Brüssel sammiti gələcək təhlükəsizlik arxitekturasını işə salır
ABŞ prezidenti Donald Trampın Kiyevi “ədalətsiz sülhə” və “Rusiyaya təslim olmağa” məcbur etmək cəhdləri kontekstində Aİ-nin müdafiəsinin gücləndirilməsi və Ukraynadakı münaqişə cümə axşamı günü Brüsseldə keçirilən AB-nin fövqəladə sammitinin əsas mövzuları olub. Aİ “Soyuq Müharibə”dən bəri Avropanın ən böyük təhlükəsizlik təşəbbüsü çərçivəsində əlavə hərbi maliyyə üçün yüz milyardlarla avro ayırmağa hazırlaşır. Brüsseldə keçirilən sammit öncədən taleyüklü adlandırılmışdı və Rusiya Federasiyasının hərəkətləri və ABŞ administrasiyasının Ukraynaya hərbi yardımı dayandırmaq qərarı ilə bağlı Avropadakı vəziyyət üç il əvvəlkindən daha təhlükəli idi. Avropa Komissiyasının sədri Ursula von der Leyen deyib: “Avropa böyüklər həyatımızda heç birimizin görmədiyi miqyasda açıq və indiki təhlükə ilə üz-üzədir”.
Polşanın baş naziri Donald Tusk Brüsselə gələrkən deyib ki, hazırkı vəziyyətdə Avropa silahlanma yarışına girməli və bu yarışda qalib gəlməlidir. Onun sözlərinə görə, Aİ müdafiə sənayesi üçün maliyyənin artırılması təşəbbüsləri bu yolda ilk addımdır. Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenski Avropa sammitinə dəvət olunub. O, çıxışından sonra iclas zalını tərk edib və 27 ölkənin liderləri görüşün gündəliyini müzakirə etməyə başlayıblar. “Euroaktiv” nəşrinin sammit ərəfəsində yazdığı kimi, Avropa İttifaqını parçalayan, ABŞ-la münasibətləri çətinləşdirən Ukraynaya dəstək məsələsinin ikinci plana salınması qərara alınıb. Avropa İttifaqının Xarici İşlər və Təhlükəsizlik Siyasəti üzrə Ali Nümayəndəsi Kaja Kallasın Kiyevə 20 milyard dollarlıq yardım paketi təqdim etmək təklifi yekun bəyanat layihəsindən çıxarılıb. Bu təşəbbüs Macarıstan tərəfindən əngəllənib.
Eyni zamanda, bəyanat layihəsini nəzərdən keçirən Finlandiyanın STT xəbər agentliyinin məlumatına görə, o, Brüsselin Ukraynaya dəstəyini davam etdirmək niyyətini bəyan etməyə və bir çox üzv ölkələrin Kiyevə döyüş sursatlarının, hava hücumundan müdafiə sistemlərinin və ələ keçirən raketlərin tədarük həcmini artırmağa hazır olduğunu təsdiqləməyə kömək edə bilməz. Bundan əlavə, layihədə qeyd olunur ki, istənilən potensial sülh sazişi Ukrayna üçün etibarlı təhlükəsizlik təminatlarını təmin etməlidir. Martın 19-da baş tutacaq Aİ sammitində bu mövzuda daha ətraflı müzakirələr davam etdirilsə də, prioritet müzakirə mövzusu von der Leyen tərəfindən martın 4-də 800 milyard avro büdcə ilə təqdim edilmiş iddialı “Avropanın yenidən silahlanması” planı idi. O, liderlərə Aİ ölkələrinə müdafiə ehtiyacları üçün 150 milyard avroya qədər borc götürmək təklifinin təfərrüatlarını açıqlayıb. Avropa Komissiyası bu pulu qlobal kapital bazarlarından borc götürəcək və sonra Avropadan birgə silah almaq şərti ilə Aİ ölkələrinə borc verəcək. Bu vəsait Aİ-də hava hücumundan müdafiə sistemlərinin və Ukrayna üçün silahların istehsalına yönəldiləcək.
Von der Leyen həmçinin sammit iştirakçılarını silah istehsalı üçün 650 milyard avro toplamaq üçün cari müdafiə xərclərini 1,5% artırmağa çağırıb. Göründüyü kimi, onlar Avropa Komissiyasının planını dəstəkləyiblər, lakin Aİ səviyyəsində hərbi ehtiyaclar üçün yeni maliyyə mənbələri ilə bağlı vəziyyətin ətraflı izahını tələb ediblər. Almaniya Aİ-nin büdcə normalarında islahatların aparılması ideyası ilə bu sahədə qabaqcıl olmuşdur. Söhbət Almaniyanın ehtimal olunan gələcək kansleri, Xristian Demokratlar İttifaqının rəhbəri Fridrix Merzin hərbi xərclərin artırılmasına maneələrin aradan qaldırılması və bu məqsədlə borclanma qaydalarına yenidən baxılması təşəbbüsündən gedir. Financial Times-dakı mənbələrə görə, Almaniya və Fransanın “strateji sahədə aktivləşmə və müdafiəyə investisiyaların artırılması, satınalmaların birləşdirilməsi və Avropa sənaye bazasında yerləşdirilməsi kimi addımlar” məsələlərində mövqeləri daha da yaxınlaşıb.
Bununla belə, Avropa Birliyi Trampın Ağ Evə rəhbərlik etdiyi müddətdə Ukrayna üçün müdafiə və silah xərclərini öz ödəməli olacağından ehtiyat edir. Bu barədə Avropa diplomatlarına istinadən “Politico” məlumat yayıb. Onlar həmçinin fon der Leyenin "Avropanı yenidən silahlandırmaq" planını həyata keçirmək qabiliyyətinə şübhələrini bildirirlər. “Fon der Leyen öküzün buynuzlarından tutmağa çalışır. Bəs Aİ-nin texnokratik strukturu da buna əməl edəcəkmi?”, diplomatlar soruşur. Beləliklə, Avropa Komissiyasının təşəbbüsü Avropa Sabitlik Mexanizminin (FHN) səfərbər edilməsi imkanlarını nəzərdən keçirir. Lakin bu ideya hüquqi və siyasi maneələrlə üzləşir. Axı İtaliya, məsələn, müqaviləni ratifikasiya etmədi və onun ilkin məqsədi hərbi deyildi. Üstəlik, FHN yalnız Aİ ölkələrini, o cümlədən Polşanı istisna edən avrozona ölkələrinə aiddir.
Fon der Leyenin təşəbbüsü Fransa prezidenti Emmanuel Makronun Ukraynaya hərbi ekspedisiya qüvvələrinin göndərilməsi təkliflərindən ayrı nəzərdən keçirilə bilməz. Böyük Britaniyanın baş naziri Key Starmerin Ukraynanın maliyyələşdirilməsində fəaliyyəti və Ukraynanın dəniz və havasında Britaniya-Fransa qoşunlarının olmasına haqq qazandırmaq cəhdləri diqqətdən kənarda qala bilməz. “Fon der Leyen, Makron və Starmerin hərəkətləri və təklifləri koordinasiya hissi yaradır. Bununla belə, Aİ-nin 27 ölkəsi arasında birlik və iradə yoxdur və bunsuz hər hansı planın reallaşması mümkün deyil”, - Olençenko yekunlaşdırıb.
ABŞ-Rusiya proksi müharibəsi və Avropa
ABŞ-dan kəşfiyyat məlumatlarını almayan Ukrayna Silahlı Qüvvələri (USQ) cəbhədən və Rusiya Federasiyası ərazisindən əməliyyat dərinliyində həyata keçirilən zərbələrin sayını əhəmiyyətli dərəcədə azaldıb. Rusiya Silahlı Qüvvələri hücumun sürətini artırır və Mərkəz qrupunun qoşunları Donbassın Andreyevka kəndini ələ keçirib. Martın 6-da Brüsseldə fövqəladə sammitdə kəşfiyyat da daxil olmaqla əlavə yardım vəd edən Ukraynanın avropalı tərəfdaşları bu vəziyyətlə barışmaq istəmirlər. Brüssel görüşündən sonra Aİ liderləri Ukraynaya dəstək məqsədilə müdafiə xərclərini daha da artırmağa hazır olduqlarını bəyan ediblər. Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin gücləndirilməsi, onları kəşfiyyat məlumatları ilə təmin etmək üçün konkret addımlar, eləcə də sülhməramlı kontingentlərin yerləşdirilməsi perspektivi gələn həftə Parisdə Kiyevə kömək etmək istəyən Avropa ölkələrinin baş qərargah rəisləri tərəfindən müzakirə olunacaq. Görünən odur ki, Fransa prezidenti Emmanuel Makronun çəkindirmə vasitəsi kimi bütün Avropanı fransız nüvə silahları ilə qorumaq təşəbbüsündən də danışılacaq. Moskvada bu cür addımlar artıq Rusiya üçün təhlükə hesab olunurdu.
Artıq Baltikyanı ölkələr, Polşa, Böyük Britaniya, Fransa, Almaniya və digər NATO ölkələri gələcəkdə hərbi xərcləri artıracaqlarını bəyan ediblər. Vəsaitin bir hissəsi Kiyevə köçürüləcək. Məsələn, martın 6-da Hollandiyanın baş naziri Dik Şof 2026-cı ildə Ukraynaya dəstəyin davam etdirilməsi üçün 3,5 milyard avro ayrılacağını açıqlayıb. Baş nazirin sözlərinə görə, vəsait gələn il üçün Amsterdamdan Kiyevə dəstək verəcək, “lakin lazım gələrsə, bu il artıq istifadə oluna bilər”. Schoof aydınlaşdırıb ki, bu vəsaitin 700 milyon avrosu dronlara xərclənəcək. Bundan əlavə, payızda Amsterdam F-16 qırıcılarının ilk partiyasını Kiyevə çatdıracaq.
Almaniya Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin zirehli texnikasının bərpası üçün yeni zavodlar yaradır. Xüsusilə, Almaniyanın “Flensburger Fahrzeugbau Gesellschaft” (FFG) şirkəti 2036-cı ildə Flensburqda 75 milyon avro dəyərində zirehli maşınların istehsalı və təmiri üzrə zavod tikməyi planlaşdırır. FFG-nin məlumatına görə, zavod zirehli piyada maşınları ilə yanaşı, ACSV G5 (şassisi Rheinmetall Skyranger 30 özüyeriyən zenit-artilleriya sistemlərinin əsasını təşkil edən zirehli döyüş dəstək maşını) və Wisent 2 (zirehli mühəndis-deşikli maşınlar üçün - BİM) istehsal edə biləcək. Bildirilir ki, “Wisent 2” “Leopard 2” tankının şassisi üzərində qurulub və ilk növbədə minalardan təmizləmə, yəni güclü möhkəmləndirilmiş minalanmış sahələrə hücum etmək üçün mühəndis maşını kimi istifadə olunur. NATO artıq Ukraynaya belə maşınlar göndərib (təxminən 75 ədəd) və Ukrayna Silahlı Qüvvələri onlardan istifadə edib.
“Politico”nun məlumatına görə, Ukrayna Silahlı Qüvvələri əvvəllər kəşfiyyat məlumatlarının 80%-ni müttəfiqlərindən, əsasən də Pentaqon və Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsindən alırdısa, indi Vaşinqtonun mövqeyini dəyişdiyinə görə informasiya axını kəsilib. “The New York Times” Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin Baş Kəşfiyyat İdarəsinin keçmiş rəhbəri Valeriy Kondratyukun fikrinə istinadən yazır ki, Kiyev hazırda məlumatları ABŞ-dan deyil, alternativ mənbələrdən alır. Avropa ölkələrinə məxsus peyklərdən alınan görüntülər də daxil olmaqla. Nəşr iddia edir ki, “MKİ Ukraynaya elektron məlumatların ələ keçirilməsi üçün ən azı üç məxfi baza yaratmağa kömək edib”. İddialara görə, bu obyektlər fəaliyyətini davam etdirir və “ölkənin Amerika kəşfiyyatından asılılığını azaldır”. “The New York Times”ın mənbələri ümid edir ki, “Ukrayna Silahlı Qüvvələrinə məlumatların verilməsində fasilə uzun sürməyəcək – bir-iki həftə”. Martın 6-da Fransanın müdafiə naziri Sebastien Lecornu Ukrayna ilə kəşfiyyat məlumatlarının mübadiləsini davam etdirməyə hazır olduğunu açıqlayıb. O, Fransa kəşfiyyatını “suveren” adlandırıb, buna görə də Parisin “ukraynalılarla paylaşdığı kəşfiyyat resursları var”. Qərb mətbuatının yazdığına görə, Ukrayna Avstraliya və Yeni Zelandiyadan da məlumat alır.
ABŞ-ın Kiyevdəki səfirliyində xüsusi şöbədə məsləhətçi və təlimatçı vəzifələrində çalışmış 160-a yaxın amerikalı zabitin taleyi hələ də məlum deyil. Qərb mediası indi həmin amerikalı zabitlərin Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin qərargahının işində iştirakını, Rusiya hədəflərinin seçilməsində və onlara zərbələr endirmək üçün koordinatların verilməsində köməkliklərini xatırladır. Beləliklə, bu, bir gün əvvəl ABŞ-ın dövlət katibi Marko Rubionun Ukraynadakı münaqişənin mahiyyət etibarı ilə Rusiya və ABŞ arasında dayandırılmalı olan proxy müharibəsi olduğu barədə bəyanatını bir daha təsdiqləyir. Qeyd edək ki, Rubio bu açıqlamaları “Fox News”da çıxış edərkən deyib.
Kreml ABŞ Dövlət Departamenti rəhbərinin vəziyyəti necə qiymətləndirdiyi ilə razıdır. Rubionun bəyanatı Rusiyada müsbət qarşılanır, lakin əgər Birləşmiş Ştatlar proksi müharibəni dayandırmaq istəyirsə, onda niyə Amerika mediası ABŞ-dan Ukrayna Silahlı Qüvvələrinə döyüş kəşfiyyatının ötürülməsinin dayandırılmasının qısamüddətli olacağını yazır? Yazırlar ki, bu, Vaşinqton və Kiyev Ukraynanın təbii sərvətləri ilə bağlı saziş imzalayana qədər davam edəcək. Parisin, Londonun, daha sonra isə Kiyevin elan etdiyi “nəfəs məkanı” istiqamətində ilk addımlar, yəni danışıqlardan əvvəl fasilə elan edilməsi də anlaşılmazdır. Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenski və onun avropalı tərəfdaşları bu cür addımları məhbusların azad edilməsi, raketlərin, dronların istifadəsinə qadağa, enerji və mülki infrastruktura hücumlar adlandırıblar. Lakin Rusiya Federasiyası belə bir dünyaya razı deyil.
Rusiya Federasiyasının məsələ ilə bağlı rəsmi bəyanatında deyilir ki, Rusiya Fransa və Böyük Britaniyanın Ukraynadakı döyüşlərdə bir aylıq “nəfəs alan” planına qarşı çıxır. Yekun həll üçün möhkəm razılaşmalara ehtiyac var. Bütün bunlar olmadan bir növ "nəfəs alma", "yenidən qruplaşma" - bütün bunlar tamamilə qəbuledilməzdir, çünki bu, tam əks nəticəyə gətirib çıxaracaq.
Fransa pul axtarır
Fransa prezidenti Emmanuel Makronun həmvətənlərini vahid Avropa ölkələrinə qarşı mümkün təcavüzü dəf etməyə hazırlaşmağa çağırması onun hökumətinin nazirləri və hər şeydən əvvəl müdafiə naziri Sebastyan Lekornu tərəfindən dəstəklənib. O, dərhal yeni hərbi gəmilər, təyyarələr və ən əsası pul tələb edib. Moskvada Fransa liderinin sözləri “son dərəcə qarşıdurma” kimi qiymətləndirilib, bunun sülh haqqında deyil, müharibə haqqında düşünən dövlət başçısının çıxışı olduğunu qeyd ediblər.
Yelisey Sarayının rəhbəri 5 mart axşamı televiziyada xalqa rezonans doğuran çıxışı ertəsi gün də çoxlu rəy və reaksiyalar toplamaqda davam edib. Bir gün əvvəl Beşinci Respublikanın rəhbəri Rusiyanı “Fransa və Avropa üçün təhlükə” adlandırıb və uzun illər Moskvanı “Ukrayna münaqişəsini qlobal münaqişəyə çevirməkdə” ittiham edib. Bu vəziyyətdən çıxan məntiqi nəticə Makronun həm Fransanın özünün, həm də bütün Avropanın müdafiə qabiliyyətini gücləndirməyə, o cümlədən Fransanın “nüvə çətirini” Avropa qitəsində müttəfiqlərin ərazisinə genişləndirməyə çağırması olub.
Fransanın müdafiə büdcəsi hazırda ildə 50,5 milyard avro təşkil edir. Ona görə də əsas sual əlavə milyardları haradan əldə etməkdir. Lakin nazir Lecornu cavab tapıb: o, "müasir Avropanın ən güclü ordusunun" texniki cəhətdən yenidən təchiz edilməsi üçün istifadə edə biləcək Aİ müttəfiqlərinin vəsaitlərindən, həmçinin fransızların qənaətindən (çox güman ki, məqsədli kreditlər şəklində) istifadə etmək imkanlarına istinad edib.
Avropanı “nüvə çətiri” necə olacaq?
Le Parisien-ə bu yaxınlarda verdiyi müsahibədə müdafiə naziri artıq Fransanın 2024-2030-cu illər üçün hərbi proqramlaşdırma haqqında qanunla müəyyən edilmiş çərçivədən kənara çıxaraq sürətləndirilmiş yenidən silahlanmasının zəruriliyində təkid edib. Qanun 413 milyard avro vəsaitin ayrılmasını və müdafiə büdcəsinin hər il 3 milyard avro artırılmasını nəzərdə tutur. Bununla belə, nazir “daha tez hərəkət etməliyik” deyir.
Bundan əlavə, Müdafiə Nazirliyinin rəhbəri Fransanın hava-kosmik qüvvələrini gücləndirməyə çağırıb. "Böhran ssenariləri göstərir ki, əlavə 20-30 Rafale təyyarəsi bizə bir neçə müharibə meydançasında yerimizi daha inamlı saxlamağa imkan verəcək" deyib. Onun sözlərinə görə, quru qoşunları pilotsuz təyyarələrin və elektron silahların sürətləndirilmiş inkişafı hesabına gücləndirilməlidir və o, Fransa donanmasını birinci dərəcəli freqatların sayını 18-ə çatdırmaq istəyir (hazırda 15-dir). Bu arada, Rusiyada diqqət ilk növbədə Fransa liderinin çıxışının başqa bir hissəsinə - Emmanuel Makronun Fransanın nüvə qarşısının alınması qüvvələrinin bütün Avropa ərazisini əhatə edəcək şəkildə genişləndirilməsini təklif etdiyi hissəyə yönəldilib, buna səbəb kimi Rusiya təhlükəsi göstərilib.
Martın 6-da Kremlin mətbuat katibi Dmitri Peskov Fransa liderinin sözlərini “son dərəcə qarşıdurma” adlandırıb. “Çətin ki, bunu nitq sülh haqqında düşünən dövlət başçısının çıxışı kimi qəbul etmək olar. “Fransa daha çox müharibə haqqında düşünür. Elə həmin gün axşam saatlarında Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi də bu məsələ ilə bağlı ətraflı şərh verib. Makronun çıxışında açıq şəkildə nüvə şantajı qeydləri var. Parisin bütün Avropanın nüvə “patronu” olmaq, onu “nüvə çətiri” ilə təmin etmək, demək olar ki, Amerika çətirini əvəzləmək kimi ambisiyaları üzə çıxır. Maraqlıdır, bu, Fransanın özünün və müttəfiqlərinin təhlükəsizliyinin gücləndirilməsinə gətirib çıxaracaqmı?
V.VƏLİYEV
