Bakı, 10 mart, Tamilla Məmmədova, AZƏRTAC
“International Technology and Trade Associates” (Vaşinqton) şirkətinin enerji və geosiyasi risklər üzrə eksperti Yan Somers ilə AZƏRTAC-ın müsahibəsini təqdim edirik.
- 2022-ci ildən 2025-ci ilə qədər Azərbaycan qazını alan Avropa ölkələrinin sayı necə artıb?
- Avropa İttifaqı enerji keçidi və təbii qaz tədarükünün mənbələrinin şaxələndirilməsi siyasətini fəal şəkildə həyata keçirir. Bu proses Azərbaycanın Avropa bazarında əsas enerji təchizatçılarından biri kimi mövqeyini əhəmiyyətli dərəcədə gücləndirib. 2022-ci ilin fevral ayında Avropaya idxal olunan təbii qazın təxminən 40 faizi Rusiyanın payına düşürdü. Lakin genişmiqyaslı sanksiyalar və idxalın strateji şəkildə azaldılması nəticəsində 2024-cü ilin sonuna qədər bu göstərici təxminən 15 faizə enib. Rusiya qazının əsas əvəzediciləri ABŞ (SƏQ ixracının artımı hesabına), Norveç, Qətər və Azərbaycan olub.
Azərbaycan üçün bu dəyişikliklər həm iqtisadi, həm də strateji baxımdan son dərəcə vacibdir. Əgər 2022-ci ildə Azərbaycan qazı cəmi dörd Avropa ölkəsinə tədarük olunurdusa, 2025-ci ilin əvvəlinə bu rəqəm azı on iki ölkəyə yüksəlib. Beləliklə, Azərbaycan Avropa enerji bazarında mövqeyini əhəmiyyətli dərəcədə möhkəmləndirib. Bu artım tamamilə Bakının uzunmüddətli strategiyasına uyğundur və Avropa İttifaqına qaz ixracının iki dəfədən çox artırılmasına yönəlib. Hazırda Azərbaycan qazının yarısından çoxu Avropa bazarlarına ixrac edilir və Avropa İttifaqının qaz kəməri tədarükünün təxminən 7 faizini təşkil edir. Bununla belə, gələcəkdə tədarükün artımı bir sıra amillərdən asılı olacaq – bunlara siyasi sabitlik, qaz infrastrukturuna yatırılan investisiyalar və Avropa ölkələrinin Azərbaycan qazının alınmasına dair uzunmüddətli müqavilələr bağlamağa hazırlığı daxildir.
- Cənub Qaz Dəhlizinin Avropaya qaz nəqli üçün alternativ marşrutlar qarşısında əsas üstünlükləri hansılardır?
- Azərbaycanın Xəzər yataqlarından çıxarılan təbii qazını Avropadakı istehlakçılarla birləşdirən əsas boru kəməri Cənub Qaz Dəhlizidir. Avropa İttifaqı, xüsusilə Rusiya-Ukrayna müharibəsindən sonra enerji təhlükəsizliyini və tədarükünün şaxələndirilməsini gücləndirmək məqsədilə bu layihənin inkişafını dəstəkləyib. İlkin olaraq, 2008-ci ildə təklif olunan Cənub Qaz Dəhlizi ümumi uzunluğu 3 200 kilometrdən çox olan üç bir-biri ilə əlaqəli boru kəməri sistemindən ibarətdir. Hazırda şəbəkənin ötürmə qabiliyyəti illik ən azı 24 milyard kubmetr (Bcm) səviyyəsinə çatdırılıb.
Bundan əlavə, gücün daha 10 milyard kubmetr artırılması planları nəzərdən keçirilir. Gələcəkdə isə İon-Adriatik boru kəmərinin həyata keçirilməsi mümkün hesab olunur ki, bu da Azərbaycan qazının Balkan regionu ölkələrinə çatdırılmasına imkan yaradacaq.
- Avropanın enerji siyasətindəki dəyişiklik Azərbaycanın qaz təchizatçısı kimi mövqeyinə necə təsir etdi və onun Avropanın enerji təchizatında gələcək rolunu hansı amillər müəyyən edəcək?
- Bir tərəfdən, Avropa İttifaqı uzunmüddətli iqlim hədəflərinə sadiq qalmağa davam edir və tədricən fosil yanacaqlardan bərpaolunan enerji mənbələrinə keçməyə çalışır. Lakin enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsi zərurəti Avropa hökumətlərini radikal islahatları müvəqqəti təxirə salmağa və təbii qaz alışlarını, o cümlədən Azərbaycan qazını artırmağa məcbur etdi. Xüsusilə Almaniya mövqeyində bu vəziyyət daha aydın şəkildə özünü göstərdi. “Şimal Axını-2”nin dayandırılmasından sonra Almaniya itirilmiş qaz həcmlərini əvəzləmək zərurəti ilə üzləşdi və faktiki olaraq enerji keçidinin mövcud böhran reallıqlarını nəzərə almalı olduğunu qəbul etdi. Bu şəraitdə Azərbaycan əlverişli vəziyyətdə oldu, Avropaya enerji resurslarının etibarlı və strateji əhəmiyyətli tədarükçüsü kimi mövqeyini əhəmiyyətli dərəcədə gücləndirdi. Ölkə artıq Avropa İttifaqına qaz tədarükünü artırmağa başlayıb, yeni müqavilələr bağlayır və boru kəməri infrastrukturunun modernləşdirilməsinə sərmayə qoyur. Beləliklə, Avropanın cari enerji siyasətindəki dəyişiklik Azərbaycan üçün strateji üstünlük yaratdı, lakin ölkənin Avropanın enerji təminatındakı gələcək rolu çox vaxt iqtisadi maraqlar, ekoloji çağırışlar və siyasi risklər arasında balans saxlama qabiliyyətindən asılı olacaq.
- Qaz ixracının mümkün genişlənməsi uzunmüddətli perspektivdə ölkə iqtisadiyyatına necə təsir göstərə bilər?
- Hal-hazırda Azərbaycan neft-qaz sektorunun inkişafına yönəlmiş strateji kursunu davam etdirir ki, bu da ölkənin iqtisadiyyatının əsasını təşkil edir. Azərbaycanın iqtisadiyyatında xarici enerji siyasəti və ixrac marşrutlarının inkişafı mühüm rol oynayır, bu da ixrac güclərinin genişləndirilməsi və təbii qaz satışından gəlirlərin artırılması üçün yeni imkanlar açır. Bu cür investisiyaların iqtisadi cəhətdən səmərəli olması üçün Azərbaycan hakimiyyəti Avropa ölkələrindən qazın uzunmüddətli alışı üçün zəmanətlər tələb edir ki, bu da tədarüklərin sabitliyini, proqnozlaşdırıla bilməsini təmin etsin və investorlar üçün riskləri azaltsın. Qaz güclərinin uğurlu genişləndirilməsi və Avropaya ixracın həcminin artırılması yalnız iqtisadi vəziyyəti yaxşılaşdırmaqla yanaşı, borc yükünü də azaldacaq, çünki əlavə ixrac gəlirləri ölkəyə valyuta axınının artmasına kömək edəcək. Beləliklə, qaz ixracının genişləndirilməsi qısa və orta müddətdə Azərbaycanın iqtisadiyyatını əhəmiyyətli dərəcədə gücləndirə bilər, lakin uzunmüddətli perspektivdə bu, iqtisadiyyatın diversifikasiyasına, neft-qaz sektorundan asılılığın azaldılmasına və yeni gəlir mənbələrinin tapılmasına yönələn səyləri tələb edir.
- Bərpaolunan enerjinin inkişafı sahəsində Azərbaycanın potensialını necə qiymətləndirirsiniz?
- Azərbaycanın enerji siyasətindəki əsas məqsədlərindən biri bərpaolunan enerji mənbələrinin fəal inkişafıdır ki, bu da ölkənin daxili enerji tələbatının artan tələblərini qarşılamaq və enerji balansını diversifikasiya etmək üçün mühüm bir element olmalıdır. Ənənəvi olaraq, Azərbaycan neft və qaz istehsalçısı olsa da, son illərdə ölkə bərpaolunan enerji sahəsindəki layihələrə daha çox diqqət yetirməyə başlayıb. Bu da enerji təchizatı və ekoloji dayanıqlılıq sahəsində yanaşmalarda baş verən dəyişiklikləri əks etdirir.
2024-cü ildə keçirilən COP29 iqlim sammitində Azərbaycan hökuməti, elektrik enerjisinin istehsalını bərpaolunan enerji mənbələrindən ən azı 6 QVt artırmağı planlaşdırdığını açıqlayıb, buna görə də günəş, külək və hidroenergetika sahəsində layihələrin inkişafı da nəzərdə tutulur. Bu bəyanat, ölkənin enerji müstəqilliyini yaxşılaşdırmaq və Azərbaycanı beynəlxalq aləmdə ekoloji cəhətdən təmiz enerji təminatçısı kimi möhkəmləndirmək məqsədi güdən ambisiyalarını vurğulayır. Ölkədə ilk 250 MVt gücündə olan günəş elektrik stansiyası 2023-cü ildə istifadəyə verilib, bu da BƏM sahəsində uzunmüddətli layihələrin həyata keçirilməsində mühüm bir addımdır. Bununla yanaşı, bir neçə iri günəş və külək layihəsi tikinti mərhələsindədir ki, bu da yaxın illərdə Azərbaycanın enerji balansında bərpaolunan enerji mənbələrinin payını əhəmiyyətli dərəcədə artıracaq. Uzunmüddətli perspektivdə bu strategiya yalnız bərpaolunan enerji mənbələrinin inkişafına töhfə vermək deyil, həm də Azərbaycanın iqtisadiyyatının diversifikasiyasını təmin edəcək, bu da neft-qaz sektoruna olan asılılıqdan çıxmağa kömək edəcək mühüm bir amil olacaq. Eyni zamanda, BƏM-ə keçid iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə sahəsində beynəlxalq səyləri dəstəkləyir və ölkənin qlobal arenada imicini yaxşılaşdırır.
