Regionda baş verən prosesləri başa düşmək üçün regiondankənar (xarici aktorlar) və regiondaxili (ölkələrin mövqeləri) dinamikasını nəzərə almaq lazımdır:
Üç il ərzində (Noyabr 2020 – Dekabr 2023) xarici aktorlar regiona uyğunlaşır, öz resurslarını və baxışlarını yaradırlar. 2023-cü ilin dekabrından Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin administrasiyalarının ikitərəfli bəyanatından sonra məlum oldu ki, yeni vəziyyət yaranıb və tədbir görülməlidir...
ABŞ və Aİ-nin təmsil etdiyi Qərb (ABŞ-ın Aİ-ni çəkdiyini deyə bilərik) hərəkətə keçdi:
- Gürcüstana Aİ üzvlüyünə namizəd statusu verildi;
- İqtisadi tərəfdaşlığın dərinləşdirilməsi və təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığın sistemli şəkildə başlanması məqsədi ilə 5 aprel, ABŞ/Aİ-Ermənistan sammiti;
- Vaşinqton və Brüssel danışıqlar platformalarının uğursuzluğundan sonra ABŞ və Aİ mövqelərini bərpa etmək üçün hər cür səy göstərdilər, amma nəticəsiz qaldı... Almaniya köməyə gəldi ki, bu da Fransanın təsirini minimuma endirdi və ikitərəfli görüş təşkil edə bildi. Berlində görüş.
Rusiya reaksiya verir...
Rusiyanın manevri praqmatikdir. Əgər Qərb Gürcüstan-Ermənistan tandemini prioritet seçibsə, o zaman Moskva praqmatik addım atıb - RMK-nın Azərbaycandan çıxarılması... Paralel olaraq Putinlə Paşinyan görüşündən sonra Rusiya sərhədçilərinin geri çəkilməsinə qərar verilib. Azərbaycanla Ermənistanın şərti sərhəddi və Zəngəzur dəhlizi boyunca. Yəni, Rusiya 44 günlük müharibədən sonra ortaya çıxan qoşunlarını geri çəkməyə qərar verdi! Moskva Azərbaycan və Ermənistan rəhbərliyinə güzəştə getdi, 2020-ci il müharibəsindən sonra əldə etdiyi üstünlükləri ləğv etdi, lakin ilkin mövqelərini itirmədi: Ermənistan hər şeyə baxmayaraq, KTMT-nin üzvüdür, Aİİ çərçivəsində əlaqələr daha da möhkəmlənir, Paşinyan Rusiyanın Gümrüdəki hərbi bazasının və Ermənistanın İran və Türkiyə ilə sərhədlərindən çıxarılması məsələsini qaldırmır.
Yəni, regiondakı xarici oyunçular arasında rəqabət region ölkələrinin onlara verdiyi imkanlardan irəli gəlir!
Bölgədəki ölkələr...
Gürcüstanda regiondakı ümumi vəziyyətə təsir edəcək hadisələr cərəyan edir. Gürcüstan 44 günlük müharibənin nəticələrinin həyata keçirilməsindən uzun müddət kənarda qala bilmədi: Ermənistan-Azərbaycan və Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin normallaşması, kommunikasiyaların bloklanması. Gürcüstana Aİ üzvlüyünə namizəd statusunun verilməsi regionda Qərb Oxunun yaradılmasında maraqlı olmayan xarici aktorları işə saldı. Bununla yanaşı, hakim partiya yaranmış vəziyyətdən istifadə etməyə çalışır. Azərbaycan üçün proqnozlaşdırıla bilən, müstəqil və subyektiv Gürcüstan vacibdir.
90-cı illərin əvvəllərindən şərait yaradan Ermənistan. XX əsrdə Rusiyanın regionda mövcudluğu tarixin bu mərhələsində Qərbin öz geosiyasi məqsədlərini həyata keçirməsinə şərait yaradır. Lakin reallıq budur ki, Ermənistan üçün Rusiyadan imtina etmək iqtisadiyyatda böyük problemlərlə doludur. Ermənistan rəhbərliyi Rusiyanın regiondakı maraqlarını tanımağa, subyektivliyini artırmaq üçün öz resurslarını yaratmağa məcburdur.
Azərbaycan xarici aktorlar və qonşularla öz münasibətlər sistemini qurub. Azərbaycanın daxilindəki məsələləri tam həll edən Bakının hazırkı mərhələdə əsas məqsədi region ətrafında geosiyasi gərginliyi azaltmaq, sabit mühit yaratmaq və ölkələr arasında regional yanaşmanı inkişaf etdirməkdir.
İlin sonuna qədər hadisələrin balansına aşağıdakılar təsir edəcək: iyunda Avropa Parlamentinə, oktyabrda Gürcüstanda, noyabrda ABŞ-da, Ukraynada müharibənin dinamikası.
Region ölkələri qarşıdurma məkanına çevrilməməsi və bir-birinə qarşı istifadə edilməməsi üçün ümumi baxış formalaşdırmalıdır. Görün Bakı və İrəvan Gürcüstandakı siyasi vəziyyəti necə diqqətlə izləyir. Bu, razılaşdırılmış mövqenin inkişafını sürətləndirmək üçün ciddi siqnaldır.
Format 3 - bu, indiki dövrün trendinə çevrilməlidir və bundan sonra 3+ formatlarını işə salmaq olar... Cənubi Qafqaz kimliyi ilə bağlı mətni xatırlatdım...
