İş dünyasında ixtisarlar qaçılmaz bir prosesdir və bir çox müəssisə bu qərarları vermək məcburiyyətində qalır. İxtisar prosesi zamanı işəgötürənlər bir neçə vacib faktoru nəzərə alırlar. Bu amillərin başa düşülməsi həm işçilər, həm də rəhbərlik üçün bu çətin prosesə daha yaxşı hazırlıq görməyə kömək edə bilər.
1. Performans və iş keyfiyyəti
İşçilərin performansı işəgötürənlərin əsas diqqət yetirdiyi amillərdən biridir. Aşağı performans göstərən və ya qoyulan hədəflərə çatmayan işçilər adətən ilk nəzərə alınanlar sırasında olur. İşəgötürənlər performans dəyərləndirmələri, layihələrdəki uğurlar və geribildirimlər vasitəsilə bu aspektləri qiymətləndirirlər.
Bundan əlavə, komanda işi və əməkdaşlıq bacarıqları da mühüm rol oynayır. İş yerində digər işçilərlə effektiv ünsiyyət qura bilməyən və ya münaqişələrə səbəb olan şəxslər daha çox risk altında ola bilərlər.
2. Təcrübə və bacarıqlar
Müəyyən bacarıq və ya təcrübəyə malik olmayan işçilər ixtisarlar zamanı daha çox risk altında ola bilərlər. İşəgötürənlər strategiyaya uyğun olaraq şirkət üçün daha çox dəyər yaradan işçiləri saxlamağa üstünlük verirlər. Buna görə də işçilərin bazarda rəqabətə davamlı olması üçün yeni bacarıqlar qazanması və daim inkişaf etməsi vacibdir.
Davamlı öyrənmə və yeni texnologiyalara adaptasiya olmaq işçi üçün üstünlük yarada bilər. Əgər bir işçi çoxfunksiyalı və müxtəlif sahələrdə bacarıqlıdırsa, onun iş yerini qorumaq şansı daha yüksək ola bilər.
3. Staj və iş təcrübəsi
Bəzi müəssisələr "son daxil olan, ilk çıxar" prinsipinə əsaslanır. Yəni şirkətdə daha az müddət çalışan işçilər ixtisarlara daha çox məruz qala bilər. Bunun əsas səbəbi daha təcrübəli işçilərin şirkət üçün strateji əhəmiyyət daşıması və onların əvəzlənməsinin daha çətin olmasıdır.
Bununla belə, bəzi hallarda yeni işçilər daha innovativ düşüncə tərzinə malik olduqları və daha aşağı maaşla işlədikləri üçün onlar üstünlük təşkil edə bilərlər. Şirkətlərin qərarları onların uzunmüddətli strategiyasına əsasən dəyişə bilər.
4. Müqavilə statusu və iş rejimləri
Daimi işçilərlə müqaviləli və ya müvəqqəti işçilər arasındakı fərqlər də "işdən çıxarılma" qərarlarında mühüm rol oynayır. Müvəqqəti və ya layihə əsaslı işçilər adətən müqavilə müddətinin sonuna qədər işlədikləri üçün onların müqavilələri uzadılmaya bilər. Eyni zamanda, tam ştatlı işçilərə nisbətən yarımştat və ya frilans işçilər ixtisara daha tez məruz qala bilərlər.
5. Departament və ya vəzifənin strateji əhəmiyyəti
Şirkətlər ixtisarları həyata keçirərkən, hansı departamentlərin vəzifələrinin strateji əhəmiyyətini də nəzərə alırlar. Strateji baxımdan vacib olan şöbələrdə çalışan işçilər adətən qorunur. Əksinə, müəyyən departamentlərdə fəaliyyətin azalması və ya şirkətin iş proseslərində dəyişikliklər baş verdikdə, həmin şöbələrdəki işçilər daha çox ixtisar riski ilə üzləşə bilərlər.
Xüsusilə, avtomatlaşdırma və texnologiyaların tətbiqi ilə bəzi vəzifələr daha az vacib hala gələ bilər. Məsələn, mühasibatlıq, insan resursları və ya marketinq kimi funksiyalar müəyyən texnologiyalar vasitəsilə avtomatlaşdırıldıqda, bu sahələrdə ixtisar ehtimalı artır.
6. İntizam və davranış məsələləri
Keçmişdə intizam problemləri ilə qarşılaşmış işçilər də "işdən çıxarılma" riskinə daha çox məruz qala bilərlər. Məsələn, dəfələrlə gecikən, iş etikası qaydalarına riayət etməyən və ya daxili qaydalara qarşı çıxan işçilər şirkət üçün problem yarada biləcək şəxslər hesab oluna bilər.
Şirkətlər ümumiyyətlə nizam-intizamı qorumağa və işçilərin əmək etikası qaydalarına riayət etməsinə üstünlük verirlər. Nəticədə, qeyri-peşəkar davranış sərgiləyən işçilər digər performans göstəricilərindən asılı olmayaraq "işdən çıxarılma" siyahısında ilk yerlərdə ola bilərlər.
7. Şirkətin maliyyə durumu və iqtisadi şərait
Bəzi hallarda ixtisarların əsas səbəbi şirkətin maliyyə vəziyyətidir. Şirkətlər maliyyə çətinlikləri yaşadıqda, əmək haqqı xərclərini azaltmaq üçün ixtisarları nəzərdə tuta bilərlər. Bu zaman işçilərin əmək haqqı səviyyələri, iş yükü və onların şirkətə gətirdiyi dəyər qiymətləndirilir.
Makroiqtisadi amillər də ixtisarların əsas səbəblərindən biri ola bilər. Məsələn, iqtisadi böhranlar, bazar qeyri-sabitliyi və ya sənaye dəyişiklikləri iş yerlərinin azaldılmasına səbəb ola bilər.
İşçilər nə edə bilər?
İşçilər ixtisar riskini azaltmaq üçün bir sıra addımlar ata bilərlər:
- Bacarıqlarını inkişaf etdirmək: Yeni biliklər öyrənmək və sertifikatlar əldə etmək işçiləri daha dəyərli edə bilər.
- Əlaqələri gücləndirmək: Peşəkar əlaqələri qorumaq və yeni imkanlar üçün əlaqələri genişləndirmək işdən çıxarıldıqda yeni iş tapmaq şansını artırır.
- Dəyişikliklərə uyğunlaşmaq: Şirkətlərin ehtiyaclarına uyğun olaraq çevik olmaq və yeni iş metodlarına uyğunlaşmaq vacibdir.
İxtisarlar qaçılmaz olsa da, işçilər bu prosesə hazırlıqlı olmaq üçün strateji yanaşmalar sərgiləyə bilərlər. İşəgötürənlər isə bu qərarları obyektiv və ədalətli şəkildə verməyə çalışmalıdırlar ki, həm işçilər, həm də şirkət üçün ən yaxşı nəticələr əldə olunsun.
Rəhim
