Amerikalı respublikaçı senator Lindsey Qraham İranın nüvə proqramı ilə bağlı ciddi təhlükə və risklərin olduğunu və bu məsələyə dair iki əsas yanaşma olduğunu bildirib.
Qraham, birinci olaraq, İsrailin İranın nüvə infrastrukturuna zərbə vurması üçün ABŞ-nin hərbi yardımını nəzərdə tutan variantı üstün tutur. Bu yanaşma İranın nüvə proqramına qarşı daha sərt bir hərbi müdaxilənin olmasını və mümkün olan təhlükələrə qarşı dərhal və sərt bir cavabın verilməsini tələb edir.
İkinci variant isə diplomatik yolla, İranın nüvə ambisiyalarından əl çəkməsi üçün danışıqların aparılmasını nəzərdə tutur. Lakin Qraham, bu yolu seçmək üçün zaman və səbr tələb olunduğunu, həmçinin müvəffəqiyyətin tərifinin aydın olmasını vurğulayır. Bu yanaşma daha uzunmüddətli bir proses ola bilər, lakin onun effektivliyi, tərəflərin razılığına və ciddi beynəlxalq təzyiqlərə bağlıdır.
Qrahamın açıqlamaları, ABŞ-nin gələcəkdə İranla əlaqələrini necə formalaşdıracağına dair böyük bir əhəmiyyət kəsb edir. Bu, həmçinin İsrailin təhlükəsizliyini təmin etməyə çalışan ABŞ üçün strateji bir qərar olacaq. Nüvə proqramı ilə bağlı böhran, yalnız regional deyil, qlobal təhlükəsizlik baxımından da ciddi təsirə malikdir və hər iki yanaşmanın nəticələri geniş geosiyasi ölçülərdə hiss oluna bilər.
Sözügedən mövzu ilə bağlı Bakıvaxtı.az-ın suallarını Siyasi və Hüquqi Araşdırmalar Mərkəzinin (SHAM) sədri Xəyal Bəşirov cavablandırıb. Onun sözlərinə görə, Yaxın Şərqdə baş verən proseslər ayrı-ayrılıqda Tramp administasiyanın İsrailə münasibətlərini göstərir. Müsahibimiz bildirib ki, İsrail ABŞ-dən dəstək alaraq addımlar atır, İranla bağlı bəyanatlar verir:
"Tramp administrasiyasının İsrailə verdiyi güclü dəstək, yalnız regionda, həm də qlobal miqyasda bir sıra dəyişikliklərə səbəb olub. Trampın prezidentliyi dövründə İsrailin müttəfiqi olan ABŞ rəsmi Təl-Əvivin təhlükəsizlik maraqlarını daha sərt şəkildə müdafiə edib, bununla da Yaxın Şərqdəki güc balansını dəyişib. İsrail bu dəstəklə öz strateji hədəflərini həyata keçirmək üçün sərbəst şəkildə addımlar atıb və bölgədəki digər oyunçularla, xüsusilə İranla olan münasibətlərini daha sərt şəkildə formalaşdırıb".
Xəyal Bəşirov, politoloq
Xəyal Bəşirov qeyd edib ki, artıq İranın dayaqları sarsılıb. Proksi qüvvələrin rəhbərlərinin demək olar ki, böyük çoxluğu öldürülüb. Bu da o deməkdir ki, Tehran əvvəlki gücündə deyil:
"Bu vəziyyət yalnız İranın regional siyasətində deyil, həm də İsrail və ABŞ üçün yeni bir vəziyyət yaradır. İranın proksi qüvvələrinin liderlərinin itirilməsi Tehran üçün vacib bir zərbə olub, çünki bu, onun regional təsirini azaltmaqla yanaşı, İranın təhlükəsizliyini təhdid edən müxtəlif qruplara qarşı daha təsirli mübarizə aparmaq imkanı verir. Baş verənlər xüsusilə İsrail və ABŞ üçün bir fürsət yaradır. Tramp administrasiyası İranın nüvə proqramına qarşı sərt sanksiyalar tətbiq etməklə yanaşı, bölgədəki proksi qüvvələrinə qarşı da müxtəlif hərbi əməliyyatlar həyata keçirdi. Məsələn, İranın dəstəklədiyi qüvvələrin liderlərinin öldürülməsi, ABŞ-nin və İsrailin bu qüvvələrin təsirini zərərsizləşdirmək və regionda İranın gücünü məhdudlaşdırmaq məqsədini daşıyan siyasətinin bir hissəsi olaraq qiymətləndirilə bilər".
Həmsöhbətimizə görə, Rusiya-Ukrayna məsələsi ilə bağlı müzakirələrin Türkiyədə yox, məhz elə Səudiyyə Ərəbistanında keçirilməsi təsadüfi deyil. Çünki, ABŞ tərəfi Səudiyyə Ərəbistanının könlünü bu tip yollarla "ələ almağa çalışır":
"Rusiya-Ukrayna müharibəsi ilə bağlı müzakirələrin Səudiyyə Ərəbistanında keçirilməsi və ABŞ-nin bu cür addım atması yalnız Səudiyyə Ərəbistanı ilə əlaqələri gücləndirmək məqsədi daşımır, həm də İran məsələsi ilə sıx bağlıdır. ABŞ, İranın nüvə proqramı və regional təsirini məhdudlaşdırmaq məqsədilə həm Səudiyyə Ərəbistanı, həm də digər Körfəz ölkələri ilə yaxın əməkdaşlıq etməyə çalışır. Bu baxımdan, Səudiyyə Ərəbistanı ilə diplomatik münasibətləri gücləndirmək, ABŞ-nin İranla mübarizədə daha təsirli bir tərəfdaş tapmasına imkan yaradır".
Son olaraq politoloq bildirib ki, İrana qarşı heç bir hücum aktı həyata keçirilməyəcək:
"İrana qarşı birbaşa hərbi hücumların həyata keçirilməməsi diplomatik və iqtisadi təzyiqlərin ön plana çıxmasına işarədir. ABŞ, İranın nüvə proqramı və regional təsirini məhdudlaşdırmaq üçün Səudiyyə Ərəbistanı ilə əməkdaşlıq edərək, hərbi qarşıdurma riskini azaltmağa çalışır. Diplomatik müzakirələr və sanksiyalar İranı zəiflətmək üçün daha məqsədəuyğun bir yanaşma kimi qalır, çünki hərbi əməliyyatlar genişmiqyaslı müharibəyə səbəb ola bilər".
Əli Hüseynov
