Bu gün kommersiya aviasiya sənayesində üstünlük təşkil edən iki nəhəng var. Biri ABŞ-dakı Boeing, digəri Avropada istehsalçısı Airbus... Əksər ölkələrin aviaşirkətlərinin donanmaları məhz bu iki qlobal brenddən ibarətdir. Lakin bunlar dünyada sərnişin təyyarələri istehsal edən yeganə şirkətlər deyil. Məsələn, dünyanın ən böyük təyyarə istehsalçıları arasında dörd Rusiya şirkəti var. Zirvədəki iki aktyor arasında ciddi fərq olsa da, Braziliya da kommersiya aviasiyasında istehsalçı kimi seçilən ölkələr sırasındadır...
Hafta.az-ın yazdığına görə, hazırda dünyada kommersiya təyyarələri istehsal edən səkkiz şirkət var. Bunlardan dördü Ukrayna torpaqlarını işğal etməsi səbəbindən beynəlxalq sanksiyalara məruz qaldıqları üçün iflic vəziyyətinə düşən Rusiya şirkətləridir.
Biznes təyyarələri istehsal edən Fransadakı Dassault, ABŞ-dakı Cessna, İsveçrədəki Pilatus və Kanadada yerləşən Bombardier şirkətləri, Rusiya şirkətləri isə istisna olunduğunda, dünyada kommersiya xarakterli sərnişin təyyarələri istehsal edən cəmi dörd şirkət qalır.
Beləliklə, əsas kommersiya təyyarələri istehsal edən səkkiz aviaşirkəti tanıyaq:
8. “Yakovlev”
Rus təyyarə istehsalçısı “Yakovlev” xidmətdə cəmi 17 təyyarəyə malikdir. Bu 17 təyyarədə üç mühərrikli orta sinif Yak-42 sərnişin təyyarəsidir. “Yakovlev”in təyyarələrindən Kosmos Hava Yolları, KrasAvia, eləcə də Rusiya və Qazaxıstan hökumətləri istifadə edir.
“Yakovlev”in flaqmanı olacağı gözlənilən təyyarə MC-21 idi. Bu təyyarə Boeing-in 737 Max-a rəqib sayılırdı. Şirkət 2022-ci il sanksiyalarından əvvəl MC-21-in uçan prototiplərini istehsal edib. Lakin təyyarə istehsala çıxa bilmədi. Rusiya sanksiyalara görə MC-21-in hissələrinin 60-70 faizini dəyişdirməlidir. 2025-ci ilin yanvar ayına olan məlumata görə, təslim edilmiş MC-21 yoxdur.
7. “İlyushin”
“İlyushin” Rusiyanın ən böyük təyyarə istehsalçılarından biridir. Sovet İttifaqının aviasiya şirkətlərinin mirasını daşıyan strukturdur.
Son 30 ildə yalnız bir neçə “İlyushin” təyyarəsi istehsal edilib, bunların da əksəriyyəti Rusiya hökuməti üçün...
“İlyuşin”in istehsal etdiyi təyyarələrə İl-114 turbovintli sərnişin reaktivi, İl-62 dar gövdəli reaktiv, orta mənzilli İl-86 sərnişin reaktivi və İl-96 geniş gövdəli dörd mühərrikli reaktiv təyyarə daxildir.
Bu təyyarələrdən ən diqqət çəkəni dörd mühərrikli İlyushin İl-96-dır. Sərnişin daşımalarında yalnız bir nümunə fəal şəkildə istifadə olunur və o, Kubanın Cunada de Aviacion şirkətinə məxsusdur. Sky Gates Hava Yollarının yük təyyarəsi nümunəsi var.
Bu arada Airbus və Boeing-dən geniş gövdəli təyyarə ala bilməyən Rusiya bu nəhəng, lakin köhnə təyyarəni yenidən kommersiya istehsalına buraxmağa çalışır.
6. “Tupolev”
“Tupolev” bəlkə də ən çox Sovet istehsalı olan səsdən sürətli TU-144 "Concordski" təyyarəsi ilə tanınır. Bu gün Tu-204 (və onun Tu-214 versiyası) kommersiya xidmətində olan yeganə kommersiya Tupolev reaktividir. Xüsusilə, Şimali Koreyanın bayraqdarı Air Koryo aviaşirkətində də bu təyyarələr var.
Tu-2014-ləri də Rusiya hökuməti üçün Rusiyanın Red Wings və Rossiya şirkətləri idarə edir.
Tu-204/214-ün yenilənmiş versiyası mövcud olsa da, Moskva sanksiyalar fonunda yerli təyyarə istehsalına yenidən başlamaq üçün köhnə versiyasını istehsala qaytarmağı planlaşdırır.
2025-ci ilin yanvar ayına olan məlumata görə, hazırda xidmətdə olan 36 Tupolev təyyarəsi var.
5. “Sukhoi”
Daha çox döyüş təyyarələri ilə tanınsa da, “Sukhoi” həm də sərnişin təyyarələri istehsal edən Rusiya aviasiya nəhəngidir.
“Sukhoi” tərəfindən istehsal edilən yeganə sərnişin təyyarəsi Superjet 100-dür. Superjet ilk kommersiya uçuşunu 2011-ci ildə edib və təxminən 230 təyyarə istehsal olunub.
Ch-aviation-a görə, sanksiyalar səbəbilə hazırda cəmi 133-ü fəaliyyətdədir.
4. COMAC
Rusiyanın sanksiyaları aşmağa çalışdığını nəzərə alsaq, 2025-ci ilin yanvar ayından etibarən Çinin COMAC şirkəti Boeing və Airbusdan başqa aktiv şəkildə təyyarə istehsal edən yeganə şirkətdir. COMAC-ın açması Çin Ticarət Təyyarə Korporasiyası deməkdir.
COMAC-ın gələcək üçün böyük planları var və hazırda iki növ sərnişin təyyarəsi istehsal edir: regional C909 (keçmiş ARJ21) sərnişin təyyarəsi və daha böyük COMAC C919 dar gövdəli sərnişin təyyarəsi.
COMAC C919 Çinin bayraqdar sərnişin təyyarəsidir və bir sıra Çin aviaşirkətləri tərəfindən satın alınıb. Lakin bu təyyarə ABŞ və Avropanın aviasiya orqanları tərəfindən sertifikatlaşdırılmayıb.
Rusiyanın MC-21 təyyarəsi kimi, C919-un mühərrikləri, onun uçuş idarəetmə sistemləri və avionikalarının əksəriyyəti Qərb ölkələrindən idxal olunur. COMAC ABŞ sanksiyalarının hədəfi olub və Ağ Evin hansı kursu izləyəcəyini zaman göstərəcək.
2025-ci ilin yanvar ayına olan məlumata görə, xidmətdə olan 161 COMAC markalı təyyarə var.
3. “Embraer”
Braziliyaya məxsus “Embraer” dünyanın üçüncü ən böyük təyyarə istehsalçısıdır. O, bütün dünyada öz reaktiv təyyarələrini satan yalnız üç kommersiya sərnişin təyyarəsi istehsalçısından biridir.
E-Jet/E-Jet E2 ailəsi dar gövdəli, qısa mənzilli sərnişin təyyarəsi axtaran aviaşirkətlər arasında çox məşhurdur.
“Embraer” 2024-cü ildə cəmi 73 yeni kommersiya təyyarəsi (və hərbi təyyarələr də daxil olmaqla cəmi 206 təyyarə) çatdırmağı bacarıb. Hazırda “Embraer” tərəfindən təklif olunan ən böyük sərnişin təyyarəsi 120-146 sərnişin tutumlu 195-E2-dir.
Xidmətdə 1857 Embraer markalı sərnişin təyyarəsi var.
2. “Airbus”
Ch-aviation-un məlumatlarına görə, “Airbus” dünyanın ikinci ən böyük təyyarə istehsalçısıdır və günümüzdə 11104 “Airbus” havada uçur.
“Airbus” 2024-cü ildə dünya üzrə 86 müştəriyə 766 təyyarə təqdim edib ki, bu da əzəli rəqibi Boeing-dən qat-qat çoxdur.
“Airbus”, ch-aviation-dan fərqli laraq istismarda 14126 təyyarəsi lduğunu iddia edir. Şirkət hətta Boeing-dən daha çox kommersiya təyyarəsinin olduğunu bildirir.
“Airbus”, dünyanın ən böyük kommersiya sərnişin təyyarəsi olan A380-in istehsalçısıdır. Ancaq bu növün istehsalı 2021-ci ildə dayanıb.
Bu gün “Airbus” ən uzun mənzilli təyyarəni (Airbus A350-900XLR) və dünyanın ən məşhur sərnişin təyyarəsini (A320 ailəsi) istehsal edir.
A320 mövcud istehsal və sifarişlərə əsasən ən populyar olandır. Bu günə qədər Boeing-in köhnə 737 ailəsindən daha çox təyyarə istehsal edib.
1. “Boeing”
“Boeing” uzun illərdir ki, dünyanın ən böyük təyyarə istehsalçısıdır. Boeing 314 Clipper, Boeing 747 və Boeing 757 kimi klassiklər var.
Bəzi ölçülərə görə, hələ də xidmətdə olan ən çox sərnişin təyyarəsi bu şirkətə aiddir. Amma əlbəttə ki, bu bir neçə ildən sonra dəyişə bilər.
Ch-aviation-a görə, “Boeing”in xidmətdə 11592 təyyarəsi var, amma şirkət "xidmətdə 10 mindən çox Boeing istehsalı olan kommersiya reaktiv təyyarəsi" olduğunu bildirir.
“Airbus”la müqayisədə 2024-cü il “Boeing” üçün uğursuz olub - cəmi 348 sərnişin təyyarəsini çatdıra bilib.
Çatdırılmalara 265 Boeing 737 təyyarəsi, 18 orta-geniş gövdəli Boeing 767, 51 məşhur Boeing 787 Dreamliner və 14 Boeing 777 daxildir.
