Bakı. Trend:
Ermənistanın sabiq prezidenti, "siyasi meyit" Robert Köçəryanınİrəvanda keçirdiyi son mətbuat konfransı təbii ki, diqqətçəkdi.
Özünü "ciddi və potensiallı, böyük siyasətə qayıtmağahazırlaşan" cəlladın eynən təlxəklik şousu kimi.
Çünki o, Ermənistan ordusunun və keçmiş separatçı liderlərinAzərbaycanda məruz qaldığı hüquqi proseslərdən narahatlığını açıqşəkildə göstərdi.
Köçəryanı ən çox narahat edən məsələ beynəlxalq hüquqçərçivəsindəki təqiblərin yalnız işğal olunmuş ərazilərdə fəaliyyətgöstərən şəxslərlə məhdudlaşmamasıdır. Gündəmə gələn əsas məsələErmənistan dövlətinin Azərbaycan torpaqlarını silahlı yolla işğaletməsi, etnik təmizləmələr və digər insanlığa qarşı cinayətlərəgörə məsuliyyətə cəlb edilməsidir.
Köçəryan və Ermənistanın keçmiş rəhbərliyinin qorxusuartmaqdadır. Keçmiş prezidentlərdən Robert Köçəryan və SerjSarqsyan, habelə sabiq müdafiə naziri Seyran Ohanyanla bahəmErmənistanın siyasi-hərbi elitasının bir çox yüksək vəzifəlişəxsləri məhkəmə proseslərinin onların özlərinə də toxunabiləcəyindən ehtiyatlanır. Qarabağdakı keçmiş separatçı-terrorçuxuntanın rəhbərləri artıq Bakıda, ədalət məhkəməsindədir. Növbətiaddım isə İrəvanın bu hadisələrdə oynadığı rolu araşdırmaqdır.
Köçəryan 1990-cı illərdə Qarabağın silahlı işğalının birbaşatəşkilatçısı olub. O, yalnız qondarma separatçı-terrorçu rejimiidarə etməklə kifayətlənməyib, həm də Azərbaycan əhalisinə qarşıçoxsaylı cinayətlər törədib. Xocalı soyqırımı, Qarabağda və ətrafbölgələrdə azərbaycanlıların etnik təmizlənməsi, mədəni-tarixiirsin məhv edilməsi məhz onun rəhbərliyi dövründə baş verib. Bubaxımdan, Köçəryanın qorxusu tamamilə əsaslıdır. Beynəlxalq hüquqinstitutları və məhkəmələr onun hərbi cinayətlərdəki fərdiməsuliyyətinə diqqət yetirə bilər.
2023-cü ildə rəsmi İrəvan Roma Statutunu ratifikasiya edərəkBeynəlxalq Cinayət Məhkəməsinə (BCM) üzv oldu. Bu, ölkənininsanlığa qarşı cinayətlər, müharibə cinayətləri və soyqırımaktları ilə bağlı beynəlxalq hüquqi öhdəliklər götürdüyü deməkdir.Məzkur ratifikasiya Ermənistan siyasi elitası, o cümlədən Köçəryan,Sarqsyan və Ohanyan üçün ciddi problemlər yarada bilər. Onların hərbiri etnik təmizləmə, hərbi təcavüz və işğal siyasəti ilə birbaşaəlaqəlidir ki, bu da BCM-in yurisdiksiyasına aiddir.
Ermənistan Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin üzvü kimi onunlaəməkdaşlıq etməli və ittiham olunan şəxsləri ədalət qarşısınaçıxarmalıdır. Əgər BCM Köçəryan və ya Sarqsyanın ekstradisiyasınıtələb edərsə, İrəvan bu tələbi yerinə yetirməyə məcburdur. Əkshalda, Ermənistan beynəlxalq öhdəliklərini pozmuş sayılacaq.
Keçmiş dövlət başçılarının beynəlxalq hüquq qarşısında cavabverməsi ilə bağlı presedentlər mövcuddur. Slobodan Miloşeviç,Radovan Karaciç və Ratko Mladiçin Haaqa məhkəməsində mühakiməolunması sübut edir ki, beynəlxalq ictimaiyyət insanlığa qarşıcinayət törədən keçmiş prezidentləri belə məsuliyyətə cəlb edəbilər. Ermənistanın işğal etdiyi ərazilərdə törətdiyi cinayətlər,azərbaycanlı mülki əhalinin kütləvi qətliamları və mədəni irsinməhv edilməsi ilə bağlı çoxsaylı sübutlar var. Bu səbəbdən,Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi və digər beynəlxalq strukturlarİrəvana təzyiq göstərməlidir.
Azərbaycan keçmiş qondarma "Qarabağ rejimi"nin liderləriüzərində aparılan məhkəmə proseslərindən əldə edilən faktları əsasgötürərək Ermənistanın siyasi-hərbi rəhbərliyinin beynəlxalqmühakimə olunmasını tələb edə bilər. Rəsmi Bakı Beynəlxalq CinayətMəhkəməsinə Köçəryan, Sarqsyan və Ohanyan haqqında cinayətişlərinin açılması üçün rəsmi müraciət edə bilər. Ermənistan RomaStatutunu ratifikasiya etməklə özünü hüquqi tələyə salıb. İndiİrəvan BCM-in qərarlarını yerinə yetirməkdən boyun qaçırabilməz.
Azərbaycanda keçmiş separatçı rejimin liderlərinin məhkəməprosesləri davam etdikcə, növbəti hədəf işğalın təşkilatçıları vəmaliyyələşdiriciləri olacaq. Köçəryan Ermənistanın prezidentiolduğu dövrdə işğal olunmuş ərazilərin hərbiləşdirilməsinə şəxsəndəstək verib, qeyri-qanuni silahlı qruplaşmalara silah və canlıqüvvə göndərib, işğal rejimini siyasi və iqtisadi cəhətdəndəstəkləyib. Bu faktlar onun həm Azərbaycan məhkəmələrində, həm dəbeynəlxalq instansiyalarda mühakimə olunması üçün hüquqi əsasyaradır.
Serj Sarqsyan da hərbi cinayətlərdə mərkəzi fiqurlardan biridir.O, 1990-cı illərdə Qarabağda erməni silahlı qüvvələrininkomandirlərindən biri olub, daha sonra isə müdafiə naziri vəprezident kimi işğal olunmuş ərazilərdəki qeyri-qanuni rejiminmöhkəmlənməsinə töhfə verib. Seyran Ohanyan isə müdafiə naziri vəQarabağdakı erməni "hərbi qüvvələri"nin komandanı kimi müharibədövründə beynəlxalq humanitar hüququn ciddi şəkildə pozulmasınacavabdehdir. Onun dövründə qadağan olunmuş silahların istifadəsi,hərbi əsirlərə qarşı işgəncələr və mülki əhaliyə hücumlar qeydəalınıb.
Nəticə etibarilə, Robert Köçəryan və Ermənistanın keçmişsiyasi-hərbi rəhbərliyi beynəlxalq hüquq qarşısında cavab verməkqorxusu içindədir. Ermənistanın Roma Statutunu ratifikasiya etməsionların vəziyyətini daha da çətinləşdirir. Beynəlxalq ictimaiyyət,xüsusilə də Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi, bu şəxslərin məsuliyyətəcəlb olunması üçün təzyiqləri artırmalıdır. Azərbaycanın təqdim edəbiləcəyi sübutlar əsasında Köçəryan, Sarqsyan və Ohanyanınbeynəlxalq məhkəmə qarşısına çıxarılması mümkün və zəruri birprosesə çevrilməkdədir.
Qarabağ münaqişəsi Cənubi Qafqazın müasir tarixində ən faciəvihadisələrdən biri olub. Onilliklər boyu Ermənistanın keçmişliderləri – Robert Köçəryan, Serj Sarqsyan və Seyran OhanyanAzərbaycana və onun mülki əhalisinə qarşı hərbi cinayətləri təşkiledib və koordinasiya ediblər. Bu məqalədə onların fərdiməsuliyyətini sübut edən maksimum sayda faktlar, sübutlar və hüquqiəsaslar təqdim olunur.
1988–1994-cü illər arasında Ermənistanın etnik təmizləməsiyasəti və insanlığa qarşı cinayətləri kütləvi xarakter almışdı.Bu müddət ərzində ən ağır hərbi cinayət 25-26 fevral 1992-ci ildəbaş vermiş Xocalı soyqırımı oldu. Xocalıda Ermənistanın silahlıqüvvələri və erməni separatçı dəstələri 613 azərbaycanlını qətləyetirdi. Onların arasında 106 qadın, 63 uşaq və 70 yaşlı insan varidi. 1275 mülki şəxs girov götürüldü, 150 nəfər isə itkin düşdü vəonların taleyi hələ də naməlumdur. 487 nəfər ağır yaralandı,onlardan 76-sı uşaq idi. 56 nəfər isə xüsusi amansızlıqla qətləyetirildi - onların gözləri çıxarıldı, qulaqları kəsildi, dərilərisoyuldu.
Serj Sarqsyan 1992-ci ildə erməni silahlı dəstələrinin qərargahrəisi kimi xidmət edib və Xocalıda törədilən kütləvi qırğınınməqsədyönlü şəkildə həyata keçirildiyini açıq şəkildə etiraf edib.Britaniyalı jurnalist Tomas de Vaala verdiyi müsahibədə Sarqsyanbunları demişdi: "Xocalıya qədər azərbaycanlılar düşünürdülər ki,ermənilər mülki əhaliyə əl qaldıra bilməz. Biz bu stereotipisındırdıq." Bu açıqlama erməni rəhbərliyinin Xocalıdakı qırğınıqəsdən törətdiyini sübut edir.
Robert Köçəryan Qarabağda hərbi əməliyyatların əsastəşkilatçılarından biri olub və bu cinayətlərin siyasi müdafiəsinitəmin edib. Seyran Ohanyan isə Xocalını işğal edən erməni silahlıqüvvələrinə birbaşa komandanlıq edib və sonradan qondarma rejimin"müdafiə naziri" olub.
1988-1994-cü illərdə ermənilərin etnik təmizləmə siyasətinəticəsində təxminən bir milyon azərbaycanlı öz yurdlarındanqovulub. 1988-1990-cı illərdə Ermənistandan 250 min azərbaycanlızorla qovulub və erməni millətçiliyinin ilk qurbanlarınaçevriliblər. Qarabağ və ətraf ərazilərdən isə 750 min azərbaycanlıqovulub.
İşğal dövründə Azərbaycan xalqının mədəni və tarixi irsiməqsədyönlü şəkildə məhv edilib. 927 kitabxana, 44 məscid, 473tarixi abidə, 6 dövlət teatrı və konsert zalı dağıdılıb.
1993-2020-ci illər ərzində Ermənistanın hərbi-siyasirəhbərliyinin bilavasitə göstərişi ilə Azərbaycanın beynəlxalqsəviyyədə tanınmış ərazilərinin 20%-i işğal olunub. İşğal olunmuşərazilərə Qarabağın özündən başqa 7 rayon - Füzuli, Cəbrayıl,Zəngilan, Qubadlı, Ağdam, Kəlbəcər və Laçın daxildir. Ermənistan buərazilərdə məskunlaşma siyasəti apararaq onları demoqrafik baxımdandəyişdirməyə çalışıb.
Azərbaycan Ordusu 2020-ci ildə torpaqları azad etdikdən sonraermənilərin işğal dövründə törətdiyi dağıntılar tam miqyasda üzəçıxdı. Ermənistan işğal etdiyi 9 şəhəri və 800-dən çox kənditamamilə məhv etmişdi. Bu dağıntılar sistemli şəkildə həyatakeçirilmiş və Azərbaycan ərazilərinin gələcəkdə yenidənqurmapotensialını məhv etməyə yönəlmişdi. Ermənilərin məskunlaşdığı bəziyerlərdə isə yeni məntəqələr salınmış, lakin onlar da AzərbaycanOrdusunun əks-hücum əməliyyatları nəticəsində tərk edilmişdi.
Bu faktlar göstərir ki, Ermənistan rəhbərliyinin başçılığıaltında Qarabağda Azərbaycan xalqına qarşı hərbi cinayətlər vəetnik təmizləmələr həyata keçirilib. Robert Köçəryan, Serj Sarqsyanvə Seyran Ohanyan bu cinayətlərə birbaşa məsuliyyət daşıyanşəxslərdir və beynəlxalq hüquq qarşısında cavab verməlidirlər.Azərbaycanın bu cinayətlərin tanınması və onların məhkəmə qarşısınaçıxarılması üçün beynəlxalq məhkəmələrə müraciət etməsi zəruridir.Ermənistana qarşı hüquqi proseslər davam etdikcə, keçmiş rəhbərşəxslərin də məsuliyyətə cəlb olunması ehtimalı artır.
"Qafqazın Hiroşiması" kimi tanınan Ağdam şəhəri tamamilədağıdılıb və burada bir dənə də olsun salamat bina qalmayıb. Yeganəqalan tikili isə erməni hərbi birləşmələrinin mal-qara saxladığıməscid olub.
2020-ci ildə 44 günlük müharibə zamanı Ermənistan hərbicinayətlər törədib. Ermənistanın silahlı qüvvələri Gəncə, Bərdə vəTərtər şəhərlərinə qarşı beynəlxalq hüquqla qadağan olunmuş kasetbombalarından istifadə edib. Mülki əhaliyə qarşı raket zərbələriendirilmiş, nəticədə:
1. 28 oktyabr 2020-ci ildə Bərdəyə atılan raket zərbələrinəticəsində 21 mülki şəxs həlak olub, 70-dən çox insanyaralanıb.
2. 17 oktyabr 2020-ci ildə Gəncəyə endirilən raket zərbələrinəticəsində 15 nəfər, o cümlədən uşaqlar həyatını itirib.
2020-ci ildə onlar rəsmi dövlət vəzifələrində olmasalar da,Robert Köçəryan, Serj Sarqsyan və Seyran Ohanyan işğal olunmuşərazilərin militarizasiyasının əsas memarları olublar. OnlarQarabağda qeyri-qanuni silahlı birləşmələrin yaradılmasına şəraityaratmış, separatçılara silah tədarük etmiş və terror siyasətinidəstəkləmişlər.
İşğal dövründə Ermənistan rəhbərləri Qarabağı şəxsi mənfəətmənbəyinə çevirmişdi. Robert Köçəryan Qarabağı qeyri-qanuni puldövriyyəsi üçün istifadə edib, onun oğlu Levon Köçəryan isəbölgədəki biznes aktivlərini nəzarət altında saxlayıb. SerjSarqsyan Ermənistan büdcəsindən 200 milyon dollardan çox vəsaitioffşorlara çıxarıb. Seyran Ohanyan isə köhnəlmiş silah-sursatınalınması zamanı dövlət vəsaitlərini mənimsəməkdə ittihamolunur.
Bu şəxslərin ədalət qarşısında cavab verməsi üçün müxtəlifhüquqi mexanizmlər mövcuddur. Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi (BCM)Ermənistanın 2023-cü ildə Roma Statutunu ratifikasiya etməsindənsonra bu müharibə cinayətlərini araşdırmaq üçün hüquqi səlahiyyətəldə etmişdir. Azərbaycan məhkəmə orqanları artıq keçmiş qondarma"Qarabağ rejimi"nin liderlərini mühakimə edir və növbəti addım bucinayətlərin təşkilatçılarının - Ermənistanın keçmiş rəhbərliyininməsuliyyətə cəlb edilməsidir.
Beynəlxalq səviyyədə Robert Köçəryan, Serj Sarqsyan və SeyranOhanyana qarşı fərdi sanksiyaların tətbiqi, habelə beynəlxalqaxtarış elan edilməsi və bu şəxslərin ekstradisiyası reallaşdırılabilər.
Robert Köçəryan, Serj Sarqsyan və Seyran Ohanyan müharibəcinayətlərinin, soyqırımın və etnik təmizləmənin əsastəşkilatçılarıdır. Onlar minlərlə mülki azərbaycanlının qətlinə,Azərbaycan mədəni irsinin məhvinə və genişmiqyaslı dağıntılara görəbirbaşa məsuliyyət daşıyırlar. Ermənistanın Roma Statutunuratifikasiya etməsi və artan beynəlxalq təzyiqlər onların həbsolunması və məhkəmə qarşısına çıxarılması perspektivini daha realedir. Azərbaycan bu cinayətkarların məsuliyyətə cəlb olunması üçünbütün hüquqi və diplomatik vasitələrdən istifadə etməlidir.
Azərbaycan artıq mühüm presedent yaradıb və keçmiş separatçıliderləri məhkəmə qarşısına çıxarıb. İndi isə növbəti addımErmənistanın keçmiş siyasi rəhbərliyinin beynəlxalq hüquqqarşısında cavab verməsini tələb etməkdir.
Bakı Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinə müraciət edərək RobertKöçəryan, Serj Sarqsyan və Seyran Ohanyan barəsində cinayətişlərinin açılmasını tələb edə bilər.
Bundan əlavə, Roma Statutunun ratifikasiyasını dəstəkləyənbeynəlxalq ictimaiyyət, xüsusən də Qərb ölkələri, indi Ermənistanınöz öhdəliklərini yerinə yetirməsini tələb etməlidir. İrəvan artıqbeynəlxalq hüquqi öhdəliklərindən yayına bilməz, bu isə Köçəryan vəonun ətrafının həbs edilmə perspektivini getdikcə daha real halagətirir.
