Lari Elliott
"The Guardian" qəzetinin köşə yazarı...
""DeepSeek" ilə bağlı həqiqət nə olursa olsun, Çinin texnologiya sektoru strategiya və investisiya baxımından çox qabaqdadır."
Bəzən Donald Trampın bəyanatları şişirdilmiş olur, lakin bu dəfə o, haqsız deyil. Çin istehsalı olan və "ChatGPT" ilə rəqabət aparmağa çalışan aşağı büdcəli "DeepSeek" adlı süni intellekt çatbotunun ortaya çıxması həqiqətən də bir xəbərdarlıq siqnalıdır. Bu, ABŞ-nin texnologiya nəhəngləri, "Wall Street" və süni intellekt sahəsində irəliləmək istəyən bütün inkişaf etmiş ölkələr üçün ciddi bir çağırışdır.
Hətta "DeepSeek" gözlənildiyi kimi yüksək səviyyəli bir məhsul olmasa belə, bu, Çinin Qərb texnologiyasına real bir təhdid olduğunu dəyişdirmir. Əgər bu alqoritm həqiqətən effektivdirsə, deməli, Çin yüksək keyfiyyətli bir süni intellekt məhsulu yaratmaqla yanaşı, onu cəmiyyət üçün əlçatan və aşağı qiymətə təqdim edə bilib. Bu, kifayət qədər mühüm bir nailiyyətdir. 1957-ci ildə Sovet İttifaqı ilk süni peyki orbitə buraxanda ABŞ şoka düşmüşdü. İndi isə "DeepSeek" ilə bənzər bir "Sputnik anı" yaşanır.
Təbii ki, bəzi ekspertlər Çinli startapların ABŞ texnologiya şirkətlərinin milyardlarla dollar xərclədiyi bir sahədə aşağı büdcə ilə uğur qazanacağına şübhə edirlər. Lakin bu skeptisizm ümumi mənzərəni dəyişmir: Çin, Qərbin texnoloji üstünlüyünə real bir təhdid yaradır. Süni intellekt sahəsində üstünlük uğrunda gedən mübarizə, 1950-60-cı illərdəki kosmik yarışdan daha da qızğın ola bilər. Üstəlik, Çin iqtisadi güc baxımından Sovet İttifaqından qat-qat üstün mövqedədir.
Daha çox xəbər üçün Telegram kanalımıza abuna olun:
Çin texnologiya sahəsində necə bu qədər irəlilədi?
Çinin sürətli iqtisadi inkişafının ilk mərhələlərində Qərb onu əsasən ucuz işçi qüvvəsinə malik istehsal mərkəzi kimi görürdü. ABŞ və Avropa şirkətləri istehsalı Çinə köçürməklə daha yüksək mənfəət əldə etməyə çalışırdılar. O vaxt belə hesab olunurdu ki, inkişaf etmiş texnologiyalar, tədqiqat və innovasiya yenə də Qərbdə qalacaq, Çin isə yalnız montaj və aşağı səviyyəli istehsalla məşğul olacaq. Çinin avtoritar idarəetmə sisteminin yaradıcılığı boğacağı düşünülürdü.
Lakin bu yanaşma həddindən artıq sadəlövh oldu. 2023-cü ildə Çin, dünyadakı bütün digər ölkələrin birlikdə aldığı patentlərdən daha çox patent qeydiyyatdan keçirdi. Ölkənin universitetləri hər ay elm, texnologiya, mühəndislik və riyaziyyat (STEM) sahəsində 6 mindən çox doktorant məzun buraxır ki, bu da ABŞ-də olan rəqəmin iki qatından da çoxdur. "DeepSeek" də sübut edir ki, Çin süni intellekt, litium-ion batareyaları və elektrikli nəqliyyat vasitələri sahəsində sərhədləri genişləndirə bilən mütəxəssislər yetişdirir.
ABŞ-nin cavabı və məhdudiyyətlər
Vaşinqton, Çin texnologiyasının güclənməsinin ABŞ-nin qlobal liderliyinə təhdid olduğunu anlayır və bu məsələ artıq ABŞ-də partiyalararası konsensusa çevrilib. Donald Trampın prezidentliyi dövründə Çin mallarına tətbiq olunan tariflər Co Bayden tərəfindən də davam etdirildi və hətta artırıldı. Bayden administrasiyası, Çinin qabaqcıl texnologiyalara çıxışını məhdudlaşdırmaq üçün ABŞ istehsalı olan kompüter çiplərinin ixracına əlavə məhdudiyyətlər qoydu. Bundan əlavə, "İnflyasiyanın Azaldılması Qanunu" ("IRA") ilə ABŞ hökuməti ölkə daxilində ekoloji cəhətdən təmiz məhsulların istehsalına subsidiyalar ayırdı.
Lakin bəzi sahələrdə artıq çox gecdir. Çin, elektrikli nəqliyyat vasitələrinin ən böyük ixracatçısına çevrilib və bu, ABŞ və Avropanın qoruyucu tariflər tətbiq etməsinə səbəb olub. Ölkənin litium-ion batareya istehsalı son 10 ildə 1 kVt/s başına qiymətləri yeddi dəfə ucuzlaşdırıb. Çin artıq təkcə ucuz istehsal deyil, yüksək texnologiya sahələrinə də fokuslanaraq həm aşağı büdcəli istehsalı, həm də innovasiyanı birləşdirən strategiya tətbiq edir.
Bu yanaşmanın məhdudiyyətləri də var. Bəzi ekspertlər hesab edirlər ki, Çinin iqtisadi modeli onun siyasi idarəetmə sistemi ilə uzunmüddətli perspektivdə uzlaşmaya bilər və ölkədə demokratiya tələbləri artarsa, Kommunist Partiyası daha az repressiv idarəetməyə keçməyə məcbur ola bilər. Bundan əlavə, Çinin dövlətə məxsus bir çox şirkəti zərərlə işləyir və ölkənin daşınmaz əmlak sektoru ciddi böhran içindədir.
Qərb üçün nəticələr
Süni intellekt sahəsində mübarizə daha da qızışır. Donald Tramp, Çinlə rəqabətin ABŞ texnologiya sektoruna fayda verə biləcəyini düşünür və burada müəyyən həqiqət var. "DeepSeek" xəbərinin yayılmasından sonra "Wall Street"də texnologiya səhmlərinin qiymətləri düşdü, çünki investorlar ABŞ şirkətlərinə yatırılan milyardlarla dolların səmərəliliyini sual altına aldılar. Bununla belə, daha ucuz süni intellekt modellərinin ortaya çıxması texnologiyanın geniş miqyasda tətbiqini sürətləndirə bilər. Əlbəttə ki, bu, məxfiliyə, təhlükəsizliyə və məşğulluğa risklər yaradır, lakin eyni zamanda yeni imkanlar da açır.
Böyük Britaniyanın İşçi Partiyasının lideri Kiyr Starmer ölkənin "süni intellekt supergücü" olmasını istədiyini bildirir. Əgər süni intellekt inkişafının maya dəyəri azalarsa, bu hədəfə çatmaq daha asan olar. Lakin sadəcə danışmaq kifayət deyil. Çin texnologiya sahəsində təsadüfən irəliləyiş əldə etməyib. Ölkə, Şərqi Asiyanın digər iqtisadi gücləri kimi, əvvəlcə hansı sahələrdə güclü olacağını müəyyənləşdirib, bu sahələrə böyük investisiyalar yatırıb, sektorlarını qoruyub və səbirli şəkildə nəticələri gözləyib. Nə bazar qüvvələrinə kor-koranə inam olub, nə də uğurlu sektorları dövlət müdaxiləsindən uzaq tutmaq prinsipi güdülüb.
Böyük Britaniya və digər Qərb ölkələri üçün isə vəziyyət tam fərqlidir. Çin strategiyasını planlaşdırılmış və ardıcıl şəkildə həyata keçirib. Əgər Qərb süni intellekt sahəsində üstünlüyünü saxlamaq istəyirsə, bənzər bir yanaşma sərgiləməlidir.
Rəhim
