitik Mühərrik haqqında fransız dilində yazdığı məqaləni ingilis dilinə tərcümə edib. Lakin o, sadəcə tərcümə etməklə kifayətlənməyib - öz qeydlərini də əlavə edib.
Lavleys öz qeydlərində Analitik Mühərrikin alqoritmləri necə icra edəcəyini izah edib və hətta bir nümunə də verib. Bu nümunədə maşının Bernulli ədədlərini hesablamaq üçün yerinə yetirəcəyi əmrlər ardıcıllığı təsvir olunurdu. Məhz bu əmrlər toplusu tarixdə yazılmış ilk kompüter proqramı hesab olunur və Ada Lavleysi dünyanın ilk kompüter proqramçısı edir.
Lavleys 1852-ci ildə, cəmi 36 yaşında olarkən xərçəng xəstəliyindən vəfat edib. 1838-ci ildə onun həyat yoldaşı Uilyam Kinq ilk Lavleys qrafı titulunu alıb və Ada Lavleys qrafiniyası olub. O, dünyasını dəyişəndə üç övladını və kompüter proqramlaşdırma sahəsində mühüm bir irs qoyub.
Ada Lavleysin ölümündən sonra kompüter proqramlaşdırma bir əsrdən çox müddət ərzində ayrıca bir peşə kimi formalaşmayıb. 1940-cı illərin sonlarında isə altı qadın ilk peşəkar kompüter proqramçısı olub.
Paşa Məmmədli
