ABŞ prezidenti Donald Tramp nadir torpaq elementləri və digər strateji mineral ehtiyatlar müqabilində Ukraynaya hərbi və maliyyə yardımı təklif edib. Bu təklifin bir hissəsi olaraq ABŞ-ın maliyyə naziri Skott Bessent fevralın 12-də Kiyevə 500 milyard dollar dəyərində nadir torpaqlar haqqında saziş layihəsini təqdim edib. Sözügedən müqavilənin yalnız nadir torpaq elementlərini əhatə edib-etmədiyi və ya digər kritik mineralların da daxil edilib-edilmədiyi aydın deyil.
Hafta.az-ın yazdığına görə, “Associated Press” agentliyinə müsahibəsində Ukrayna Prezident Aparatının rəhbəri Andriy Yermak bildirib ki, litium, titan və uran ölkəsinin ABŞ-a təklif edə biləcəyi strateji mineral ehtiyatları sırasındadır. ABŞ Geoloji Xidmətinin açıqladığı məlumatlara görə, Birləşmiş Ştatların milli təhlükəsizliyi və iqtisadiyyatı üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edən 50 mineral ehtiyat arasında Ukraynada mövcud olan minerallardan bəziləri bunlardır: Berillium, Qrafit, Litium, Manqan, Titan, Sirkonium.
Bu minalardan bəzilərinin yüksək texnologiyalı məhsullardan müdafiə sənayesinə qədər geniş istifadə sahəsi var. Xüsusilə titan və dəmir filizi ABŞ-da ən çox diqqət çəkən ehtiyatlar sırasındadır. Ukrayna dünya titan ehtiyatlarının təqribən 20 faizinə sahibdir və 2021-ci ilə qədər qlobal ilmenit (titan istehsalında istifadə olunan mineral) istehsalının 5 faizini qarşılayıb.
Bununla belə, ölkədə titan hasilatı yalnız səthi yataqlardan həyata keçirilir və böyük ehtiyatları emal etmək üçün ciddi investisiyalar tələb olunur.
ABŞ-ın Ukraynada nadir torpaq elementləri və digər kritik minerallara marağının digər mühüm səbəbi Vaşinqtonla Pekin arasında qlobal rəqabətdir. ABŞ Geoloji Xidmətinin məlumatına görə, dünyada nadir torpaq elementlərinin ümumi ehtiyatlarının 2024-cü ilə qədər təxminən 90 milyon ton olacağı hesablanır. Bu ehtiyatların paylanması aşağıdakı kimidir:
Çində 44 milyon ton, Vyetnamda 21 milyon ton, Braziliyada 12 milyon ton, Rusiyada 6,2 milyon ton, ABŞ-da 1,9 milyon ton.
Çin dünyanın nadir torpaq elementləri tədarükünün çox hissəsini nəzarətdə saxlasa da, ABŞ-ın bu baxımdan xaricdən asılılığı azaltmaq məqsədi var. Bu kontekstdə Ukraynanın zəngin litium, titan və nadir torpaq elementləri ehtiyatları ABŞ üçün alternativ resurs kimi qiymətləndirilir.
Ukrayna Sovet İttifaqından miras qalmış zəngin faydalı qazıntı yataqları ilə tanınır.
Bununla belə, 2022-ci ildə Rusiyanın işğal etdiyi regionlar ölkənin strateji yeraltı sərvətlərinin əhəmiyyətli bir hissəsini ehtiva edir. Ekspertlərin fikrincə, Rusiyanın nəzarəti altında olan bölgələrdə: Ukraynada kömür ehtiyatlarının 60 faizi, təbii qaz ehtiyatlarının 20 faizi, nadir torpaq elementlərinin və digər strateji faydalı qazıntıların 33 faizi tapılır.
Zaporojya, Donetsk və Luqansk vilayətlərində xüsusilə mühüm faydalı qazıntı ehtiyatları var. Bu vəziyyət Ukraynanın strateji mineral ehtiyatlarını iqtisadi və geosiyasi baxımdan daha da qiymətli edir.
Moskva administrasiyası Trampın Ukrayna ilə nadir torpaq elementləri sazişi bağlamaq planını tənqid edib. Kremlin sözçüsü Dmitri Peskov ABŞ-ın Ukraynaya yardım planının iqtisadi maraqlara əsaslandığını bildirib. Peskov ABŞ-ın Ukraynaya yalnız kommersiya əsaslı dəstək verdiyini və bu dəstəyin dayandırılacağı təqdirdə müharibənin sona çatmasına daha çox töhfə verəcəyini müdafiə edib.
Digər tərəfdən, Ukrayna hökuməti bu məsələdə ABŞ-la danışıqlara açıq olduğunu bildirsə də, Vaşinqtonun verdiyi təklifin təfərrüatlarının hələ tam aydınlaşdırılmadığını bildirib. Bildirilir ki, Ukrayna əməkdaşlığa təkcə nadir torpaq elementlərinin deyil, titan, litium və uran kimi digər strateji mineralların da daxil edilməsini tələb edir.
Yaxın vaxtlarda Ukrayna ilə ABŞ arasında bu məsələ ilə bağlı rəsmi danışıqlara başlanacağı gözlənilir. Lakin ekspertlər bu sazişin təkcə iqtisadi əməkdaşlıq deyil, həm də geosiyasi gediş olacağını və Rusiyanın bu prosesə sərt reaksiya verə biləcəyini proqnozlaşdırır.
