Şübhəsiz, ekran vaxtının uşaqlara təsiri müasir dövrdə valideynlərin ən çox narahat olduğu mövzulardan biridir. “JAMA Pediatrics” (2023) araşdırmasına görə, hətta gündə cəmi 1 saat ekran qarşısında vaxt keçirmək uşaqlarda yuxu keyfiyyətini 30 faiz azaldır.
Redaktor.az xarici mediaya istinadla ekran vaxtının təsiri ilə bağlı araşdırmaların nəticəsini təqdim edir:
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) 2 yaşa qədər uşaqlar üçün sıfır ekran vaxtı, məktəbəqədər uşaqlar üçün isə gündə maksimum 1 saat tövsiyə edir.
Amma reallıq fərqlidir. "Common Sense Media"nın araşdırmasına görə, orta hesabla bir yeniyetmə gündə 7 saatını sosial mediada keçirir. Bu, onların sosial münasibətlərinə də təsir edir.
14 yaşlı Maksimin anası "Facebook"da yazır: “Bir həftə oğlumun telefonunu götürəndə o, mənə faşist dedi”.
Lakin ümidverici nəticələr də var. Kembric Universitetinin təcrübəsi göstərib ki, “rəqəmsal tətillər” tətbiq edən ailələr uşaqları ilə münasibətlərini 40 faiz yaxşılaşdırır.
Mütəxəssislərin tövsiyələri
Ən çox satılan “Rəqəmsal minimalizm” kitabının müəllifi Cal Nevport məsləhət görür:
“Qadağa qoymayın – alternativ yaradın. Gəzinti, stolüstü oyunlar, yemək bişirmək və s. Həyat maraqlı olduqda uşaqlar "TikTok"u unudurlar”.
Ən narahatedicisi isə Stenford Tibb Məktəbinin araşdırmasıdır:
Gündə 3 saatdan çox internetdə vaxt keçirən yeniyetmələrin tənha hiss etmə ehtimalı iki dəfə çoxdur.
16 yaşlı Vika “Zəng edən yeniyetmələr” podkastında etiraf edir: “Düşünürdüm ki, internetdə çoxlu dostum var. "Instagram"ı silənə və əslində zəng edəcək heç kimin olmadığını anlayana qədər”.
Həll yolu: Texnoloji detoks
Amerika Pediatriya Akademiyası ekran vaxtını tədricən azaltmaq üçün xüsusi proqramlardan istifadə etməyi tövsiyə edir.
Nümunə: 13 yaşlı Nikitanın atası deyir: “Biz 2 saat limit qoyduq – əvvəlcə qalmaqal oldu, amma bir aydan sonra oğlum özü kitab oxumağa başladı”.
Lakin unutmaq olmaz ki, bütün ekran məzmunları eyni dərəcədə zərərli deyil.
Oksford İnternet İnstitutu (2024) araşdırması ekran məzmunlarını iki yerə ayırıb:
- "Passiv" məzmun – sosial şəbəkələr, videolar (zərərli təsir göstərir).
- "Aktiv" məzmun – təhsil proqramları, proqramlaşdırma (orta dozada faydalıdır).
Nümunə: 12 yaşlı Sofiyanın anası deyir: “Qızım Duolingo vasitəsilə ingilis dilini öyrənir – bir il ərzində onun dil bacarıqları C-dən A səviyyəsinə qədər artdı”.
Əsas qayda: Yuxudan əvvəl 2 saat ekranlardan uzaq qalmaq
Ekranlardan yayılan mavi işıq melatonin istehsalını boğur, bu da xroniki yorğunluğa səbəb olur.
