ABŞ prezidenti Donald Trampın Çindən idxal edilən bütün mallara 10 faiz rüsum tətbiq etmək qərarı yeni ticarət müharibəsinin başlanğıcını göstərir. Pekin də bu qərara cavab olaraq neft, kömür və mayeləşdirilmiş təbii qaz (LNG) kimi Amerika məhsullarına əlavə vergilər tətbiq edib.
Hafta.az-ın yazdığına görə, ekspertlərin fikrincə, ABŞ-la Çin arasındakı bu gərginlikdən ən çox faydalanan ölkələrdən biri Rusiya ola bilər.
ABŞ prezidenti Donald Tramp Çindən idxal olunan məhsullara vergi tətbiq etməklə seçki vədlərindən birini yerinə yetirmiş oldu. Tramp bu tədbiri Çini ABŞ-da ölümcül böhran yaradan fentanil istehsalının əsas tədarükçüsü olmaqda ittiham etməklə əsaslandırıb.
2024-cü ilin ilk 11 ayında ABŞ Çindən 401 milyard dollar dəyərində mal idxal edib. 2023-cü ilə qədər bu rəqəm 448 milyard dollar idi. Eyni dövrdə ABŞ-ın Çinlə ticarət kəsiri 270 milyard dollar olub. Tramp bu kəsiri azaltmağı və Amerika sənayesini canlandırmağı hədəflədiyini bildirib.
Trampın tətbiq etdiyi yeni vergilərin qeyri-müəyyən müddətə qüvvədə qalacağı və gələcəkdə daha da artırıla biləcəyi bildirilir. Hüquq ekspertləri deyirlər ki, Tramp bu qərarını ABŞ-ın 1977-ci il tarixli Beynəlxalq Fövqəladə İqtisadi Güclər Aktı (IEEPA) əsasında qəbul edib. Bu qanun əvvəllər iqtisadi sanksiyalar üçün istifadə edilib, lakin bu, ilk dəfədir ki, birbaşa tariflərin tətbiqi üçün istifadə olunur.
Çin Dövlət Şurasının Gömrük Vergi Komissiyası Trampın qəbul etdiyi bu birtərəfli qərarın Ümumdünya Ticarət Təşkilatının (ÜTT) qaydalarını pozduğunu və ABŞ-la Çin arasında iqtisadi əməkdaşlığa xələl gətirdiyini bildirib. Pekin ABŞ-dan idxal edilən 80 müxtəlif kateqoriyalı məhsula əlavə vergilər tətbiq edib. Bu kontekstdə, ABŞ-dan gətirilən kömür və LNG üçün 15 faiz, xam neft üçün 10 faiz, mühərrikinin həcmi 2,5 litrdən çox olan avtomobillərə, müəyyən yük maşınlarına və bəzi kənd təsərrüfatı texnikalarına əlavə vergilər tətbiq edilib.
Çinin 2024-cü ildə ABŞ-dan idxal etdiyi və əlavə vergilərə məruz qalan məhsullarının ümumi dəyəri 14 milyard dollar olaraq hesablanır. Bu, Çinin ABŞ-dan ümumi idxalının 8,5 faizini təşkil edir.
Ən böyük təsirlənən məhsullar bunlardır:
Xam neft 6 milyard dollar, nəqliyyat vasitələri 3,1 milyard dollar, LNG 2,4 milyard dollar, kömür 2 milyard dollar.
Bundan əlavə, Çin Ticarət Nazirliyi bəzi strateji əhəmiyyətli nadir metalların (volfram, tellur, vismut, indium, molibden) ixracına məhdudiyyətlər qoyub. Birləşmiş Ştatlar 2015-ci ildən volfram və 1997-ci ildən təmizlənmiş vismut istehsal etmir.
Çinin cavab tədbirləri nisbətən nəzarətli şəkildə həyata keçirilib. Ekspertlərin fikrincə, Pekin ticarət müharibəsini gücləndirməkdən yayınır və tərəflər arasında güzəştə getmək üçün hələ də əsas ola bilər.
Çinin tətbiq etdiyi gömrük rüsumları iqtisadiyyatını qorumağa yönəlmiş strategiyanı əks etdirir. Məsələn, ABŞ-dan idxal edilən neft, LNG və kömür Çinin ümumi idxalının kiçik bir hissəsini təşkil etdiyinə görə, bu məhsulları alternativ təchizatçılardan almaq çox asan olacaq.
Bundan əlavə, Çin tərəfindən tətbiq edilən vergilər ABŞ-dan idxal edilən ara malları və istehsal komponentlərini əhatə etmir. Bu, Çin iqtisadiyyatının istehsal gücünə zərər verməmək üçün verilən şüurlu qərar kimi qiymətləndirilir.
Üçüncü ölkələr ümumiyyətlə ticarət müharibələrindən faydalanır. Rusiya da bu prosesdən faydalana biləcək ölkələrdən biri kimi görünür. Çinin ABŞ-dan LNG idxalını azaltması Rusiyadan enerji alışının artmasına səbəb ola bilər.
2024-cü ildə Çin Rusiyadan ümumilikdə 95 milyard dollarlıq enerji məhsulları (neft, neft məhsulları, kömür, təbii qaz) idxal edib və Rusiya Çinin ən böyük neft və təbii qaz tədarükçüsü olub.
Xüsusilə ABŞ-dan LNG idxalının azalması Rusiyanın “Sibirin Gücü” boru kəməri ilə Çinə qaz nəqlini artırmaq imkanını gücləndirir.
“Freedom Finance Global”dan analitik Natalya Milçakovanın fikrincə, “Çin Amerikanın enerji təchizatından imtina etdiyi üçün Rusiya ən böyük qazanan olacaq”.
Bununla belə, bəzi ekspertlər Rusiyanın Çinə enerji tədarükünü əhəmiyyətli dərəcədə artırmasının çətin ola biləcəyini düşünürlər. Çin uzun müddətdir ki, enerji təchizatçılarını diversifikasiya etməyə çalışır və Rusiya artıq Çinin ən böyük neft və kömür tədarükçüsüdür.
“Oxford Economics”ə görə, ticarət müharibəsi hələ ilkin mərhələdədir və gələcəkdə yeni əlavə vergilərin tətbiq olunma ehtimalı yüksəkdir. Ekspertlər ABŞ administrasiyasının Çindən iqtisadi asılılığı azaltmağı hədəflədiyini və bu səbəbdən ticarət gərginliyinin artmağa davam edəcəyini proqnozlaşdırırlar.
İqtisadçı Dmitri Kuznetsovun fikrincə, ABŞ-da tətbiq edilən tariflər ləğv edilmək əvəzinə artırılmağa meyllidir. Məsələn, Trampın 2018-ci ildə Çinə qarşı tətbiq etdiyi tariflər Co Bayden administrasiyası tərəfindən qaldırılmadı.
Bəzi ekspertlər hesab edir ki, iki ölkə ortamüddətli perspektivdə güzəştə gedə bilər. Çin ABŞ-la yaxşı iqtisadi əlaqələr qurmalıdır və ABŞ Çin bazarında öz yerini qorumaq istəyə bilər.
Politoloq Pavel Kuznetsovun fikrincə, Trampın Çinə qarşı atdığı bu sərt tədbirlər ABŞ-ın geosiyasi prioritetlərinin dəyişdiyini göstərir: “Tramp Rusiyanın əvəzinə Çini əsas rəqib kimi görür. Ukrayna böhranı artıq ABŞ-ın gündəminin başında deyil. İndi Çinə qarşı iqtisadi və siyasi təzyiq prosesi başlayır”.
Bu ticarət müharibəsinin necə bitəcəyini zaman göstərəcək, lakin hələlik ABŞ-Çin gərginliyi davam edir. Rusiya isə Çinin ABŞ-dan uzaqlaşması ilə yeni imkanlar qazana bilər.
