Azərbaycanın Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyi faktiki olaraq təsdiqləyib ki, Prezident İlham Əliyevin rəsmi təyyarəsi “Bakı-1” 25 dekabr tarixində Müstəqil Dövlətlər Birliyinin (MDB) qeyri-rəsmi sammitində iştirak etmək üçün Sankt-Peterburqa uçuş zamanı xarici texniki müdaxiləyə məruz qalıb. Bu açıqlama, hadisənin detalları və Rusiya hava məkanında GPS siqnalının itirilməsi ilə bağlı xəbərlər fonunda diqqət mərkəzinə düşüb.
Bu məlumat, yanvarın 4-də Turan xəbər agentliyinin yayımladığı məlumatdan sonra ortaya çıxıb. Həmin hesabatda bildirilirdi ki, prezident təyyarəsi qəfil Rusiya hava məkanını tərk edərək gözlənilməz radio-texniki problemlər səbəbindən Bakıya qayıdıb.
Xüsusilə, Azərbaycan nəqliyyat nazirliyi qeyd edib ki, AZAL J2-8243 reysi Rusiya hava məkanı, o cümlədən Qroznı hava limanı üzərindən uçuş zamanı GPS siqnallarını itirib. Bu, siqnalın yalnız Çeçenistan üzərində deyil, həmçinin təyyarənin uçduğu digər Rusiya hava məkanında da itməsini göstərir.
AZAL J2-8243 hadisəsi ilə bağlantı
Bu açıqlamanın zamanlaması, 25 dekabr tarixində Qazaxıstanın Aktau şəhəri yaxınlığında baş verən AZAL J2-8243 reysi qəzası ilə bağlı Azərbaycanın apardığı araşdırmaya verdiyi reaksiya ilə üst-üstə düşür. Diqqətəlayiqdir ki, hər iki təyyarə oxşar texniki problemlərlə, xüsusilə də Rusiya nəzarətində olan hava məkanında GPS siqnallarının itirilməsi ilə üzləşib. Azərbaycan mənbələrinin məlumatına görə, kommersiya təyyarəsi "korlaşdıran" problemlərlə üzləşib, nəticədə o, Şimali Qafqazdakı heç bir hava limanına naviqasiya və ya eniş edə bilməyib və sonda Qazaxıstana yönəlməyə məcbur olub.
Rusiyanın “Kover” planı suallar doğurur
Məsələ daha da mürəkkəbləşir, çünki 25 dekabrın erkən saatlarında Rusiyanın hava hücumundan müdafiə sisteminin aktivləşdirildiyi barədə məlumatlar var. Azərbaycan mənbələri iddia edir ki, AZAL təyyarəsi Rusiyanın “Pantsir-S1” zenit-raket kompleksi tərəfindən hədəfə alınıb. Rusiya hakimiyyətinin məlumatına görə, təyyarəyə zərbə endirildikdən sonra, 05:21:42-də “Kover” adlı cavab planı aktivləşdirilib və bu bölgədə mülki aviasiya uçuşlarına qadağa qoyulub. Lakin bu protokolun əməliyyat çərçivəsi və Azərbaycan pilotlarının bu barədə məlumatlandırılıb-məlumatlandırılmadığı barədə qeyri-müəyyənlik qalır. Hələ ki, belə bir bildirişin verildiyini təsdiq edən məlumat yoxdur.
Əgər Rusiya aviasiya hakimiyyətləri “Kover”i hava təhlükəsinə cavab olaraq aktivləşdiribsə, Azərbaycan uçuş heyətinə niyə xəbərdarlıq edilmədiyi sual olaraq qalır. Prezident təyyarəsinin bu hadisələrdən sonra Bakını tərk etdiyi, lakin yenə də Rusiya hava məkanında naviqasiya problemləri ilə üzləşdiyi nəzərə alınarsa, müdaxilənin AZAL insidentinin dərhal nəticələrindən kənara çıxdığı ehtimalı artır.
Geosiyasi təsirlər və potensial risklər
25 dekabr hadisələri Azərbaycanda bu müdaxilələrin arxasında duran niyyətlərlə bağlı fərziyyələri artırıb. Xüsusilə Rusiya nəzarətində olan hava məkanında təkrarlanan GPS nasazlıqları, regionda fəaliyyət göstərən Azərbaycan təyyarələrinin təhlükəsizliyi ilə bağlı narahatlıqlara səbəb olub. Yanvar ayının əvvəlində Astraxan üzərində baş verən və yenə də naviqasiya problemləri ilə əlaqələndirilən hadisə, Azərbaycan hakimiyyətini Rusiyanın cənubundakı şəhərlərə hava marşrutlarını yenidən nəzərdən keçirməyə məcbur edib və bu istiqamətlərə uçuşlar faktiki olaraq dondurulub.
Bakı hələ ki, Moskvanı rəsmi şəkildə ittiham etməsə də, bu aviasiya problemlərinin ətrafındakı qeyri-müəyyənlik, məqsədli müdaxilə ilə bağlı narahatlıqları artırıb. Analitiklər bu insidentlərin daha geniş geosiyasi manevrin bir hissəsi ola biləcəyini irəli sürürlər, xüsusilə də son zamanlar Azərbaycan və Rusiya arasında regional məsələlərdə yaşanan gərginliyi nəzərə alaraq.
Dərinləşən ayrılıq?
Bakı bu pozuntularla bağlı detalları açıqlamaq qərarına gələrək, Azərbaycan və Rusiya arasında adətən ölçülü diplomatik yanaşmadan qeyri-adi bir şəkildə uzaqlaşıb. Hər iki hökumət strateji əməkdaşlıq mövqeyini rəsmi şəkildə qorusa da, bu hadisələr münasibətlərin davamlılığını sınağa çəkə bilər. Əgər Azərbaycan bu müdaxilələri öz suverenliyinə birbaşa təhlükə kimi qəbul edərsə, bu, təhlükəsizlik strategiyasına yenidən baxılmasına və regional ittifaqlarında mümkün dəyişikliklərə səbəb ola bilər.
Hazırda Azərbaycan aviasiya rəhbərliyi 25 dekabr hadisələri ilə bağlı daha çox şəffaflıq tələb edir. Hələlik, Moskvanın hava hücumundan müdafiə sistemini aktivləşdirməsi və GPS pozuntularının miqyası ilə bağlı izahat verib-verməyəcəyi məlum deyil. Bununla belə, bu insidentlərin daha geniş nəticələrinin – həm Azərbaycanın aviasiya təhlükəsizliyi, həm də onun geosiyasi mövqeyi baxımından – qarşıdakı aylarda özünü daha aydın göstərəcəyi gözlənilir.
TURAN İA
