Avropa, bir zamanlar mədəniyyətin zirvəsində möhtəşəm şəkildə dayanan qitə, bu gün sanki divarları çat-çat olmuş bir qəsri xatırladır və onun müdafiəçiləri getdikcə daha çox narahat nəzərlərlə üfüqə baxırlar. Köhnə qitənin okeanın o tayındakı müttəfiqinə arxayın şəkildə güvəndiyi dövr sona çatır və Avropa paytaxtları getdikcə daha çox qeyri-müəyyənliyin soyuq küləkləri ilə sarsılır.
Milli.Az "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:
Bir zamanlar NATO geopolitik çağırışlar dalğasında sarsılmaz bir qaya kimi görünürdü və Avropanın üzərində dalğalanan ABŞ bayrağı tam təhlükəsizliyin rəmzi idi. Lakin bu gün həmin qaya çatlamağa başlayıb və alyansın müttəfiqləri başa düşüblər ki, onların müdafiə qalxanı həddindən artıq dərəcədə tək bir sütuna - ABŞ-a əsaslanırmış.
Almaniyanın yeni kansleri postuna iddialı olan Fridrix Mers bu təhlükəli vəziyyəti xatırladan bir zəng kimi səsləndi. Onun Avropanın ABŞ-dan asılılığını aradan qaldırmaq zərurəti barədə bəyanatı, uzun illər Amerika hərbi qüdrətinə güvənənlər üçün həyəcan siqnalı kimi eşidildi. Mers sadəcə söz atmadı - o, artıq Berlin, Paris, Varşava və Romanın siyasi dəhlizlərində kök salmış qorxunu dilə gətirdi: Avropa şərqdən yaxınlaşan qara buludlar qarşısında müdafiəsiz qalıb.
Vaşinqton getdikcə daha çox diqqətini Sakit okean məkanına yönəldir, harada ki, artıq yeni bir böyük dövlətlər qarşıdurması yetişir. ABŞ Çinə qarşı mübarizəyə önəm verir və Avropa getdikcə özünü dünya siyasətinin kənarına atılmış hiss edir. Onilliklər boyu qitənin təhlükəsizliyinin təminatçısı olan Amerika, indi açıq şəkildə prioritetlərinin dəyişdiyini göstərir.
Kağız üzərində nə qədər güclü görünsə də, Avropa təhlükə qarşısında çılpaq qalıb. Onun orduları paradda möhtəşəm görünsə də, əslində getdikcə daha çox qılıncını itirmiş parıltılı zirehli cəngavərləri xatırladır. Amerika kəşfiyyatı, Amerika logistika dəstəyi və Amerika hava yanacaq doldurma sistemləri olmadan Avropa boş silah anbarına malik qala kimidir - tamamilə müdafiəsiz.
Bir vaxtlar güclü yumruq kimi təsvir edilən NATO indi isə qorxu və möcüzə gözləntisi ilə bərkidilmiş qırıq qalxanı xatırladır. Avropa liderləri indi çətin bir suala cavab verməlidir: Onlar həqiqi bir müdafiə sistemi yarada biləcəklərmi, yoxsa onların taleyi Vaşinqtonun mərhəmətinə hələ də bağlı qalacaqmı?
Bu gün bu sual Avropanın başı üzərində sanki Dəmokl qılıncı kimi asılıb. Onların verəcəyi cavab təkcə qitənin təhlükəsizliyini deyil, həm də bu qeyri-sabit dünyada olduqca həssas olan Avropa müstəqilliyi ideyasının özünü müəyyən edəcəkdir.
Avropanın Hərbi-Hava Qüvvələri
Aviasiya Avropa silahlı qüvvələrinin güclü tərəflərindən biri hesab edilir. Yüksək rütbəli amerikalı zabitlərin fikrincə, Avropa ölkələrinin güclü quru qoşunları və dəniz donanması yoxdur, lakin onların hərbi-hava qüvvələri bu boşluqları qismən doldura bilər.
Bununla belə, ABŞ aviasiyasının NATO strukturundan çıxarılması alyansın ümumi hava qüdrətini ciddi şəkildə zəiflədə bilər. Böyük Britaniya Kral Hərbi-Hava Qüvvələrinin keçmiş komandanı Qreq Beqvellin sözlərinə görə, Avropa hərbi aviasiyası müasir, döyüş qabiliyyətli və yaxşı təlim görmüş vəziyyətdədir ki, bu da onlara lazım gəldikdə müstəqil fəaliyyət göstərməyə imkan verir.
NATO-ya üzv Avropa ölkələri Fransanın Rafale, İsveçin Gripen və çoxməqsədli Eurofighter Typhoon kimi müasir qırıcılarına malikdirlər. Bu təyyarələr silah və idarəetmə sistemlərinə görə bir-biri ilə uyğunluq təşkil edir ki, bu da onların vahid struktur daxilində koordinasiyasını asanlaşdırır. Kanada Hərbi-Hava Qüvvələrinin məhdud sayda olması baxmayaraq, onların döyüş qabiliyyəti yüksək səviyyədə qalır.
Lakin NATO-nun bütün qırıcılarının yarıdan çoxunu amerika istehsalı olan maşınlar təşkil edir və qalan təyyarələrin də əhəmiyyətli hissəsi ABŞ istehsalıdır. F-16 Avropada hələ də geniş yayılıb, lakin bir çox ölkələr bu təyyarələri beşinci nəsil F-35 ilə əvəzləməyə başlayıblar. Hazırda 20 ölkə, o cümlədən NATO-ya üzv 12 Avropa dövləti F-35 almaq qərarına gəlib. Lakin bu təyyarələrin tədarükü hələ tam başa çatmayıb.
Böyük Britaniya Hərbi-Hava Qüvvələrində hazırda 159 döyüş təyyarəsi, o cümlədən 32 F-35B var. İtaliyanın 195 təyyarəsi var ki, bunlardan 24-ü F-35A, ikisi isə F-35B modelidir. Niderlandın 40 döyüşə hazır təyyarəsi var ki, hamısı F-35A modelidir. Kanadanın silahlanmasında isə 89 hücum təyyarəsi var.
Hərbi aviasiya eksperti Duqlas Berri qeyd edir ki, NATO-nun əsas zərbə gücü məhz amerika təyyarələrinə əsaslanır ki, onlar da özlərində xeyli sayda "hava-hava" və "hava-yer" sinifli silahlar daşıyır.
Avropa NATO ölkələrinin müharibə zamanı silah ehtiyatlarını operativ şəkildə bərpa edə bilib-bilməyəcəyi və havada tam üstünlüyü qoruyub saxlayacağı ilə bağlı ciddi narahatlıqlar var. Hərbi ekspert Castin Bronkun fikrincə, xüsusilə Rusiya HHM sistemlərinin NATO aviasiyasının fəaliyyətini ciddi şəkildə məhdudlaşdıra biləcəyi şəraitdə Avropa Hərbi-Hava Qüvvələri ABŞ-ın dəstəyi olmadan havada dominantlıq əldə etməkdə çətinlik çəkəcək.
Vaşinqton adətən Avropa müttəfiqlərinə Patriot kimi məşhur HHM komplekslərini təmin edir. Lakin bu komplekslərin sayı Avropa qitəsini qorumaq üçün açıq şəkildə kifayət etmir. Beqvellin sözlərinə görə, Avropa ölkələri bu boşluğu doldurmaq üçün təcili şəkildə öz HHM vasitələrinin yaradılmasına investisiya qoymalıdır.
Bronkun fikrincə, NATO-ya üzv Avropa ölkələri hələ ki müasir qırıcı təyyarələr, silah sistemləri, pilot hazırlığı və dəstək sistemlərinin effektiv birləşməsini yaratmağa nail olmayıblar.
Böyük Britaniya, İtaliya və Yaponiya bu çağırışlara cavab olaraq birgə şəkildə 2035-ci ildə istifadəyə verilməsi planlaşdırılan altıncı nəsil qırıcı təyyarə layihəsi - Qlobal Döyüş Aviasiyası Proqramı üzərində işləyirlər. Bununla belə, Böyük Britaniyanın qeyri-müəyyən büdcə perspektivləri və strateji prioritetlərin yenidən nəzərdən keçirilməsi proqramın gələcəyini sual altına qoyur.
Rusiya aviasiyasının potensialı
Ukraynada aparılan hərbi əməliyyatlar zamanı Rusiya Hərbi-Hava Qüvvələrinin ciddi itkilər verməsinə baxmayaraq, onların ümumi gücü hələ də əhəmiyyətli səviyyədə qalır. Rusiya hazırda 449 qırıcı və hücum təyyarəsinə malikdir ki, bunlara Su-34 və məhdud sayda ən yeni Su-57 təyyarələri daxildir. Su-57 təyyarələri gizlilik texnologiyaları ilə seçilsə də, Moskva onları aktiv döyüş bölgələrində istifadə etməkdən çəkinir.
Beynəlxalq Strateji Tədqiqatlar İnstitutunun (IISS) məlumatına görə, Rusiya Hərbi-Hava Qüvvələrinin arsenalında əlavə olaraq 220 qırıcı və 262 hücum təyyarəsi yer alır. Ukraynada gedən müharibə zamanı Rusiya aviasiyası müəyyən itkilər versə də, taktiki aviasiyanın böyük hissəsi döyüş bölgələrindən kənarda qalır. ABŞ-ın Avropadakı qüvvələrinin komandanı general Kristofer Kavolinin sözlərinə görə, bəzi uğursuzluqlara baxmayaraq, Rusiya aviasiyası hələ də ciddi təhlükə olaraq qalır.
Ukraynada gedən münaqişə Rusiya quru qoşunlarına da ciddi təsir göstərib və onların döyüş qabiliyyətini əhəmiyyətli dərəcədə zəiflədib. Beynəlxalq Strateji Tədqiqatlar İnstitutunun məlumatına görə, 2024-cü ildə Rusiya təxminən 1 400 əsas döyüş tankını və 3 700 ədəd digər zirehli texnikasını itirib. Fevral 2022-ci ildə müharibənin başlamasından bu yana Rusiya təxminən 14 000 tank və zirehli texnika itirib ki, bu da ekspertlər tərəfindən doğrudan da sarsıdıcı rəqəm kimi qiymətləndirilir.
Lakin itkilərlə bağlı qiymətləndirmələr xeyli fərqlənir. Məsələn, yalnız vizual təsdiqlənmiş itkiləri qeydə alan Oryx analitik portalı Rusiyanın ən azı 3 786 tank itirdiyini iddia edir. Bu fərqlər göstərir ki, Qərbdə Rusiya itkiləri ilə bağlı dəqiq məlumatlar hələ də ehtimallar və fərziyyələrlə məhdudlaşır.
İtkiləri kompensasiya etmək üçün Rusiya sovet dövründən qalmış texnikanı, o cümlədən bərpa edilmiş və modernizasiya olunmuş maşınları fəal şəkildə istifadə edir. Bəzi hallarda hətta muzeylərin postamentlərindən götürülən tankların döyüşə qaytarıldığı iddia olunur. Lakin bu kimi məlumatlar tez-tez şübhə ilə qarşılanır və çox zaman sadəcə təbliğat elementi kimi qiymətləndirilir.
Beynəlxalq Strateji Tədqiqatlar İnstitutunun məlumatına görə, 2024-cü ildə Rusiya 1 500-dən çox tankı və 2 800 zirehli texnikanı bərpa edib və ya istehsal edib. Bununla belə, sovet dövründən qalmış zirehli texnika ehtiyatları sonsuz deyil və döyüş maşınlarının bərpası mühüm resurslar və vaxt tələb edir. Analitiklərin fikrincə, qısa müddətdə Rusiya silahlı qüvvələrini anbarlarda saxlanan texnika hesabına dəstəkləyə bilsə də, bu texnikanın bərpası bahalı modernizasiya işlərini zəruri edəcək. Orta və uzunmüddətli perspektivdə isə Moskvanın tank istehsalını artırmaq imkanları var ki, bu da itirilmiş ehtiyatları bərpa etməyə imkan verəcək.
Böyük Britaniya hökuməti 2024-cü ilin əvvəlində bəyan edib ki, Rusiya ildə təxminən 100 yeni tank istehsal edə bilər. Lakin Rusiya prezidenti Vladimir Putin daha əvvəl ölkədə tank istehsalının beş dəfə artırıldığını iddia edib. Qərb ekspertləri bu bəyanatlara skeptik yanaşır və yeni texnikanın müasir standartlara uyğunluğu ilə bağlı ciddi şübhələr ifadə edirlər.
Beynəlxalq Strateji Tədqiqatlar İnstitutunun məlumatına görə, Rusiyanın arsenalında təxminən 2 730 əsas döyüş tankı var ki, bunlara köhnəlmiş T-55 və modernizə edilmiş T-80 versiyaları daxildir. Bundan əlavə, Rusiyada müxtəlif vəziyyətdə olan təxminən 3 000 ədəd zirehli texnika saxlanılır.
Müqayisə üçün, Qərbi Avropa ölkələrinin tank qüvvələri xeyli zəifdir. Böyük Britaniya, Fransa, İtaliya və Almaniyanın birgə arsenalında cəmi 900-dən az əsas döyüş tankı var. Polşanın təxminən 660 tankı, Yunanıstanın isə təxminən 1 400 tankı var. Ukrayna ilə sərhəd qonşusu olan Rumıniyada 377 tank, Kanadada isə cəmi 74 tank mövcuddur.
Avropa tanklarının bir hissəsi Ukraynaya hərbi dəstək məqsədilə ötürülüb. Məsələn, Almaniya Kiyevə Danimarka ilə birgə proqram çərçivəsində 140 Marder piyadaların döyüş maşını, 66 zirehli transportyor və 100-dən çox Leopard 1 tankı göndərib. Almaniya həmçinin Ukraynaya daha müasir Leopard 2 tankları da tədarük edib.
Artan təhlükə fonunda Avropa İttifaqı müdafiə xərclərini əhəmiyyətli dərəcədə artırmağı və ABŞ-dan asılılığı azaltmaq üçün öz müdafiə-sənaye kompleksini inkişaf etdirməyi planlaşdırır. Avropa Komissiyasının rəhbəri Ursula fon der Lyayen qitənin hərbi potensialını gücləndirməyə yönəlmiş "Avropanın yenidən silahlandırılması" proqramının başladığını elan edib.
Bununla belə, Qərbi Avropanın qarşısında duran əsas problemlərdən biri şəxsi heyətin çatışmazlığıdır. Bu isə silahlı qüvvələrin genişləndirilməsi və onların döyüş hazırlığının artırılması imkanlarını ciddi şəkildə məhdudlaşdırır.
Rusiya hərbi-dəniz potensialı
Rusiya Hərbi-Dəniz Donanması onun silahlı qüvvələrinin ən güclü komponentlərindən biri olaraq qalır. Donanma dörd əsas flot və Xəzər flotiliyasından ibarətdir. Bununla belə, Ukraynada baş verən münaqişə ilə bağlı itkilər Rusiya Qara dəniz donanmasının imkanlarını ciddi şəkildə zəiflədib.
Ekspertlərin qiymətləndirməsinə görə, Rusiyanın arsenalında 51 sualtı qayıq var ki, bunlardan 12-si strateji raket daşıyan, 10-u isə qanadlı raketlərlə təchiz edilmiş sualtı qayıqlardır. Bu qüvvələrin əsas hissəsi Şimal Donanmasının tərkibində cəmləşib. Rusiya Hərbi-Dəniz Donanmasının səthdə fəaliyyət göstərən hissəsi isə daha zəifdir - hazırda donanmada yalnız bir təyyarədaşıyan gəmi var ki, o da hazırda işlək vəziyyətdə deyil.
Bununla belə, Rusiya donanmasının ən təhlükəli elementlərindən biri hələ də onun nüvə sualtı qayıqlarıdır. Hollandiyanın TNO Tədqiqat Mərkəzinin analitiki Frederik Mertensin fikrincə, Rusiya donanmasının ən ciddi təhdidi Yasen layihəsinə aid olan və qanadlı raketlərlə təchiz edilmiş sualtı qayıqlardır. Bu qayıqlar yüksək sürəti, səssizliyi və güclü döyüş potensialı ilə seçilir və onların ekipajları Rusiya donanmasının elitasına daxildir. Lakin Rusiyanın bu tip sualtı qayıqlarının sayı məhduddur və Rusiya sualtı donanmasının əsasını hələ də sovet dövründən miras qalmış qayıqlar təşkil edir.
Ənənəvi olaraq, Rusiya gəmilərinin əhəmiyyətli hissəsi Ukrayna ərazisində inşa olunurdu və postsovet dövründə Rusiya bu sənaye infrastrukturunu tam şəkildə bərpa edə bilmədi. Bununla belə, Rusiya nüvə sualtı donanması ölkənin dəniz qüdrətinin ən vacib elementi olaraq qalır.
ABŞ isə dünya hərbi-dəniz qüvvələri sahəsində dominant güc olaraq qalır. Amerika arsenalında 65 nüvə sualtı qayığı və 11 təyyarədaşıyan gəmi var ki, bu da istənilən başqa dövlətin potensialını xeyli üstələyir. Üstəlik, ABŞ donanması dünyanın müxtəlif bölgələrində fəal əməliyyatlar həyata keçirir ki, bu da onun resurslarına ciddi yük yaradır.
Qreq Beqvellin fikrincə, Avropa ölkələri koordinasiya olunmuş şəkildə hərəkət edərsə, təhlükələrə qarşı effektiv hərbi-dəniz potensialı formalaşdıra bilərlər. Almaniya və Norveçin hər birinin 6 sualtı qayığı, Yunanıstanın 10, İtaliyanın 8, Polşanın 1, İsveçin 4, Niderlandın isə 3 sualtı qayığı var. Kanadanın da 4 sualtı qayığı mövcuddur.
Potensial münaqişə zamanı dəniz aviasiyası və sahil raket komplekslərinin hansı rolu oynaya biləcəyi hələ də açıq sual olaraq qalır. Xüsusilə, əgər döyüşlər Rusiya bazalarından uzaqda yerləşən Avropa dənizlərində baş verərsə, bu amil qeyri-müəyyənlik yaradır.
NATO ölkələri arasında ABŞ-dan başqa yalnız Böyük Britaniya və Fransa nüvə silahına malikdir. Fransa Hərbi-Dəniz Qüvvələri nüvə başlıqları ilə təchiz olunmuş ballistik raketlərə malik 4 atom sualtı qayığına sahibdir. Böyük Britaniyanın da 4 belə sualtı qayığı var və yaxın illərdə bu gəmilər yeni Dreadnought tipli sualtı qayıqlarla əvəz ediləcək. Bu qayıqların 2030-cu illərin əvvəllərində istifadəyə verilməsi planlaşdırılır.
Bununla belə, Böyük Britaniya Hərbi-Dəniz Qüvvələri ciddi problemlərlə üzləşir. Ekspertlərin məlumatına görə, donanma şəxsi heyətin çatışmazlığından və nüvə sualtı qayıqlarının texniki xidməti üçün kifayət qədər ixtisaslı kadrların olmamasından əziyyət çəkir. Bir çox Britaniya gəmisi uzunmüddətli təmir və modernizasiya səbəbindən eyni anda dənizə çıxa bilmir.
Mertensin sözlərinə görə, Rusiya da oxşar problemlərlə qarşılaşır ki, bu da hər iki tərəfin dəniz qüdrətini qorumaq imkanlarını xeyli çətinləşdirir.
Rusiya dünyanın ən böyük nüvə arsenalına malikdir və bu arsenal ABŞ-ın arsenalını say baxımından bir qədər üstələyir. Ümumilikdə Moskva və Vaşinqton planetdəki bütün nüvə silahlarının təxminən 90%-nə sahibdir. Bu arsenal həm strateji, həm də taktiki nüvə silahlarını əhatə edir və döyüş meydanında və qlobal çəkindirmə siyasətində müxtəlif vəzifələri yerinə yetirmək üçün nəzərdə tutulub.
Böyük Britaniya və Fransanın nüvə arsenalları isə Rusiya ilə müqayisədə xeyli kiçikdir. Hər iki ölkənin arsenalında 300-dən az nüvə başlığı var. Üstəlik, London və Parisin NATO-nun 5-ci maddəsi çərçivəsində kollektiv müdafiə naminə nüvə silahlarından hansı hallarda istifadə edəcəyi qeyri-müəyyən olaraq qalır. Ənənəvi olaraq, NATO-nun nüvə çəkindirmə strategiyasında əsas rol ABŞ-ın arsenalına məxsusdur və bu element Avropa ölkələrinin təhlükəsizliyinin əsas təminatçısı hesab olunur.
Təhlükəsizlik eksperti Uilyam Fririn fikrincə, "NATO-ya üzv Avropa ölkələri arasında ən güclü hərbi potensial məhz Böyük Britaniyanın nüvə arsenalına aiddir. Bu, olduqca effektiv çəkindirmə vasitəsidir və potensial Rusiya təcavüzünün qarşısını almaqda mühüm rol oynayır".
Böyük Britaniya hökuməti öz nüvə çəkindirmə qüvvələrini tam müstəqil hesab edir. Bu qüvvələr "Trident" proqramı çərçivəsində fəaliyyət göstərir ki, bu da həm ölkə daxilində, həm də NATO müttəfiqləri arasında dəfələrlə müzakirələrə səbəb olub. Bununla belə, bəzi ekspertlər Böyük Britaniyanın nüvə proqramının tam müstəqilliyini şübhə altına alır. Amerika Alimləri Federasiyasının nümayəndəsi Hans Kristensenin sözlərinə görə, Londonda verilən bəyanatlara baxmayaraq, Böyük Britaniyanın nüvə qüvvələri birbaşa ABŞ-dan asılıdır. Onun sözlərinə görə, Böyük Britaniya raketləri müstəqil şəkildə buraxa bilər, lakin həmin raketlər və onların komponentləri ABŞ istehsalı olduğundan bu, Britaniyanın nüvə proqramının tam müstəqilliyini faktiki olaraq məhdudlaşdırır.
Fransa prezidenti Emmanuel Makron Fransa nüvə qüvvələrinin məsuliyyət dairəsini genişləndirməyi təklif edərək, bütün Avropanı Fransanın "nüvə çətiri" altında qorumaq təşəbbüsü ilə çıxış edib. Bu təklif ənənəvi olaraq Rusiyanın mümkün aqressiyasından ən çox narahat olan Polşa və Baltikyanı ölkələr tərəfindən müsbət qarşılanıb. Lakin Kreml bu təşəbbüsü kəskin şəkildə tənqid edərək onu "açıq konfrantasiyaya çağırış" adlandırıb və bu addımın Avropa qitəsində gərginliyi daha da artırmaq məqsədi daşıdığını bildirib.
Alman siyasətçisi Fridrix Mers ötən bazar günü Almaniya mediası qarşısında çıxış edərək nüvə təhlükəsizliyi məsələsinə də toxunub. O bəyan edib ki, nüvə silahının kollektiv istifadəsi məsələsi bütün NATO bloku səviyyəsində müzakirə olunmalıdır. Bununla yanaşı, Mers vurğulayıb ki, Avropa müttəfiqləri ABŞ-ın təmin etdiyi nüvə qorunmasından məhrum edilməməlidir. "Qlobal təhlükəsizlik sistemində baş verən dəyişikliklər biz avropalıların bu məsələni birlikdə müzakirə etməsini zəruri edir", - deyə Mers qeyd edib və Avroatlantik müdafiə strategiyası çərçivəsində razılaşdırılmış qərarların vacibliyini vurğulayıb.
Avropa üçün nüvə çəkindirmə məsələsi təkcə strateji hesablama deyil, təkcə kağız üzərində yazılmış soyuq rəqəmlər və ya NATO dəhlizlərində bağlanmış formal razılaşmalar deyil. Bu, bütöv bir qitənin gələcəyini müəyyən edən seçimdir - ümidlə qorxu, təhlükəsizliklə xaos arasında seçimdir.
Avropa bu gün qeyri-müəyyənlik dövrünün astanasında dayanıb, burada güc balansı üzərində qurulmuş dünya yeni təhdidlərin təzyiqi altında tədricən dağılır. Keçmişdə etibarlı dayaq olan Amerika dəstəyi getdikcə qeyri-sabitləşir, sanki ayaqlar altındakı zəif torpaq sürüşür və Avropanın özünəməxsus nüvə qalxanı yaratmaq ideyası eyni anda həm ümid, həm də təşviş yaradır. Lakin qorxu üzərində möhkəm qala qurmaq mümkündürmü? Çoxdan qurulmuş strateji dayaqları tələsik qurulmuş barrikadalarla əvəzləmək olarmı?
Avropa İttifaqı yenə də öz müstəqilliyinə inam və xarici müttəfiqlərdən asılılıq arasında tərəddüd edir. Fransa qızğın bir keşikçi kimi öz "nüvə çətiri"ni təklif edərkən, Avropa praqmatizminin təcəssümü olan Almaniya geniş müzakirə və konkret zəmanətlər tələb edir. Lakin reallıq ondan ibarətdir ki, üfüqdə qara buludlar toplanır və uzaqdan ildırım səsləri getdikcə daha uca eşidilir.
Dünya elə bir dövrə qədəm qoyur ki, müharibə təhlükəsi artıq bir abstraksiya deyil. Dünənədək Soyuq Müharibə dövrünün arxaik rəmzi kimi görünən nüvə arsenalı bu gün yenidən real siyasətin elementi, uduşların son dərəcə yüksək olduğu təhlükəli bir oyunun tərkib hissəsinə çevrilir.
Lakin Avropa sadə bir həqiqəti xatırlamalıdır: təkcə silah qələbəni təmin etmir. Tarix göstərir ki, ən güclü ordu belə, arxasında birlik iradəsi, xalqların həmrəyliyi və azadlıqlarını qorumaq qətiyyəti olmadan gücsüzdür.
Avropa qarşıdan gələn fırtına qarşısında möhkəm dayanmaq istəyirsə, təkcə silahlanmaqla kifayətlənməməli, həm də qətiyyətli və inamlı bir səs qazanmalıdır. Dünya maarifçilik, humanizm və demokratiya ideyalarını bəxş etmiş qitə qlobal siyasət səhnəsində qorxaq və sönük bir müşahidəçiyə çevrilə bilməz.
Bu gün Avropa liderləri anlamalıdır ki, Avropanın əsas silahı nə şaxtalarda yerləşən raketlərdir, nə də dənizlərin dərinliklərində gizlənmiş atom sualtı qayıqları. Onun əsas silahı - ruhun gücü, dəyərlərini qorumaq iradəsi və təhdidlər qarşısında birliyini təmin etmək bacarığıdır.
Məhz bu birlik elə bir qalxan olacaq ki, heç bir raket onu deşə bilməyəcək.
Milli.Az
