Erkən ölümlərin səbəbi tapıldı

Tək insanlarda vaxtından əvvəl ölüm, demans və ürək-damar xəstəlikləri riskinin daha yüksək olduğuna dair sübutlar artır. İndi hətta bir çox gənc də özünü sosial təcrid vəziyyətinə salır.

“Cebhe.info” “RİA Novosti”-yə istinadən yazır ki, tənhalıq fəlsəfə və bədii ədəbiyyat klassikləri tərəfindən bəzən könüllü tənhalıq müdriklik əlaməti kimi göstərir. Amma indi məlum olur ki, yalnızlıq hətta ölüm səbəbi olur.

Hazırda sosial təmasların olmaması ictimai sağlamlıq probleminə çevrilib. ABŞ-nin Baş Tibb Məsləhətçisi bu yaxınlarda yalnızlığı epidemiya adlandırıb.

Yalnızlıq bəzən təcrid ilə eyniləşdirilir, lakin onlar eyni şey deyil. İzolyasiya, yəni təcrid az və ya çox aydın meyarlara malikdir: ailənin olmaması, başqaları ilə nadir təmaslar. Yalnızlıq isə subyektiv və kifayət qədər qeyri-müəyyən bir anlayışdır. İnsan səhrada tək yaşayıb özünü tənha hiss etməyə bilər, ya da böyük bir ailənin üzvü olsa da, can yoldaşı olmadığı üçün əziyyət çəkə bilər.

Əgər tənhalıq illərlə davam edərsə, o zaman xəstəliklərə bənzədilməklə, xroniki adlanır. Müvafiq diaqnozu həkimlər qoya bilər. 

Araşdırmalar göstərir ki, 35 yaşdan yuxarı amerikalıların üçdə biri və qocalar evlərindən kənarda yaşayan yaşlıların təxminən dörddə biri özlərini tənha hesab edirlər.

Yalnızlıq həmişə yaşlı yaş qrupları ilə əlaqələndirilib. Ancaq indi bu, gənclər üçün problemdir. 

“Cigna Group” sığorta şirkətinin məlumatına görə, 18-24 yaşlı gənclərin təxminən 80 faizi özünü tənha hiss edir. “Nature” xəbər verir ki, 66 yaşdan yuxarı olanlar arasında yalnız 41 faiz tənha olduğunu düşünür.

Brigham Young Universitetinin alimləri 1980-2014-cü illərdə təklik və sosial təcrid və bütün səbəblərdən ölüm riski arasındakı əlaqəyə dair aparılmış 70 elmi işi təhlil ediblər. Orada ümumilikdə üç milyon yarıma yaxın insanın məlumatları toplanıb.

Ailəsi olmayanlar daha tez ölürlər

Məlum olub ki, ailəsi olmayanlar üçün ölüm riski 32 faiz, sosial təcrid olunmuşlar üçün isə 29 faiz daha yüksəkdir.

Çin alimlərinin son araşdırması bunu təsdiqləyir. O, 1986-2022-ci illər üçün bütün qitələrdə 20 ölkədən iki milyondan çox insan haqqında məlumatlarla 90 məqaləni nəzərə alıb. Həm də məlum oldu ki, peşə, sosial status və fizioloji xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla, qadınlar tənhalıq hisslərinə daha çox həssasdırlar, lakin qocalıqda bu, daha yaxşı sosial təmaslarla kompensasiya olunur. Kişilər arasında tənha yaşayan insanlara daha çox rast gəlinir. Bundan əlavə, bütün bu risklər xüsusilə əlverişsiz ölkələrdə qeyri-sağlam həyat tərzi ilə daha da artır.

Bu risklərin Alzheimer xəstəliyi və demans ilə əlaqəsi də müəyyən edilib. Bununla belə, nəticələr ziddiyyətlidir. Amerikalı mütəxəssislər 1948-ci ildə başlamış Framingham kohort tədqiqatının məlumatlarını öyrəndilər. Həftədə ən azı üç dəfə tənhalıqdan şikayət edən iki min iştirakçı seçilib. Onlarda Alzheimer xəstəliyi üçün həssaslıq faktoru hesab edilən APOE ε4 gen variantı yox idi. Yəni qocalıqda onun baş vermə riski azdır. Bununla belə, sonrakı on il ərzində 14%-ə demans diaqnozu qoyulub. Müəlliflər qeyd edirlər ki, bu, sosial cəhətdən aktiv insanlardan üç dəfə çoxdur.

Alimlər ünsiyyət çatışmazlığının niyə sağlamlığa mənfi təsir etdiyini və ölüm riskini artırdığını hələlik bilmirlər. Bu suala cavablardan biri də odur ki, yaxınlıqda kömək edəcək, dəstək olacaq, təcili yardım çağıracaq heç kim yoxdur. Sosial təcrid pis qidalanma və pis vərdişlərlə müşayiət olunur, buna görə də qanda, xolesterində və immun sisteminin pozğunluqlarında iltihabi göstəricilərin artması müşahidə olunur.

Bir evdə tənha olanlar

Bəs insanlarla bir yerdə, bir evdə yaşayan, ancaq tənhalıqdan əziyyət çəkənlər üçün eyni riskləri necə izah edə bilərik? Onların da qeyri-sağlam davranışlara, yuxu pozğunluğuna, neyroendokrin və immun pozğunluqlara daha çox rast gəlindiyi qeyd edilib.

Aydındır ki, tənhalıq mürəkkəb sosial-psixoloji təbiətə malikdir, lakin görünür, daha çox şey var. Beləliklə, Böyük Britaniyada milli biobankın məlumatları əsasında bu vəziyyətlə əlaqəli 15 genetik variant müəyyən edilib.

Yalnızlıq beyin strukturlarına da təsir edir. İzolyasiya şəraitində yaşayanlarda beynin passiv rejim deyilən şəbəkəsi daha aktivdir. Sadə dillə desək, onlar daim öz düşüncələrinə qapılırlar. Bu, depressiya əlamətlərinə bənzəyir.

Səbəb hələ tapılmır. Bununla belə, özünü tənha hiss edənlərin ictimai fəaliyyətə cəlb olunmaq, maraq qruplarına qoşulmaq zərurəti göz qabağındadır. Almaniyada bunun üçün məşq təklif edirlər. Orada keçirilən eksperiment müəyyən edib ki, gənclər gündə bir saat sürətlə gəzməklə ünsiyyət çatışmazlığını kompensasiya edə bilərlər.

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı da tənhalıq problemini tanıyır. Böyük Britaniya artıq bu təhlükəli sosial fenomenlə mübarizə strategiyasını qəbul edib və medianın “Tənhalıq Nazirliyi” adlandırdığı struktur yaradıb. Ola bilsin ki, digər ölkələr də ingilislərdən nümunə götürəcək.