Trampın rəhbərliyi altında ABŞ-ın Cənubi Qafqazdan nə istəyə biləcəyi və nəyə ehtiyacı ola bilər
Hər bir ABŞ administrasiyası öz xarici siyasətində yalnız milli maraqları rəhbər tutduğunu iddia edir. Burada vacib olan ABŞ hakimiyyətinin konkret ölkə və ya bölgə ilə bağlı öz milli maraqlarını necə formalaşdırmasıdır. Hazırda Trampın təfsirində ABŞ-ın yerləşdiyi yarımkürə istiqamətində, eləcə də Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü və Yaxın Şərqdəki proseslərlə bağlı ABŞ-ın milli maraqlarının ifadələri formalaşır.
Yazının başlığında gördüyünüz kimi, “istək” və “ehtiyac” kimi görünən iki anlayışdan istifadə olunur. Bu anlayışlar arasında geosiyasi kontekstdə çox böyük fərq var.
“Ehtiyac” dövlətin, onun şirkətlərinin və müttəfiqlərinin obyektiv maraqlarını ifadə edir.
“İstək” subyektiv amillərin irəli sürülməsi və ölkənin maraqlarının manipulyasiya, sanksiyalardan tutmuş sərmayə və yardıma kimi bütün alətlərdən istifadə etməklə təşviq edilməsidir.
ABŞ ənənəsinə həm praqmatizm (“ehtiyac”), həm də ideoloji xarici siyasət (“istək”) daxildir. Məsələn, Bayden-Blinken administrasiyası ümumilikdə regionumuza və Ermənistan-Azərbaycan danışıqlarına münasibətdə praqmatizmdən daha çox “istəkləri”, yəni ABŞ-a “lazım olanı” rəhbər tuturdu.
Şübhə yoxdur ki, ABŞ üçün Cənubi Qafqaz uzaaq əyalətdir amma nəyin əyalətidir – postsovet məkanının, Böyük Yaxın Şərqin, Mərkəzi Asiyaynın ala qapısıdır?! Prinsipcə, hazırda Cənubi Qafqaz bütün bu mərkəzi mövzular içində yan hekayədir: Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü, İran, Mərkəzi Asiyaya logistika.
Trampın dövründə biz xarici siyasətə ayrılan resursların optimallaşdırılmasını görürük. Yumşaq güc alətləri dəyişdirilir (USAID-in bağlanması, media strukturlarının maliyyələşdirilməsinin mümkün dayandırılması) və ABŞ silahlı qüvvələrinin, məsələn, Suriyadan çıxarılması planlaşdırılır. Yəni ABŞ resurslarını ölkə daxilində cəmləşdirir, maraq dairəsində olan bölgələrdə isə müttəfiqləri vasitəsilə hərəkət etməyə çalışır. Hələ ki, belədir...
Bəs ABŞ-a Cənubi Qafqazda nə lazımdır?
Göstərilən üç əsas sahədəki vəziyyətdən asılı olaraq, Birləşmiş Ştatlar aşağıdakıları etməlidir:
- regionda daha az İran - region ölkələrinin İranla iqtisadi əlaqələrinin azaldılması, İranın region ölkələrində hərbi mövcudluğunun qarşısının alınması, ABŞ və müttəfiqlərinin maraqları orbitində olan layihələrin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi;
- daha az Rusiya – Rusiyanın regionda hərbi, siyasi və iqtisadi mövcudluğunun azalması;
- Cənubi Qafqaz vasitəsilə Mərkəzi Asiyaya giriş və çıxışların təhlükəsizliyinin təmin edilməsi - boru kəmərləri, yollar, kabellər (internet, elektrik və s.).
Bu, praqmatik yanaşmanın obyektiv mənzərəsidir.
Bəs region ölkələri?
- Gürcüstan ABŞ-ın təzyiqi altındadır və vəziyyətdən çıxmağa çalışır. Məzmun ABŞ-la qarşılıqlı əlaqə üçün hazırlanıb - burada həm dərin dövlətə qarşı, həm qlobal müharibə partiyasına qarşı mübarizə, həm də ənənəvilik (LGBT-yə qarşı)... Bununla belə, Gürcüstan hökumətinin məzmunu çatdırmaq üçün zəif kommunikasiya kanalları var... “ABŞ-a nə lazımdır” meyarlarına görə, Gürcüstan ABŞ-ın maraqlarına tam cavab verir...
- Azərbaycan həm də Birləşmiş Ştatların bəyan edilmiş məqsədlərinə cavab verən məzmun inkişaf etdirib və Birləşmiş Ştatlar tərəfindən proqnozlaşdırıla bilən hərəkətlər üçün ABŞ-ın “ehtiyacına” uyğun olaraq resurs və infrastruktura (boru kəmərləri, dəmir yolları, liman) malikdir. Bakı üçün kommunikasiya kanallarının formalaşması vacibdir...
- Ermənistan ABŞ-ın köməyi və dəstəyindən asılı olaraq əvvəlki ABŞ administrasiyasının paradiqmasında qalır. Məzmun baxımından Ermənistanın ABŞ-ın “ehtiyacını” təmin etmək üçün resursları yoxdur, fəqət onun rabitə kanalları var.
Beləliklə, belə nəticəyə gələ bilərik ki, ABŞ-ın praqmatik yanaşması şəraitində Vaşinqton buna minimum resurs sərf etməklə ehtiyacı olan hər şeyi əldə edə bilər. Məsələn, ermənipərəst konqresmenlərin ABŞ Dövlət Departamentinin rəhbərinə yazdığı məktubda öz əksini tapan siyasi “istəklər” olarsa, o zaman Trampın rəhbərliyi altında Vaşinqton Bayden-Blinken administrasiyasının yaşadığı problemlərlə üzləşəcək.
