Qazaxıstan və Qırğızıstan orta və uzunmüddətli perspektivdə Mərkəzi Asiyada İslam maliyyə sənayesinin inkişafı üçün böyük potensiala malikdir.
"Report" xəbər verir ki, bu barədə "Fitch Ratings" beynəlxalq reytinq agentliyi məlumat yayıb.
Agentlik bəyan edib ki, Körfəz Əməkdaşlıq Şurası (KƏŞ) ölkələrinin iqtisadi əməkdaşlığın gücləndirilməsi və investisiyaların artırılması sayəsində İslam maliyyəsinə marağı artır.
Bununla belə, “Fitch” hesab edir ki, bu seqment çox güman ki, aşağı səviyyədə qalacaq.
“KƏŞ ölkələrindən və çoxtərəfli İslam təşkilatlarından maliyyə cəlb etməklə bağlı dövlət təşəbbüsləri, maliyyə sektorunun şaxələndirilməsi və maliyyə inklüzivliyinin artırılması bu sahənin inkişafına kömək edə bilər. Lakin əlverişli normativ-hüquqi şəraitin olmaması, vergi maneələri, İslam maliyyəsinin kifayət qədər inkişaf etməmiş ekosistemi və İslam maliyyə məhsullarının məhdud əlçatanlığı artımı ləngidə bilər. Bundan əlavə, region ölkələrinin əksəriyyətində İslam bankları əmanətlərin qorunması sisteminə daxil edilməyib ki, bu da əhalinin etimadına mənfi təsir göstərə bilər", - agentlik qeyd edib.
“Fitch”in qiymətləndirmələrinə görə, 2024-cü ilin sonuna Mərkəzi Asiyada İslam maliyyə sənayesinin məbləği 500 milyon ABŞ dollarını (çoxtərəfli maliyyələşmə istisna olmaqla) keçib. Hesabatda qeyd olunub ki, ötən il KƏŞ ilə əlaqələrin dərinləşməsi müşahidə olunub ki, bu da İslam maliyyəsinin gələcək inkişafına töhfə verə bilər.
Belə ki, Qətərin “Lesha Bank”ı Qazaxıstanın “Bereke Bank”ını alıb. Səudiyyə Ərəbistanında yerləşən İslam İnkişaf Bankı (IDB) isə MDB ölkələrində layihələri fəal şəkildə maliyyələşdirir. 2023-cü ilin sonuna olan məlumata görə, IDB-nin regionda ümumi maliyyələşdirməsi 9,1 milyard ABŞ dollarına çatıb ki, bunun 41 %-i Özbəkistanın, 18 %-i Qazaxıstanın, 13,6 %-i Türkmənistanın, 13,2 %-i isə Azərbaycanın payına düşür.
“Fitch” hesab edir ki, Mərkəzi Asiyada İslam istiqrazları (sukuk) bazarı formalaşma mərhələsindədir. 2023-cü ildə Özəl Sektorun İnkişafı üzrə İslam Korporasiyası ilk tengə sukuklarını buraxıb, 2024-cü ildə isə Astana Beynəlxalq Birjası (AIX) “Gamma-T SPC Limited”in ilk yerli sukuklarının buraxıldığını elan edib. Daha əvvəl, 2020-ci ildə, AIX “Qatar International Islamic Bank”ın sukuk kross-listinqini həyata keçirib, bunun ardınca IDB-nin sukuk listinqi gəlib.
Müsbət dinamikaya baxmayaraq, İslam bankçılığı maliyyə sisteminin marginal seqmenti olaraq qalır. “Fitch”in məlumatına görə, 2024-cü ilin sonuna onun Qazaxıstan və Qırğızıstanın bank sistemində payı cəmi 1 % təşkil edir.
"Qırğızıstanda bir tam İslam bankı və dörd İslam pəncərəsi fəaliyyət göstərir. 2024-cü ildə İslam maliyyələşməsinin həcmi 49,3 % artıb ki, bu da bank sektorunda ümumi kreditləşmə artımını (32,2 %) xeyli üstələyib. Tacikistanda bir İslam bankı fəaliyyət göstərir, daha biri konversiya prosesindədir. Özbəkistan, Azərbaycan və Türkmənistanda İslam bankları və İslam pəncərələri yoxdur", - hesabatda qeyd olunub.
Qazaxıstan 2025-ci ilin sonuna İslam maliyyələşməsinin payını 3-5 %-ə çatdırmağı hədəfləyib. “Otbasy Bank” 2025-ci ildə İslam ipoteka proqramının tətbiqini planlaşdırır. Ölkənin maliyyə tənzimləyicisi isə ənənəvi banklara İslam pəncərələri açmağa imkan verəcək qanunvericiliyə düzəlişlər hazırlayır", - hesabatda bildirilib.
Avrasiya İnkişaf Bankı bu yaxınlarda AAOIFI-yə (İslam Maliyyə İnstitutları üçün Mühasibat Uçotu və Audit Təşkilatı) üzv olub və 2025-ci ildə sukuk buraxmağı planlaşdırır.
Özbəkistanda İslam maliyyə (lizinq və sığorta) məhsullarını hələlik yalnız qeyri-bank təşkilatları təklif edir. Lakin ölkənin Mərkəzi Bankı mikromaliyyə təşkilatlarına İslam xidmətləri göstərməyə imkan verən normativ aktları təsdiqləyib. Eyni zamanda, ənənəvi banklara İslam pəncərələri açmaq imkanı verəcək qanun layihəsi hazırlanır.
“Fitch”in fikrincə, Mərkəzi Asiyada İslam maliyyəsi aşağı seqment olaraq qalır, lakin KƏŞ ilə əməkdaşlığın dərinləşməsi, qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi və hökumətlər tərəfindən marağın artması onların inkişafına kömək edə bilər.
"Əhəmiyyətli artım üçün qeyri-bərabər vergi şərtləri, İslam maliyyəsinin zəif infrastrukturu və əhalinin şəriət maliyyə məhsulları haqqında məlumatlılığının aşağı olması kimi əsas maneələri aradan qaldırmaq lazımdır", - agentlik fikrini yekunlaşdırıb.
