Donald Trampın Ağ Evə qayıdışı Amerikanın Ukraynaya dəstək mövqeyini tamamilə dəyişib və Avropa ölkələrini Kiyevə hərbi yardımı gücləndirmək üçün yeni variantları nəzərdən keçirməyə vadar edib.
Valyuta.Az "CNBC"yə istinadən xəbər verir ki, keçən ay Tramp Ukraynanı müharibəni başlatmaqda günahlandırıb, V.Zelenskini diktator adlandırıb və Səudiyyə Ərəbistanında Rusiya ilə birtərəfli danışıqlara başlayıb. Bu, danışıqlara dəvət olunmayan Ukrayna və Avropa rəsmilərinin narazılığına səbəb olub.
Ötən həftə Tramp, ABŞ-nin vitse-prezidenti Cey Di Vens və Zelenski arasında Oval kabinetdə baş verən gərgin televiziya mübahisəsindən sonra vəziyyət daha da qızışıb. Bunun ardınca ABŞ-nin Ukraynaya hərbi yardımı dayandırdığı bildirilir və hazırda vəziyyətin qiymətləndirilməsi aparılır.
Avropa Rusiya aktivlərini müsadirə edə bilərmi?
ABŞ-nin dəstəyinin azalması fonunda Avropa liderləri Ukraynanın arxasında birləşməyə çalışırlar. Avropanın ABŞ-nin yardımdakı boşluğunu doldurmaq üçün istifadə edə biləcəyi mexanizmlərdən biri də bölgədə dondurulmuş Rusiya aktivlərini tamamilə müsadirə etməkdir.
Rusiya aktivləri harada saxlanılır?
Rusiyanın Mərkəzi Bankı milyardlarla dollarlıq xarici ehtiyatlara sahibdir. 2022-ci ildə Rusiyanın Ukraynaya genişmiqyaslı hücumundan sonra bu aktivlərin təxminən 300 milyard avro (322 milyard dollar) məbləğində olan hissəsi Qərbdə dondurulub. Bu vəsaitin təxminən 210 milyard avrosu Avropa İttifaqında saxlanılır. Ən böyük hissəsi – 183 milyard avro – Belçikada, əsasən "Euroclear" bankında yerləşir.
Rusiya dövlət aktivlərinin böyük bir hissəsinin Avropada olması Avropa ölkələrinə onları yalnız dondurmaq deyil, həm də müsadirə etmək hüququ verir.
Bu aktivlər nə üçün istifadə edilə bilər?
Müharibə dövründə bu aktivlərin Ukraynaya dəstək üçün istifadə edilib-edilməyəcəyi ilə bağlı geniş müzakirələr aparılıb. 2024-cü ilin iyununda "G7" ölkələri dondurulmuş Rusiya aktivlərindən əldə edilən gəlirlərə əsaslanan 50 milyard dollarlıq kreditin Ukraynaya verilməsinə prinsipcə razılıq verib.
Lakin Avropa ölkələri tam müsadirə qərarı verməkdən çəkinib, çünki bu addımın hüquqi və iqtisadi nəticələri ilə bağlı narahatlıqlar var.
"Bloomberg"in məlumatına görə, ABŞ və Avropa arasındakı son gərginliklər Avropa İttifaqını daha sərt tədbirlər görməyə təşviq edib. Müzakirələrə yaxın mənbələrin bildirdiyinə görə, yeni yaradılacaq Beynəlxalq İddialar Komissiyası Rusiyadan təzminat tələb edə bilər. Rusiya buna razılaşmazsa, Avropa aktivləri tamamilə müsadirə edə bilər.
Avropada bu ideyanı kim dəstəkləyir və kim əleyhinədir?
Bir neçə Avropa rəsmisi bu aktivlərin tam müsadirə edilməsini dəstəkləyib. Onların arasında Avropa İttifaqının ("Aİ") xarici siyasət üzrə rəhbəri Kaya Kallas və iqtisadiyyat komissarı Valdis Dombrovskis var.
Fevral ayının sonunda keçirilən "Aİ" Xarici İşlər Şurasının iclasında Kallas aktivlərin müsadirəsi ilə bağlı işlərin "davam etdiyini" bildirib: "Nəhayət, indiki vəziyyətdə biz hamımız belə bir nəticəyə gəlirik ki, bu müharibənin maliyyələşdirilməsini Avropa vergi ödəyiciləri yox, Ukraynanı dağıdan ölkə – Rusiya – ödəməlidir."
Böyük Britaniyanın xarici işlər naziri Devid Lammi də keçən ay parlamentdə çıxışı zamanı Avropanı daha cəld hərəkət etməyə çağıraraq, "Biz aktivləri dondurmaqdan müsadirəyə keçməliyik", – deyə bildirib. Estoniya və Polşa da bu təşəbbüsü dəstəkləyən ölkələr sırasındadır.
Bununla belə, bəzi "Aİ" ölkələri ehtiyatlı mövqe tutur. Beynəlxalq Strateji Araşdırmalar İnstitutunun ("IISS") Rusiya və Avrasiya üzrə eksperti Naycel Qould-Deyvis bildirib ki, "mərkəzi Avropa dövlətlərinin çoxu müsadirəni dəstəkləsə də, ümumi "Aİ" mövqeyi olmadan bunu açıq şəkildə bəyan etməyə tərəddüd edirlər."
Əsas maneələrdən biri Almaniya və Fransadır. Lakin "Financial Times"ın məlumatına görə, hər iki ölkə artıq aktivlərin müsadirəsini müzakirə etməyə açıqdır.
Aktivlər necə müsadirə edilə bilər?
Hüquqi baxımdan, "Aİ"nin 27 üzv dövləti yekdilliklə Rusiya aktivlərini müsadirə etmək qərarına gələ bilər və Belçikanı bu aktivləri konfiskasiya etməyə məcbur edə bilər.
Digər variant isə Belçikanın "Aİ" sanksiyaları müddətinin uzadılmadığı halda aktivlərin müsadirəsini ayrıca həyata keçirməsidir. Lakin Belçika bu addımı atmağa ehtiyatla yanaşır, çünki bu, avrozonaya potensial hüquqi və iqtisadi risklər yarada bilər.
Avropa Hüquq və İqtisadiyyat üzrə professoru Armin Steynbax bildirib ki, "bu addım mənəvi baxımdan əsaslandırılsa da, hüquqi cəhətdən həyata keçirilməsi çətindir."
Beynəlxalq hüquq Rusiyaya qarşı atılan addımların "müvəqqəti" və "geri qaytarıla bilən" olmasını tələb edir.
Bununla belə, Steynbax alternativ bir yanaşmanı da vurğulayıb: Ukrayna Rusiya üzərindəki təzminat iddiasını "G7"yə ötürə bilər və "G7" bu iddianı Rusiya aktivlərinin müsadirəsi ilə yerinə yetirə bilər. Lakin o qeyd edib ki, "beynəlxalq hüquqda belə bir mexanizmə daha əvvəl rast gəlinməyib."
Qould-Deyvis isə beynəlxalq hüquqşünasların "müsadirənin təhlükəsiz hüquqi yollarını" tapdıqlarını və iqtisadi fəsadlara dair qorxuların şişirdildiyini bildirib: "Aktivlər ilk dəfə dondurulanda Avropanın iqtisadi və maliyyə sabitliyi üçün heç bir mənfi təsir olmadı. Əgər bu aktivlər rəsmi olaraq müsadirə edilsə, bazarlardan və ya fərdi dövlətlərdən ciddi reaksiya gözləməyə əsas yoxdur."
Növbəti addımlar nə ola bilər?
Hazırda müharibəni bitirmək üçün danışıqlar davam edir, lakin yekun nəticə qeyri-müəyyən olaraq qalır. Avropa dondurulmuş Rusiya aktivlərinin Ukrayna üçün yeni silahların alınmasına və ya ölkənin yenidən qurulmasına yönəldilməsini nəzərdən keçirir.
Eyni zamanda, Rusiya aktivlərinin geri qaytarılmasını tələb edə bilər. Ekspertlər bildirir ki, prezident Vladimir Putin bu məsələni ABŞ ilə danışıqlarda irəli sürə bilər və Tramp Avropaya təzyiq göstərərək aktivlərin azad olunmasını tələb edə bilər.
Lakin Qould-Deyvis Avropa üçün əsas sualı belə ifadə edib: "Niyə aqressordan pulsuz vəsait almayaq?"
Rəhim
