Ətraf mühit hava, su, qida və sığınacaq kimi vacib resursları təmin edən Yerdəki həyatın əsasını təşkil edir. Bununla belə, insan fəaliyyəti təbii dünyaya əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərərək iqlim dəyişikliyinə, çirklənməyə, meşələrin qırılmasına və biomüxtəlifliyin itirilməsinə səbəb olub.
Ətraf mühitlə bağlı problemlər artmaqda davam etdikcə, ətraf mühitin qorunması zərurəti həmişəkindən daha çox aktual xarakter daşıyır.
Yerdə həyatın davam etdirilməsi sağlam ekosistemlərdən keçir
Ətraf mühitin qorunması həyatın davam etdirilməsi üçün çox vacibdir. Təmiz hava, su, münbit torpaq və sabit iqlim insanların yaşaması və iqtisadi inkişafı üçün əsasdır. Sağlam mühit ekosistemlərin tarazlığını və müxtəlif növlərin, o cümlədən insanların sağ qalmasını təmin edən biomüxtəlifliyi dəstəkləyir.
Bundan əlavə, ətraf mühitin mühafizəsi iqlim dəyişikliyinin azaldılmasında mühüm rol oynayır. Qalıq yanacaqların həddindən artıq yandırılması, meşələrin qırılması və sənaye emissiyaları qlobal temperaturun artmasına, ekstremal hava hadisələrinə və dəniz səviyyəsinin qalxmasına kömək edir. Çirklənməni azaltmaqla, meşələri qorumaqla və davamlı təcrübələri təşviq etməklə cəmiyyətlər iqlim dəyişikliyini ləngidə və gələcək nəsillər üçün daha yaşana bilən planet yarada bilərlər. Ətraf mühitin mühafizə olunmaması həm təbiətə, həm də insanların rifahına təsir edən geniş nəticələrə gətirib çıxarır. Ən aktual problemlərdən bəziləri bunlardır: İqlim dəyişikliyi: Sənaye fəaliyyətləri, nəqliyyat və meşələrin qırılması nəticəsində yaranan istixana qazları emissiyaları qlobal istiləşməyə səbəb olub. Temperaturun yüksəlməsi istilik dalğalarına, quraqlığa, qasırğalara və daşqınlara səbəb olur, ekosistemləri və insan məskənlərini pozur. Çirklənmə: Hava, su və torpağın çirklənməsi sağlamlıq üçün əhəmiyyətli risklər yaradır. Çirklənmiş hava tənəffüs yolu xəstəliklərinə, çirklənmiş su mənbələri isə xəstəliklərin yayılmasına səbəb olur. Okeanlardakı plastik çirklənmə dəniz həyatı üçün təhlükə yaradır və qida zəncirlərini pozur. Meşələrin qırılması: Kənd təsərrüfatı, şəhərlərin genişlənməsi və ağac kəsilməsi üçün meşələrin məhv edilməsi yaşayış yerlərinin itirilməsinə, oksigen istehsalının azalmasına və karbon qazının səviyyəsinin artmasına səbəb olur. Bu, iqlim dəyişikliyini sürətləndirir və saysız-hesabsız növləri təhdid edir. Biomüxtəlifliyin itirilməsi: Bitki və heyvan növlərinin yox olması ekosistemləri pozur və genetik müxtəlifliyi azaldır. Bu, qida təhlükəsizliyinə, tibbə və ekosistemin sabitliyinə dalğalı təsir göstərə bilər. Resursların tükənməsi: Şirin su, qalıq yanacaq və minerallar kimi təbii ehtiyatların həddindən artıq istehlakı qıtlığa, artan xərclərə və resurslar üzərində münaqişələrə səbəb olur. Bu problemləri həll etmək üçün fərdlər, hökumətlər və təşkilatlar ətraf mühiti qorumaq üçün tədbirlər görməlidirlər.
Ətraf mühitin mühafizəsində fərdlərin rolu
Hökumətlərin əhəmiyyətli öhdəlikləri olsa da, fərdlər də ətraf mühitin qorunmasında mühüm rol oynayırlar. Enerji istehlakının azaldılması, ictimai nəqliyyatdan istifadə, təkrar emal və davamlı brendlərin dəstəklənməsi kimi sadə tədbirlər böyük fərq yaradır. Bundan əlavə, ekoloji siyasətləri təbliğ etmək, təmizlik aksiyalarında iştirak etmək və təbiəti mühafizə təşkilatlarına dəstək vermək planeti qorumaq üçün səyləri gücləndirə bilər. Kiçik, gündəlik dəyişikliklər - təkrar istifadə edilə bilən çantalardan istifadə etmək, suya qənaət etmək və ağac əkmək kimi - ətraf mühitə uzunmüddətli müsbət təsir göstərir.
Ətraf mühitin qorunması ehtiyacı həmişəkindən daha vacibdir. Planetin sağlamlığı birbaşa insanın rifahına, iqtisadi sabitliyə və gələcək davamlılığa təsir göstərir. Davamlı təcrübələri qəbul etməklə, ekoloji siyasətləri tətbiq etməklə və məlumatlılığı artırmaqla fərdlər və hökumətlər ətraf mühitin deqradasiyasını azaltmaq üçün birlikdə işləyə bilərlər. İndi hərəkət etmək vaxtıdır - ətraf mühitin qorunması sadəcə seçim deyil, Yer üzündəki bütün canlıların sağ qalması üçün bir zərurətdir. Əsas məsələ karbon emissiyalarının azaldılmasına nail olmaqdır. Bərpa olunan enerji mənbələrindən, enerjiyə qənaət edən cihazlardan istifadə etməklə və qalıq yanacaqlardan asılılığı azaltmaqla karbon emissiyalarını azaltmaq olar. Hökumətlər təmiz enerji və karbonun azaldılmasını təşviq edən siyasət həyata keçirməlidir. Təbii ehtiyatların düzgün idarə edilməsi onların gələcək nəsillər üçün əlçatan olmasını təmin edir. Buraya məsuliyyətli su istifadəsi, davamlı kənd təsərrüfatı və tullantıların səmərəli şəkildə utilizasiyası daxildir. Ağacların əkilməsi karbon dioksidi udmağa, ekosistemləri bərpa etməyə və torpaq eroziyasının qarşısını almağa kömək edir. Hökumətlər və ətraf mühitin mühafizəsi təşkilatları irimiqyaslı ağacəkmə təşəbbüslərinə sərmayə qoymalıdırlar. Sənaye emissiyalarının azaldılması, təkrar emalın təşviqi və plastikdən istifadənin minimuma endirilməsi çirklənmə səviyyəsini əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilər. Üzvi tullantıların kompostlanması və birdəfəlik plastiklərin azaldılması kimi tullantıların düzgün idarə edilməsi də kömək edir. Ətraf mühit problemləri haqqında ictimaiyyətin məlumatlılığının artırılması insanları ekoloji cəhətdən təmiz davranışları qəbul etməyə təşviq edir. Məktəblər, media və hökumətlər ekoloji maarifləndirməni təşviq etməli və davamlı həyat tərzini təbliğ etməlidir. Hökumətlər ekoloji qanun və qaydaların tətbiqində mühüm rol oynayır. Karbon vergiləri, emissiya limitləri və yaşıl bizneslər üçün təşviqlər kimi siyasətlər sistem dəyişikliyinə kömək edir. Onu da qeyd edək ki, iqlim dəyişmələrinin qarşısının alınması sahəsində Azərbaycanın həyata keçirdiyi fəaliyyət beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən yüksək qiymətləndirilir: “İştirakçıların sayına və səviyyəsinə, müzakirəyə çıxarılan məsələlərin aktuallığına görə dünyada ən mötəbər tədbirlərdən biri hesab edilən Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyasının (COP29) dünya ölkələrinin yekdil qərarı ilə 2024-cü ildə Azərbaycanda keçirilməsi bunun bariz nümunəsidir.
Samirə SƏFƏROVA
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.
