Kofe dünyada ən çox istehlak olunan içkilərdən biridir və onun tarixi, mədəniyyəti və istifadəsi insanlıq tarixinin ən maraqlı hekayələrindən biridir. Kofenin yaranışı və inkişafı, bir çox mədəniyyətin həyatında mühüm yer tutmuş və zamanla dünya iqtisadiyyatına böyük təsir etmişdir.

Kofenin Tapılması və İlk İstifadəsi

Kofenin tapılmasının hekayəsi, çoxsaylı əfsanələr və miflərlə örtülüdür. Bu hekayələrdən biri, Efiopiyada, 9-cu əsrdə başlayır. Ən məşhur əfsanəyə görə, kofenin kəşfi təsadüfən bir çoban tərəfindən olub. Kaldi adlı bir çoban, qoyunlarını otararkən onların kofe ağaclarının meyvələrini yeyib, bu meyvələrin qoyunlarının enerjisini artırdığını müşahidə etmişdir. Kaldi, bu tapıntını bir monastır rahibinə bildirir. Rahiblər, bu meyvələrin onları ayıq və enerjili saxladığını görərək, bu bitkini bişirərək, bir içki halına gətirmişlər. Beləliklə, kofenin ilk istifadəsi başlamış olur.

Bu əfsanənin doğruluğu mübahisəli olsa da, tarixi faktlar göstərir ki, Efiopiya, kofe bitkisinin və onun istifadəsinin başlanğıcıdır. Efiopiyada Coffea Arabica növü ilk dəfə yetişdirilmiş və bu bitkinin tərkibindəki maddələrin insan orqanizmi üzərindəki təsiri çox tez şəkildə fərq edilmişdir.

Kofenin Əfqanıstandan Ərəblərə Keçişi

Kofenin tarixi yalnız Efiopiya ilə məhdudlaşmır. Kofe tədricən Yəmənə keçmişdir. 9-cu əsrdə, Yəməndə kofe bitkisi daha geniş yayılmağa başlamışdır. Yəmənli tacirlər, kofe bitkisini Hicaz (indiki Səudiyyə Ərəbistanı) və Məkkəyə daşıdılar. Burada kofe təkcə içki olaraq deyil, həm də dini mərasimlərdə istifadə edilən bir vasitə kimi əhəmiyyət qazanmışdı. Yəməndə, xüsusilə, Sufi dindarları kofedən istifadə edərək, gecə ibadətlərində diqqətlərini toplamaq və enerjilərini artırmaq üçün istifadə edirdilər.

İlk dəfə olaraq, 15-ci əsrdə Yəməndə kofe geniş miqyasda istehsal edilməyə başlandı və buradan Məkkə və Medinəyə, oradan isə Mərkəzi Ərəbistana yayıldı. Bu dövrdə, kofe içkisi məscidlərdə, bazarlarda və s. yerlərdə populyarlaşmışdı.

Kofenin Avropaya Gəlişi

Kofe, 16-cı əsrdə Osmanlı İmperiyası vasitəsilə Avropaya gətirildi. İstanbulda açılan ilk kafeler, kofenin Avropada tanınmasına səbəb oldu. Osmanlı İmperiyasının hakim olduğu bölgələrdə kofe, həm sosial bir içki, həm də iqtisadi bir məhsul olaraq əhəmiyyət qazandı. Avropada ilk kofe evidən Venedikdə (İtaliya) 1645-ci ildə açıldı. Bu, Avropada kofe mədəniyyətinin başlanğıcı idi.

İlk dəfə olaraq, Fransa, İngiltərə və Hollandiya kofe ticarətini genişləndirməyə başladılar. Bu dövr, kolonial dövrün başlanğıcı ilə eyni vaxtda idi və Avropa ölkələri, Afrika və Cənubi Amerika kimi bölgələrdə kofe tarlaları yaratmağa başladılar.

Kofenin Kolonial Dönəmdə Yayılması

Avropalılar, kofenin ticarətini və istehsalını asanlaşdırmaq məqsədilə Afrika və Cənubi Amerikada böyük tarlalar qurmağa başladılar. Kofe bitkisi, xüsusilə Braziliya, Kolumbiya, Vyetnam və Kuba kimi ölkələrə gətirildi və bu ölkələrdə kofe, əkin sahələrinin əhəmiyyətli bir hissəsini təşkil etməyə başladı. Braziliya, kofe istehsalı və ixracı sahəsində dünya lideri oldu və hələ də kofe istehsalında ən böyük ölkələrdən biridir.

Kofe, kolonial dövrdə iqtisadi olaraq da böyük əhəmiyyət kəsb edirdi. Kolonial güclər bu bitkini çox qiymətli bir məhsul olaraq görürdülər və dünya bazarlarına çıxarılması üçün böyük səylər göstərirdilər. Kofe ticarəti, Afrikadakı işçi qüvvəsinin, xüsusilə də kölə işçilərinin istifadəsini də artırdı.

Kofenin Mədəniyyətə Təsiri

Kofe, tarix boyu yalnız bir içki olaraq qalmaqla qalmamış, həm də cəmiyyətin sosial, mədəni və intellektual həyatında mühüm yer tutmuşdur. Avropada kafeler açıldıqca, bu məkanlar yalnız kofe içmək üçün deyil, həm də yazıçılar, filosoflar və sənətçilər üçün müzakirə aparmaq, fikir mübadiləsi etmək və yeni ideyalar yaratmaq üçün əhəmiyyətli mərkəzlərə çevrilmişdir.

Xüsusilə Fransa və İngiltərədə kofe evləri, Parisdə Salons və Londonda Penny Universities kimi cəmiyyətin intellektual həyatına təsir göstərmişdir. Bu yerlərdə sənət, siyasət və fəlsəfə haqqında söhbətlər edilir və yeni düşüncə tərzləri meydana gəlirdi.

Modern Dövrdə Kofe və Onun Qlobal Təsiri

Bugünkü dövrdə kofe, dünyanın ən çox ticarət olunan məhsullarından biridir. Braziliya, Vyetnam, Kolumbiya və Honduras kimi ölkələr dünya kofe istehsalında liderliyini qoruyur. Kofe, həmçinin ən böyük istehlak bazarlarından biri olan Şimali Amerika və Avropada ən çox içilən içkilərdən biridir.

Kofe istehsalı, həmçinin modern iqtisadiyyatın ayrılmaz bir hissəsinə çevrilmişdir. Starbucks, Dunkin' Donuts kimi böyük beynəlxalq brendlər, kofenin qlobal mədəniyyətin bir hissəsi olduğunu nümayiş etdirir. Kofe həmçinin, sosial cəhətdən şəbəkə qurma, işgüzar görüşlər və gündəlik həyatın bir parçası olaraq böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Kofenin tarixi, bəşəriyyətin mədəni və iqtisadi inkişafı ilə sıx əlaqəlidir. Kofe yalnız bir içki deyil, həm də dünya tarixində çox mühüm bir rol oynamış və davam etməkdə olan bir sosial və iqtisadi fenomendir. Efiopiyanın dağlarında başlamış, Yəməndən Avropaya, oradan isə bütün dünyaya yayılmış bu içki, insanların həyatında hələ də mövcud olan güclü bir simvoldur. Kofenin tarixi, sadəcə bir içkinin tapılması ilə başlamaqla qalmamış, həm də bəşəriyyətin tarixində mühüm dəyişikliklərə səbəb olan bir prosesə çevrilmişdir.

Fidan
Qlobal.net