ABŞ-ın 47-ci prezidenti Donald Tramp vəzifəyə başlamasından cəmi bir həftə sonra Ukrayna ilə bağlı bir neçə açıqlama verdi.
Əvvəlcə Tramp, Vladimir Putinə qarşı ciddi sanksiyalar tətbiq etməklə, hətta Rusiyanın yalnız ABŞ-a deyil, digər ölkələrə də ixracatını məhdudlaşdırmaqla hədələyib. Bu, Ukraynanı “təslim etmək” niyyətində olmadığını göstərən bir mesaj kimi qiymətləndirildi. Lakin Ukrayna tərəfdarları bu bəyanatla ümidləndikləri bir anda, ertəsi gün Tramp onları soyuq duş altında qoyaraq Kiyevi müharibəyə səbəb olmaqda ittiham etdi. Onun sözlərinə görə, müharibə qarşısı alına bilərdi, lakin Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenski “münaqişədən qaçmaqdansa, müharibəni seçdi” və daha böyük hərbi, iqtisadi və demoqrafik üstünlüyə malik bir ölkə ilə qarşıdurmaya girdi.
Trampın bu mövqeyi Kreml yönümlü siyasətçilərin mövqeləri ilə üst-üstə düşdü. Tramp, bir tərəfdən, NATO-nun genişlənməsinə qarşı Rusiya prezidentinin narazılığını “qanuni səbəb” adlandırdı, digər tərəfdən isə Zelenskini müharibənin başlanmasına yol verməkdə ittiham etdi.
Trampın “qarşısını almaq” ifadəsindən nəyi nəzərdə tutduğunu açıqlamaması, onun məsələnin mahiyyətindən nə qədər uzaq olduğunu göstərir. Müharibənin qarşısını almaq mümkündürsə, necə? Bununla bağlı nə Tramp, nə də ona oxşar ittihamlar irəli sürən digər siyasətçilər konkret həll yolları təqdim edə bilmir.
Əslində, müharibənin səbəbi nə Ukraynanın NATO-ya qoşulmaq arzusu idi, nə də Kiyevin hər hansı bir yanlış addımı. Moskvanın tələbləri, Ukraynanın yalnız suverenliyindən imtina etməsi deyil, həm də NATO-nun keçmiş SSRİ ölkələrindən çəkilməsi kimi qeyri-real şərtləri özündə əks etdirirdi. Nə Kiyev, nə Qərb, nə də digər ölkələr belə şərtləri qəbul edə bilərdi.
Trampın Ukrayna məsələsində mövqeyi, onun beynəlxalq siyasətdəki biliklərinin məhdud olduğunu göstərir. O, məsələyə sadə biznes yanaşması ilə yanaşır: “faydalıdır və ya faydasızdır”. Amma imperiyalar belə düşünmür. Siyasət riyazi düstur deyil, çoxşaxəli və mürəkkəb proseslərə əsaslanır.
Vladimir Zelenskini də müəyyən məsələlərdə tənqid etmək olar. Məsələn, İstanbul danışıqları zamanı daha çox kompromislər əldə etmək mümkün ola bilərdi. Həmçinin, Xarkov və Xersonun azad edilməsindən sonra Rusiya ilə daha konstruktiv danışıqlar aparmaq bir seçim ola bilərdi.
Rusiyanın Ukraynaya təcavüzünün kökündə isə NATO məsələsindən daha ciddi bir səbəb dayanır. Kreml ideologiyasına görə, Ukrayna müstəqil dövlət deyil, sadəcə "Rusiyanın bir hissəsi"dir. Bu müharibənin məqsədi təkcə Ukraynanı NATO-dan uzaq tutmaq deyil, həm də ukraynalıları “yerli ruslar” formasına salmaqdır. Bu ideologiyanın nəticələrini Buça və İrpin faciələrində gördük – qəsdən həyata keçirilən zorakılıq və insanlıq cinayətləri, azad düşüncəli insanların məhv edilməsi, müstəqillik arzusu ilə yaşayanların sıxışdırılması.
Tramp bu cür irrasional və qeyri-praqmatik yanaşmanı anlaya bilmir, çünki onun üçün bu, “pis bir sövdələşmə”dir. Amma Putin üçün imperiya statusu iqtisadi rifahdan üstündür və bu həqiqəti Tramp nə qədər tez dərk etsə, bir o qədər yaxşı olar.
Ukraynanın müharibədən qaçma imkanı yox idi, çünki Moskvanın tələbləri, Kremlin imperiya ambisiyaları və Rusiya cəmiyyətinin Ukrayna haqqında yanlış təsəvvürləri buna imkan vermirdi. Ən əsası isə, Ukrayna xalqı öz müstəqilliyindən və azadlığından imtina etmək niyyətində deyildi. Bu, onların seçimi idi və bu seçimə görə onlara yalnız hörmət etmək olar.
