Brüsselli siyasət analitikləri hesab edirlər ki, Tramp administrasiyasının Avropaya təcridedici yanaşması Türkiyənin hərbi potensialı və innovativ müdafiə sənayesi ilə qitənin təhlükəsizliyi üçün kritik əhəmiyyətini artıracaq.
Yanvarın 20-də ABŞ-da fəaliyyətə başlayan Donald Tramp administrasiyası 14-16 fevral tarixlərində keçirilən Münhen Təhlükəsizlik Konfransında avropalı müttəfiqlərinə Ukraynadakı müharibə və qitənin təhlükəsizliyinə baxışı ilə bağlı güclü və aydın mesajlar verdi.
Ukraynadakı müharibənin ABŞ-ın vasitəçiliyilə danışıqlar yolu ilə bitəcəyi, Avropa Birliyinin (AB) bu prosesdən kənarda saxlanılacağı, lakin heç vaxt NATO-ya üzv olmayacaq Ukraynaya Avropalı müttəfiqləri tərəfindən müharibədən sonra təhlükəsizlik zəmanətlərinin verilməli olduğu mesajları Brüsseli narahat edirdi.
Ukrayna ilə bağlı prosesə əlavə olaraq, ABŞ administrasiyasının Avropanın öz müdafiəsi üçün tam məsuliyyəti öz üzərinə götürməməsi və müdafiə xərclərinin ümumi daxili məhsulun (ÜDM) 5 faizinə qədər artırılmasını tələb etməsi (indiki orta göstərici 1,9-dan) Avropa ölkələrini istiqamət axtarmağa vadar edib.
Bu hadisələrdən sonra Fransa prezidenti Emmanuel Makron Münhendən dərhal sonra fevralın 17-də Parisdə sammit keçirdi.
Sammitdə iştirak edən AB administrasiyası, NATO, Böyük Britaniya, Almaniya, İtaliya, Polşa, İspaniya, Hollandiya və Danimarka liderləri Avropanın təhlükəsizlik arxitekturası ilə bağlı yeni dövr üçün məsləhətləşmə prosesini başlatdılar.
Avropanın ABŞ-ın yeni yanaşması qarşısında hansı addımlar ata biləcəyi ilə bağlı Brüsseldən olan ekspertlər maraqlı fikirlər irəli sürüb..
***
Avropa Siyasət Mərkəzinin analitiki Amanda Pol, “ABŞ-ın Avropadakı qüvvələrini geri çəkmə təhdidlərini nəzərə alsaq, Türkiyənin töhfələri qitənin təhlükəsizliyi və sabitliyinə getdikcə daha vacib olacaq”, – deyib.
Pol Türkiyənin NATO-ya üzvlüyünün 73-cü ildönümünün fevralın 18-də qeyd edildiyini və bu illər ərzində alyansın Türkiyənin də daxil olmasının yaxşı bir qərar olduğunu sübuta yetirdiyini qeyd edib: “Türkiyə 73 ildir NATO-nun mühüm və dəyərli üzvüdür”.
“Avropada Əfqanıstan və İraq da daxil olmaqla dünyanın digər bölgələrində NATO missiyalarına və əməliyyatlarına töhfə verən ilk 5 ölkə arasında idi. Bir çox digər NATO üzvlərindən fərqli olaraq, Türkiyə ordusuna sərmayə qoymağa davam edib. Bu, NATO-nun ABŞ-dan sonra ikinci ən böyük ordusudur və müasir silahlarla təchiz edilib. Türkiyə həm NATO-nun müdafiəsi, həm də cənubun qarşısının alınmasında, alyansın müxtəlif sahələrdəki əməliyyatlarına müdafiəsində mühüm rol oynayır”.
Türkiyənin NATO-nun Kosovodakı KFOR missiyasına ən böyük töhfə verənlərdən biri olduğunu və bu missiyaya rəhbərlik etdiyini xatırladan Pol, “Türkiyə Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü zamanı digər müttəfiqləri ilə birlikdə Avropa təhlükəsizliyinə dəstək verməkdə mühüm rol oynamağa davam edir”, – deyib.
Tramp administrasiyasının yanaşması qarşısında Türkiyənin əhəmiyyətinin artacağını vurğulayan ekspert, “Bir çox Avropa ölkələrinin kifayət qədər hərbi potensialı yoxdur. Onlar illərdir Türkiyədən fərqli olaraq öz təhlükəsizliklərinə sərmayə qoymayıblar. Avropanın hərbi potensialını artırmaq üçün AB Türkiyə ilə təhlükəsizlik və müdafiə sahəsində əməkdaşlığı gücləndirməyə başlamalıdır. Türkiyənin Avropanın müdafiə potensialının, o cümlədən Daimi Strukturlaşdırılmış Əməkdaşlıq (PESCO) yaradılması səylərindən kənarda qalması inanılmaz dərəcədə uzaqgörənlikdir”.
“Türkiyə innovasiya və döyüş texnologiyası baxımından çox irəlidədir”
Brüssel Azad Universitetinin beynəlxalq əlaqələr üzrə professoru və Belçika baş nazirinin keçmiş müşaviri Kyort Debyof, “Məncə, AB bu həftə (Münhen Təhlükəsizlik Konfransında baş verən hadisələrdən) bir qədər şoka düşüb”, – deyib.
Debyof, AB-nin Tramp administrasiyasından belə sərt bir yanaşma gözləmədiyini və təşkilatın hansı yolu izləyəcəyini və hansı rol oynayacağını axtardığını bildirib.
O, Ukrayna sülh danışıqlarından kənarda qaldığı üçün bir aktyor kimi dəyərini itirən AB-nin özünü toparlamaq üçün zamana ehtiyacı olduğunu qeyd edərək, qarşıdakı prosesdə Türkiyənin artan əhəmiyyətinin tanınması lazım olduğunu bildirib.
“Avropa ordusundan və ya NATO hərbi qüvvələrinin Avropa tərəfindən danışırıqsa, düşünürəm ki, Türkiyəni kənarda buraxmaq səhv olar. Türkiyə pilotsuz təyyarələr, innovasiya və döyüş texnologiyası baxımından çox irəlidədir”, – deyən Debyof hazırda AB-də strateji düşüncənin dominant olmadığına diqqət çəkib.
“Türkiyə NATO üçün daha da əhəmiyyət kəsb edir”
Brüsseldə yerləşən Avropa Qonşuluq Şurası analitik mərkəzinin direktoru Samuel Doveri Vesterbye “ABŞ-ın yeni administrasiyası Avropa ölkələrini, o cümlədən Türkiyəni zəiflətməyə çalışır”, – deyib.
Tramp administrasiyası üçün ABŞ-dan başqa bütün digər aktorların axırıncı yerdə olduğuna işarə edən Vesterbye, “Üstəlik, Avropanın Ankarada güclü tərəfdaşı olmadan özünü müdafiə edə bilməyəcəyi aydındır onilliklər əvvəl ağlasığmaz idi”.
