İran revizionist dövlət kimi Suriyadan qovulsa da, ABŞ-min Qərbi Asiyada strategiyasına meydan oxumağa davam edəcək...
Poliqon xəbər verir ki, bu barədə “The National Interest” nəşrinin məqləsində bildirilir.
Nəşr yazır ki, İsrail və mötədil sünni ərəb dövlətləri arasında “İbrahim Razılaşması” regional təhlükəsizlik arxitekturasının həyati və zəruri komponenti olsa da, təkbaşına qeyri-kafidir. Bunun üçün Tramp administrasiyası güc vasitəsilə sülhə nail olmaq üçün dostlarını və müttəfiqlərini toplamalı olacaq. Bu kontekstdə İsrail və Azərbaycan arasında strateji tərəfdaşlıq təkcə Yaxın Şərq üçün deyil, həm də Amerikanın Avrasiyadakı daha geniş strateji prioritetləri üçün faydalı ola bilər.
Suriyada, eləcə də daha geniş Yaxın Şərqdə son əhəmiyyətli strateji itkisini həll etmək üçün İran son bir ay ərzində Rusiya və Pakistanla fəal şəkildə əlaqələr qurur. İranın hərəkətləri, xüsusən də Rusiya ilə artan əlaqələri Tramp Adminstrasiyası qeyri-standart düşünməyə vadar edir.
Nəşr yazır ki, bu məsələdə Azərbaycanın oynaya biləcəyi rolu tanımaq üçün çox uzağa getmək lazım deyil. Azərbaycan İranla əhəmiyyətli sərhədi olan müsəlmanların çoxluq təşkil etdiyi ölkədir. Bu ölkə İranla şimal-cənub ticarət dəhlizini fəal şəkildə inkişaf etdirən Rusiyadan ayırır. Bakı Limanı həm də Mərkəzi Asiyadan Şərq-Qərb ticarəti üçün əsas ticarət qapısıdır.
2020-ci ildə Qarabağ müharibəsində Ermənistan üzərində qələbə qazandıqdan sonra Azərbaycan özünü getdikcə yüksələn orta güc kimi görür. Bakı hələ də İrəvanla münaqişədən sonra nizamlanmaya nail olmaq üçün çalışsa da, öz strateji mövqeyini təsdiqləyir.
Azərbaycan Mərkəzi Asiyadakı transxəzər qonşuları ilə daha sıx əlaqələr qurur. Milad bayarmı günlərində Azərbaycanın sərnişin təyyarəsinin Rusiyanın hava hücumundan müdafiə sistemləri tərəfindən vurulması Bakıya hətta aqressiv şimal qonşusu Rusiyaya qarşı geri çəkilməmək üçün rıçaqları verdi. Bunu prezident İlham Əliyevin Moskvanın faciəvi qəzada iştirakını yayındırmaq cəhdlərinə cavab olaraq istifadə etdiyi qeyri-adi sərt dil sübut edir.
Hətta Yaxın Şərqdə Azərbaycan bir neçə cəbhədə əsas rol oynayır. Azərbaycanın İranla çox çətin ikitərəfli əlaqələri var, lakin Bakı öz maraqlarını təmin etməklə yanaşı, münaqişədən yayınmağı bacarır. Dünyəvi bir şiə ölkəsi olan Azərbaycan İrandan onilliklər ərzində ixrac etməyə çalışdığı radikal şiə islamçılığı ilə təhdid edilir. Daha çox geosiyasi miqyasda İranın Ermənistanla uzun müddət müttəfiqliyi Azərbaycan üçün əsas problem olub.
Ola bilsin ki, Yaxın Şərqdə ən əhəmiyyətli iştirak Azərbaycanın ABŞ-nin əsas müttəfiqi olan İsraillə otuz illik strateji əlaqələridir. Azərbaycan-İsrail münasibətləri üç əsas səviyyədə cəmlənib. Bakı Qüds üçün enerji təhlükəsizliyinin mühüm mənbəyidir. Digər tərəfdən, İsrail hərbi texnikanın əsas tədarükçüsüsüdür. Ekspansionist İrandan gələn ortaq təhlükəni bölüşən iki ölkə İslam Respublikasının regionda güc proyeksiyası cəhdlərinə qarşı çıxmaq üçün xüsusilə kəşfiyyat məlumatlarının mübadiləsində yaxın tərəfdaşlığı qoruyub saxlayıb.
Qeyd edək ki, əsas məqam odur ki, boru kəmərinin İsrailə neft tədarükü Qəzzada on beş ay davam edən müharibə boyu fasiləsiz davam edib. Bu, qismən Türkiyənin daxildən gələn ictimai təzyiqlərə müqavimət göstərməsi ilə mümkün olub. Bununla belə, Azərbaycanın müttəfiqi Türkiyənin davranışını formalaşdırmaq səylərini qiymətləndirməmək olmaz. Əks halda, prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan hökuməti, xüsusən də ideoloji islamçı oriyentasiyasını nəzərə alaraq, asanlıqla daha sərt anti-İsrail mövqeyinə keçə bilərdi.
Vaşinqton İranın geosiyasi ambisiyalarını cilovlamaq üçün Bakı-Qüds münasibətlərindən istifadə edə bilər. Azərbaycan İranı nəzarətdə saxlamaq və Türkiyə ilə mühüm əlaqə kanalını saxlamaq üçün ABŞ-nin əsas müttəfiqi ola bilər. Ankara hələ də NATO-nun müttəfiqi olsa da, özünü regional oyunçu kimi təsdiq etməyə çalışır və hazırda İranla bağlı maraqların əhəmiyyətli dərəcədə yaxınlaşmasına baxmayaraq, ABŞ və Türkiyənin maraqları həmişə üst-üstə düşməyəcək. Buna görə də, daha geniş regionda, xüsusən də Türkiyə və Körfəz ərəb dövlətləri arasında güc balansının getdikcə daha çox əhəmiyyət kəsb etdiyi bir vaxtda, güc balansını qorumaq üçün Azərbaycanla sıx əlaqələr qurmaq Amerikanın marağındadır.
Yeni Tramp administrasiyasının da Azərbaycanın Rusiya ilə inkişaf edən münasibətlərinə ciddi diqqət yetirməsi də kritikdir. Türkiyə həm Qara dəniz, həm də Xəzər dənizi hövzələrində təsirini genişləndirmək üçün artıq Azərbaycanla olan sıx əlaqələrindən istifadə edir.Bu baxımdan ABŞ-nin həm Rusiya, həm də İranla həmsərhəd olan dünyada yeganə ölkə olan Azərbaycanla daha sıx əlaqələr qurması daha vacibdir.
Poliqon.info
