Münhen Təhlükəsizlik Konfransında ekspertlər yeni dünya nizamını təsvir edən termin təqdim ediblər
Münhen Təhlükəsizlik Konfransının illik hesabatı yeni, “çoxqütblü” dünyanın doğulduğunu elan edir. Bu dünya nizamı özünün yaranmasına Donald Trampın hakimiyyətə gəlməsinə borcludur, onun dövründə ABŞ, ekspertlərin fikrincə, dünya lideri kimi ənənəvi rolundan tədricən imtina edəcək. Bunun nəticələri dünyanın bütün regionlarında hiss olunacaq. Hesabat müəllifləri əmindirlər ki, Rusiyanın yeni dünya düzənindəki yeri əsasən Ukrayna münaqişəsinə son qoyma parametrlərindən asılı olacaq.
Fevralın 14-nə planlaşdırılan bu məsələ ilə bağlı ən böyük beynəlxalq forum olan Münhen Təhlükəsizlik Konfransının açılışına bir neçə gün qalmış təşkilatçılar ənənəvi olaraq “dünyanın hansı istiqamətdə getdiyi” barədə hesabat dərc ediblər. Bu dəfə ekspertlər çoxqütblü dünyaya keçid elan ediblər. Bu termin iki anlayışın - çoxqütblülük və qütbləşmənin kəsişməsində, onların fikrincə, ABŞ-ın dünya hegemonluğu rolundan tədricən çəkilməsini təsvir edir. Əsas qlobal problemlərə təsir edə bilən dövlətlər daha çox olacaq, lakin eyni zamanda, güclü qütbləşmə böhranlara və təhdidlərə qarşı birgə yanaşmaların inkişaf etdirilməsi imkanlarını xeyli çətinləşdirəcək.
Hesabatın müəllifləri əmindirlər ki, Donald Trampın seçkilərdə qələbəsi ABŞ-ın dünya nizamının qorunmasında aparıcı rolu ilə bağlı Soyuq Müharibədən sonra yaranmış xarici siyasət konsensusu üzərində kök salıb. Vaşinqtonun özü indi belə mövqedə o qədər də maraqlı deyil. Ekspertlər qeyd edirlər ki, cənab Tramp mövcud vəziyyəti “pis razılaşma” kimi qiymətləndirir: ABŞ “digər ölkələri zənginləşdirdi”, ABŞ-ın özünün “sərvəti, gücü və inamı” “üfüqdə yox oldu”.
Hesabatın müəllifləri xatırladırlar ki, ABŞ prezidenti milli maraqlara cavab verən digər ölkələrlə daha seçmə qarşılıqlı fəaliyyətə doğru irəliləyəcəyini vəd edib. Çinlə rəqabət isə xüsusi yer tutacaq. Qeyd olunur ki, Çinlə ticarət müharibəsinin davam etdirilməsi “nəinki ABŞ-ın Pekinlə iqtisadi “ayrılmasını” sürətləndirəcək və ikitərəfli gərginliyi kəskin artıracaq, həm də Avropa dövlətləri ilə koordinasiyanı çətinləşdirəcək”.
Üstəlik, xarici siyasətin Pekini cilovlamaq istiqamətində yenidən istiqamətləndirilməsi Tramp administrasiyasının ABŞ-ın Avropanın təhlükəsizliyinin qarantı kimi tarixi rolundan əl çəkməsinə səbəb ola bilər. Belə olan halda Vaşinqton qitənin müdafiəsi xərclərini Avropalı müttəfiqlərinin üzərinə qoyacaq. Bununla belə, Avropanın yenidən silahlanmasının yavaş tempini və onun ABŞ-dan asılılığını nəzərə alsaq, belə bir ssenari “təhlükəsizlik boşluğu” yarada bilər. Hesabatda qeyd olunur ki, Ukrayna üçün nəticələr fəlakətli ola bilər. Hesabat Çinə ABŞ-ın dünya lideri mövqeyində əsas rəqib rolunu təyin edir.
Ekspertlər əmindirlər ki, “Çin inkişaf etməkdə olan çoxqütblü dünyanın povestini təbliğ etməklə, ABŞ-a dominant qlobal supergüc kimi meydan oxumaq üçün əhəmiyyətli imkanlar toplayır”. Eyni zamanda, onların fikrincə, Pekinin yeni çoxqütblü nizamla bağlı ideyaları Çinin “müdafiə etdiyi” ölkələrin maraqlarına məhəl qoymur və yalnız Çinin “güc siyasəti” üçün pərdə kimi təbliğ olunur.
Çinin artan iqtisadi və hərbi gücü ölkədəki daxili problemlər və xarici oyunçuların Çin ekspansiyasına artan müqaviməti ilə cilovlanır. Bu arada Trampın xarici siyasət müttəfiqlərindən uzaqlaşması və ənənəvi müttəfiqlərlə potensial fikir ayrılıqları Çinə öz mövqeyini gücləndirmək şansı verə bilər. "Çin ABŞ-ın qlobal sabitliyi pozan qüvvə kimi rəvayətini vurğulaya bilər və beynəlxalq sistemə öz təşəbbüslərini təqdim etməkdə daha az müqavimətlə üzləşə bilər" deyə hesabat müəllifləri izah edirlər.
Ekspertlərin fikrincə, Rusiya da Çin kimi öz çoxqütblülük baxışını təbliğ edir: “Rusiya dövlətlərin deyil, “sivilizasiyaların”, guya yaxın tarixi və mədəni əlaqələri olan dövlət qruplarının suveren və bərabərhüquqlu olduğu çoxqütblü nizamın tərəfdarıdır. Yalnız güclü “sivilizasiya dövlətləri” öz sivilizasiyalarında suverenlik hüququna və liderlik rollarına malikdirlər. Kiçik dövlətlər tam suverenliyə malik deyillər: onlar sivilizasiya dövlətinin təsir dairəsinə düşürlər”.
Hesabat müəlliflərinin fikrincə, Rusiya Ukraynaya və postsovet ölkələrinə öz təsir dairəsi kimi baxır və bu, “inklüziv çoxqütblü dünya nizamından daha çox yeni imperialist “Avropanın konserti”nə - Napoleon müharibələrindən sonrakı dünya nizamına bənzəyir”. Rusiyanın qlobal lider kimi elan edilmiş statusu həmişə onun imkanlarına uyğun gəlmir, lakin o, öz təsir imkanlarını genişləndirmək üçün mövcud resurslardan məharətlə istifadə edir. Beləliklə, sənəddə qeyd edilir ki, 2024-cü ildə Moskva Ukraynada hərbi əməliyyatların gedişatını dəyişməyə və yeni əraziləri geri almağa, həmçinin müdafiə sənayesinin dövriyyəsini əhəmiyyətli dərəcədə artırmağa nail olub. O, həmçinin iqtisadiyyatı ayaqda saxlaya, diplomatik və iqtisadi təcridin qarşısını ala bilib.
Buna görə də, hesabat müəlliflərinin qeyd etdiyi kimi, bir çox ölkələrdə Rusiya böyük dövlət kimi qəbul edilir. Mütəxəssislər əmindirlər ki, ölkə geosiyasi “bal porsuğu” - daha güclü rəqiblərə heç bir qorxu olmadan meydan oxuyan heyvan kimi öz reputasiyasını yaşamağa davam edir. Nümunə kimi onlar Avropa dövlətləri üçün təhlükələri və Afrikada təsir imkanlarının genişlənməsini göstərirlər. Eyni zamanda, ekspertlərin fikrincə, Ukrayna münaqişəsi fonunda Rusiyanın resursları əvvəlkindən daha məhduddur və bu, onun gücünü xaricə yönəltmək qabiliyyətinə təsir edir.
Beləliklə, Rusiya Suriyada prezident Bəşər Əsəd rejiminin süqutunun qarşısını ala bilmədi və onun KTMT-dəki müttəfiqi Ermənistana Azərbaycanla Qarabağ münaqişəsində kömək edə bilmədi, deyə natiqlər xatırladırlar. “Rusiya iqtisadi qeyri-müəyyənlik, imperiya həddi aşması və amansız yıxılma müharibəsi ilə üzləşib. Və onun imperialist səylərini davam etdirə bilməyəcəyi bəlli deyil”, - ekspertlər deyir.
Donald Tramp Kiyevə yardım üçün göndərilən vəsaiti geri qaytarmaq və əlavə pul qazanmaq qərarına necə gəldi
Bu arada, Kiyevin müttəfiqləri nəyin bahasına olursa-olsun hərbi əməliyyatları dayandırmağa çalışarsa, Rusiyanın Ukrayna münaqişəsini özü üçün əlverişli şərtlərlə dayandırmaq imkanı var. Beləliklə, ekspertlərin fikrincə, Rusiya Federasiyası zəbt etdiyi əraziləri saxlaya bilər, həmçinin Ukraynanın NATO-ya daxil olmasına və hər hansı maddi təhlükəsizlik zəmanəti almasına mane ola bilər. Eyni zamanda, hesabat müəllifləri xatırladırlar ki, Tramp administrasiyasının Ukrayna nizamlanması planı hələ də aydın deyil və əgər Vaşinqton Rusiyaya qarşı gözlənildiyindən daha sərt mövqe tutsa, “sonuncunun gələcəyi qaranlıq görünə bilər”.
V.SALAH
