"Ukraynada atəşkəsin təmin edilməsi texnoloji imkanlar, cəbhə xəttinin uzunluğu və tərəflər arasında dərin etmadsızlıq səbəbindən ciddi çətinliklərlə üzləşəcək..."
Beynəlxalq təhlükəsizlik üzrə ekspertlər Ukraynada mümkün atəşkəs rejiminin necə tətbiq ediləcəyini və cəbhə xətti boyunca sülhün bərqərar olunması üçün konkret addımları müzakirə edir.
Moderator.az xəbər verir ki, bu barədə "The New York Times" nəşri yazıb.
Cenevrə görüşləri və yeni hesabat
2022-ci ilin yazında hərbi ekspertlər və sülhməramlı missiyalar üzrə mütəxəssislər Cenevrədə toplaşaraq Ukraynada gələcəkdə atəşkəsin necə təmin edilə biləcəyi ilə bağlı müzakirələr aparıb. Keçən həftə isə bu qrup ilk dəfə olaraq 31 səhifəlik hesabat dərc edib. Sənəddə atəşkəs rejiminin icrası və monitorinqi ilə bağlı texniki detallar geniş şəkildə izah olunur.
Hesabat Cenevrədə keçirilən qapalı müzakirələr çərçivəsində ABŞ, Rusiya və Ukraynanın beynəlxalq siyasət üzrə ekspertlərinə təqdim edilib. Bu şəxslər hökumət dairələri ilə sıx əlaqələrə malikdir və hesabatın mümkün tətbiq mexanizmlərinin formalaşdırılmasına təsir edə biləcəyi gözlənilir.
Mütəxəssislər vurğulayır ki, bu hesabat Ukraynada atəşkəs planlaşdırılmasının abstrakt nəzəriyyədən konkret və təcili həll yoluna çevrildiyini göstərir.
Beynəlxalq qüvvələrin iştirakı və Rusiyanın mövqeyi
Fransa və Böyük Britaniya döyüş əməliyyatları dayandırıldıqdan sonra Ukraynaya minlərlə hərbi qulluqçu göndərməyə hazır olduqlarını bildirib. Lakin bu qüvvələrin hansı rol oynayacağı hələ də dəqiqləşdirilməyib.
Digər tərəfdən, Rusiya bu cür beynəlxalq qüvvələrin iştirakına dair hər hansı razılıq verməyib. Eyni zamanda, ABŞ-ın mövqeyi də qeyri-müəyyən olaraq qalır. Prezident Donald Trampın bu təşəbbüsü dəstəkləyəcəyi və ya ona hər hansı zəmanət verəcəyi bəlli deyil.
Təhlükəsizlik tədbirləri və missiyanın şərtləri
Cenevrə Siyasət Təhlükəsizliyi Mərkəzinin hazırladığı hesabatda konkret təhlükəsizlik tədbirləri əks olunub. Onlar arasında:
- 10 km-lik bufer zonanın yaradılması- bu zona münaqişə tərəflərinin bir-birindən ayrılması üçün nəzərdə tutulur.
- 5000 mülki müşahidəçi və polis qüvvələrinin yerləşdirilməsi- onlar bölgədə atəşkəs rejiminə nəzarət edəcək.
- 10 000 nəfərlik beynəlxalq hərbi kontingentin mümkün yerləşdirilməsi- bu qüvvələr müşahidəçilərin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün lazım ola bilər.
Atəşkəsə riayət olunmasına nəzarət etmək üçün beynəlxalq monitorinq missiyası yaradılacaq. Bu missiya ağır silahların bufer zonadan müəyyən olunmuş məsafəyə geri çəkilməsini izləyəcək və onun fəaliyyəti BMT və ya digər beynəlxalq qurumun mandatı altında həyata keçiriləcək.
Siyasi və diplomatik maneələr
Atəşkəs planının siyasi müzakirələrə necə təsir edəcəyi və xüsusilə də Rusiya prezidenti Vladimir Putinin bu plana əməl edib-etməyəcəyi qeyri-müəyyəndir. Rusiyanın daha öncə imzaladığı razılaşmaları bir neçə dəfə pozduğu nəzərə alınarsa, onun sülhməramlı missiyaya mane olmaq ehtimalı yüksəkdir.
Bununla belə, Rusiya və Ukrayna bəzi hallarda əməkdaşlıq etməyə məcbur olub. Məsələn, müharibə dövründə onlar əsir mübadiləsi həyata keçirib və Qara dəniz taxıl ixracı sazişi çərçivəsində müəyyən razılıqlara gəlib. Lakin Moskva 2023-cü ildə bu sazişdən çıxıb.
Hesabatda qeyd olunur ki, beynəlxalq müşahidəçilər Rusiya və Ukrayna hərbi nümayəndələrinin daxil olduğu birgə komissiya ilə əməkdaşlıq etməlidir. Bu komissiya əsirlərin azad olunması, minalardan təmizləmə işləri və bufer zona daxilində humanitar dəhlizlərin açılması kimi məsələləri əlaqələndirə bilər.
Atəşkəsin çətinlikləri
Ukraynada atəşkəsin təmin edilməsi texnoloji imkanlar, cəbhə xəttinin uzunluğu və tərəflər arasındakı dərin etimadsızlıq səbəbindən ciddi çətinliklərlə üzləşəcək. Məsələn, Ukrayna və Rusiya qüvvələri arasında olan təmas xətti Koreya yarımadasında Şimali və Cənubi Koreyanı ayıran demilitarizasiya zonasından beş dəfə daha uzun məsafəyə malikdir.
Bundan əlavə, RAND korporasiyasının rusiyalı analitiki Samuel Çarap qeyd edir ki, müasir texnologiyalar və geniş silah arsenalı atəşkəsin qorunmasını daha da mürəkkəbləşdirir. O, Ukraynada atəşkəs rejiminə nəzarət üçün dronlar, aerostatlar, suya buraxılan boğazlar və patrul gəmiləri kimi texnologiyaların tətbiqini təklif edir.
Ekspertlər hesab edir ki, Ukraynada atəşkəsə nəzarət üçün klassik sülhməramlı modellərdən istifadə etmək çətindir, çünki bu məsələ uzun müddət tabu olaraq qalıb və konkret planlar hələ də mövcud deyil. Üstəlik, Putinin yalnız razılıq verməsi deyil, bu razılaşmaya sadiq qalacağı da böyük sual altındadır.
Rusiya müharibədən öncə Ukraynaya hücum etməyəcəyini bəyan edib, lakin 2022-ci ildə işğala başlayıb. Müharibə ərzində isə Moskva dəfələrlə əldə olunmuş razılaşmaları pozub. Bu səbəbdən beynəlxalq müşahidəçilərin və sülhməramlı qüvvələrin Rusiya tərəfindən pozula biləcək yeni hücumları necə qarşısını alacağı qeyri-müəyyən olaraq qalır.
