“ABŞ Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi 20-ci əsrin ortalarında prezident Kennedinin dövründə yaradılıb. Sonra, “Soyuq müharibə” dövründə ABŞ mövqelərini möhkəmləndirmək üçün planetin ucqar guşələrinə pul paylamağa başladı. Çünki Sovet İttifaqı da üçüncü dünya ölkələrinə maliyyə dəstəyi verirdi”.
Hafta.az-ın yazdığına görə, bunu qazaxıstanlı Kazinform-a müsahibəsində politoloq Qaziz Abışev deyib. Onun sözlərinə görə, amma çox vaxt humanitar deyilən layihələr arasında gizlənən əhəmiyyətli praqmatik maraqlar olub.
“Birincisi, diplomatik maraqlardır. Bir çox kasıb ölkələrin sosial və iqtisadi problemləri yığılıb ki, onların həlli üçün milli büdcələrində pul yoxdur. Xalqın narazılığı, etirazları və inqilabları ilə üzləşmək istəmədiyinizə qərar verməlisiniz. Kiçik ölkələr yardım buxovuna məhz belə bağlanır və zaman keçdikcə ondan asılı olmağa başlayırlar. Bunun əvəzini gec-tez xarici siyasət mövqeyi ilə ödəməlisən - BMT-də səsvermə, müəyyən hadisələrə rəsmi qiymət vermək və sair. İkincisi, iqtisadi maraqdırdır. USAID ölkəyə əvvəlcə özü daxil olur, sonra korporasiyalar tərəfindən dəstəklənən özəl xeyriyyə təşkilatları, daha sonra korporasiyaların özləri. İctimai rəy yağlanır, məmurlar doyur və artıq lazımi layihələr hazırlana bilər. Üçüncüsü, geosiyasət və milli təhlükəsizlikdir. Buradan siyasiləşmiş layihələr başlayır. Dərin dövlət-in beynəlxalq inkişaf layihəsinə müdaxiləsinə start verilir. Çox güman ki, ABŞ kəşfiyyatı dünyanın Amerika dövləti üçün faydalı olan hansısa istiqamətdə hərəkətini nəzərdə tutan ümumi strategiyaya malikdir. Bu strategiya istənilən prezidentdən daha böyükdür, çünki siyasətçilər gəlib gedirlər, amma milli maraqlar qalır. Bu strategiyanı həyata keçirmək üçün ölkə üzrə, sanki qeydlərlə oynamaq lazımdır: bəzilərində - hakim rejimin modernləşdirilməsini dəstəkləmək, bəzilərində - müxalifəti hakimiyyətə gətirmək, bəzilərində - qonşularını bezdirmək üçün bir neçə il xaos yaratmaq, bəzilərini isə qoruyub saxlamaq, lakin zəiflətmək lazımdır", - Qaziz Abışev qeyd edib.
Abışevin fikrincə, üstəlik, amerikalı analitiklər müəyyən cəmiyyət və dövlətlərin güclü və zəif tərəflərini aydın başa düşürlər.
“Dərhal qeyd etmək istərdim ki, mən amerikalıların vergi ödəyicilərinin pullarını bu cür proqramlara xərcləmək hüququna şübhə etmirəm. Yumşaq güc milli maraqların qorunması üçün effektiv vasitədir. Ondan istifadə etmək tamamilə məntiqlidir” deyən politoloq bildirib ki, başqa bir sual ondan ibarətdir ki, bir sıra hallarda ABŞ-ın qlobal maraqları konkret ölkələrin yerli maraqlarından uzaqlaşa bilər - və ölkələrin təbii ki, sağlam düşüncə çərçivəsində öz suverenliyini və sabitliyini adekvat müdafiə etmək hüququ var. Beləliklə, zaman keçdikcə USAİD-in humanitar və praqmatik missiyaları iri maliyyə mexanizmlərinin adi sistemli problemləri - qohumbazlıq, korrupsiya, bürokratik təhriflər, konkret məmurların subyektiv baxışları pulların ayrılması ilə bağlı qərarlara təsir göstərdiyi vaxtda doldu. Beləliklə, USAID-in pulları Kolumbiyada transgender operası kimi layihələrin yaradılması və maliyyələşdirilməsinə, digər ultra-liberal gündəm nümayəndələrinin şəxsi fondlarına ayrılmasına sərf lunur.
Politoloqun fikrincə, USAİD-in layihələrinin özü bir növ Qazaxıstanın sabitliyinə təhlükə yaradırdı. “Birincisi, cəmiyyətimizdə çoxlu daxili parçalanmalar var, ikincisi, ölkəmiz bir anda bir neçə tərəfdən təzyiq altındadır və üçüncüsü, USAID Qazaxıstan daxilində layihələri maliyyələşdirməyə çalışan yeganə xarici oyunçu deyil. Ona görə də Amerika agentliyinin mövcudluğu və onun getməsi ümumi mənzərəyə ciddi təsir göstərmir”, - o deyb.
