Ukrayna ilə ABŞ arasında nadir torpaq mineral ehtiyatlarına dair razılaşmanın dayandırılması sonra, ölkənin potensial mineral ehtiyatları sual altına düşüb. Ukraynanın ümumi faydalı qazıntı ehtiyatlarının yarıdan çoxu Rusiyanın işğal etdiyi ərazilərdə yerləşir.
Keçən həftə Ukraynanın müharibəni bitirmək üçün ABŞ-dan dəstək almaq üçün kritik minerallar sazişini qəbul etdiyi açıqlanmışdı.
Lakin Tramp administrasiyası ən sərt tələblərindən bəzilərini geri çevirsə də, Ağ Evdə gərginliyin artması danışıqların dayandırılmasına səbəb oldu.
ABŞ və Ukrayna arasında imzalanması gözlənilən bu müqavilədə Ukraynanın nadir torpaq mineralları, neft, təbii qaz və limanlardan əldə etdiyi gəlirin yarısını ABŞ-a verməsi nəzərdə tutulurdu.
Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenski ilə ABŞ prezidenti Donald Tramp və vitse-prezident Ceyms Vens arasında qızğın mübahisə razılaşmanın dayandırılmasına səbəb olub.
Ağ Ev rəsmisi “The İndependent”ə deyib ki, razılaşma davamlı sülhə doğru ilk addım kimi qiymətləndirilib, lakin onlar Zelenskinin kartlarını həddən artıq oynatdığına inanırlar.
Ağ Evdəki gərginlikdən sonra tərəflərin hansı yolu tutacağı hələ də qaranlıq qalır. Müqavilənin yenidən müzakirə edilib-edilməyəcəyi yaxın günlərdə bəlli olacaq.
***
Ukrayna litium, titan və nadir torpaq elementləri kimi kritik mineralların Avropanın ən böyük ehtiyatlarına malik olsa da, bu ehtiyatların böyük bir hissəsi istifadə olunmamış qalır.
Ölkə elektrik avtomobillərinin akkumulyatorlarından nüvə enerjisinə qədər bir çox sahələr üçün həyati əhəmiyyət kəsb edən minerallara ev sahibliyi edir. Lakin rus istilası bu ehtiyatların çıxarılmasını xeyli dayandırıb.
“Forbes Ukraine” tərəfindən təqdim edilən məlumatlara görə, Ukraynanın mineral ehtiyatları 12 trilyon funt sterlinqdən çoxdur.
Bu mənbələrə aşağıdakılar daxildir:
Litium – Avropanın ən böyük ehtiyatlarından biridir. Elektrikli avtomobil akkumulyatorları üçün vacibdir.
Titan – Aviasiya, müdafiə sənayesi və təmiz enerji texnologiyalarında istifadə olunur.
Neodim, lantan, serium – Külək turbinlərində, televizor ekranlarında və işıqlandırma texnologiyalarında istifadə olunur.
Qrafit – Ukrayna qlobal qrafit ehtiyatlarının 20%-nə malikdir. Bu mineral nüvə reaktorlarında və elektrik avtomobil akkumulyatorlarında istifadə olunur.
Erbium və ittrium – Nüvə enerjisi və lazer texnologiyaları üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Skandium – AB tərəfindən maliyyələşdirilən araşdırma Ukraynanın da skandium ehtiyatlarına malik olduğunu üzə çıxarıb, lakin təfərrüatlar gizli saxlanılır.
***
Bildirilir ki, Zelenski illərdir bu mədənləri iqtisadiyyata gətirməyə çalışır. 2021-ci ildə xarici investorları təşviq etmək üçün vergi güzəştləri və investisiya hüquqları təklif etdi. Lakin 2022-ci ildə Rusiyanın tammiqyaslı işğalı bu planları dayandırdı.
Ukraynanın kritik mineralları təkcə təmiz enerjiyə keçid üçün deyil, həm də müdafiə sənayesi üçün böyük strateji əhəmiyyətə malikdir.
Çinin titan kimi kritik minerallarda qlobal lider kimi mövqeyi ABŞ və Avropanın Ukraynaya marağını artırır.
***
Ukraynanın ümumi mineral ehtiyatlarının təxminən 53 faizi və ya təxminən 6 trilyon funt-sterlinq Rusiyanın işğal etdiyi ərazilərdə yerləşir.
Bu bölgələr bunlardır:
Donetsk, Luqansk, Zaporijjia və Xerson – Putinin 2022-ci ildə qanunsuz ilhaq etdiyi dörd bölgə.
Krım – 2014-cü ildə işğal olunmuş yarımadada 165 milyard funt-sterlinq dəyərində minerallar var.
Dnepropetrovsk – Rusiya ordusunun hədəfində olan bölgədə 2,8 trilyon funt sterlinq dəyərində əlavə faydalı qazıntılar var.
Qeyd olunub ki, Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü Ukraynanın bu sərvətlərdən istifadə etməsinin qarşısını almaqla yanaşı, bu zəngin regionların böyük bir hissəsini məhv edib.
Ukraynanın yüksək ixtisaslı işçi qüvvəsi və inkişaf etmiş infrastrukturu investorlar üçün cəlbedici olsa da, səmərəsiz tənzimləmə prosesləri, geoloji məlumatların əldə edilməsində çətinliklər və torpaq təchizatı ilə bağlı problemlər investisiyaları gecikdirir. Bu cür layihələrin illər çəkəcəyi və yüksək qiymətli ilkin investisiyalar tələb olunacağı bildirilir.
Bununla belə, Ukraynanın mineral potensialı müharibənin gedişindən asılı olaraq qlobal enerji və müdafiə balansını dəyişə biləcək strateji amil olaraq qalır.
