Görünən odur ki, aparıcı Qərb dövlətlərinin Çinə qarşı artan tənqidləri fonunda onların da Çinlə əməkdaşlığa marağı artır. Qərb Pekindən artan təhlükədən, Rusiya-İran-Çin arasında yaranan “şər oxundan” danışarkən, mayın əvvəlində Çin Sədri Si Cinpin Paris, Belqrad və Budapeştə səfər edərək son beş ildə ilk Avropa turunu etdi. Almaniya kansleri Olaf Şolts isə aprelin ortalarında Çinə üç günlük səfərə çıxdı. Üstəlik, bu, onun iki ildən az müddətdə ölkəyə ikinci səfəri idi ki, bu da Avropa paytaxtlarının Pekinlə əməkdaşlığa real marağından xəbər verir.
Düz bir il əvvəl Fransa Prezidenti Emmanuel Makron, İspaniyanın Baş naziri Pedro Sançes və Avropa Komissiyasının rəhbəri Ursula fon der Leyen artıq Çinə səfər etmişdilər. Dekabr ayında isə fon der Leyen Avropa Şurasının Prezidenti Şarl Mişel ilə yenidən Çin paytaxtına səfər etdi. İtaliyanın Baş naziri Giorgi Meloni bu ilin iyununda Çinə səfər etməyi planlaşdırır.
Qərb tabloidlərinin manşetlərinə nəzər salsaq, bu görüşlər zamanı demək olar ki, əsas məsələ Rusiyaya kömək etməmək istəyi olub. Eyni zamanda, səfərlərin nəticələri ticari-iqtisadi əlaqələrin inkişafının birinci yerdə olduğunu göstərir.
Birinci iqtisadiyyatdır
Çin Aİ-nin ABŞ-dan sonra iki nömrəli ticarət və iqtisadi tərəfdaşıdır. 2023-cü ildə Çinin Aİ ilə ticarət dövriyyəsi 782,9 milyard dollar təşkil edib və demək olar ki, 8 faizlik azalmaya baxmayaraq, bu, hələ də yüksəkdir və bir çox digər ölkələrlə analoji göstəriciləri əhəmiyyətli dərəcədə üstələyir.
Fransa üçün Çin 2023-cü ildə 100 milyard dolları ötərək tarixi rekord qıran ticarət dövriyyəsi ən mühüm ticarət və iqtisadi tərəfdaşlardan biridir.
Bundan əlavə, danışıqlardan sonra Çin Xalq Respublikasının Sədri Pekin və Parisin “ikitərəfli münasibətlərin strateji sabitliyini gücləndirmək” barədə razılığa gəldiyini bildirib ki, bu da qarşılıqlı məqbul razılaşmalara nail olmaq əhval-ruhiyyəsinin açıq şəkildə üstün olduğunu göstərir. Bundan əlavə, sammit zamanı tərəflər 18 saziş imzalayıb, o cümlədən yüksək texnologiyalar və “yaşıl” enerji kimi sahələr üzrə hazırlıq işləri bütün əvvəlki aylarda aparılıb.
2022-2023-cü illərdə Avropanı vuran enerji böhranının nəticələrinin davam edən mənfi təsiri səbəbindən iqtisadiyyatı dərin tənəzzüldə olan Almaniyaya gəlincə, Çin onun ən perspektivli iqtisadi tərəfdaşlarından biridir. Üstəlik, bu, səkkiz il ardıcıl olaraq baş verir. Qeyd etmək kifayətdir ki, ötən il iki ölkə arasında ticarət dövriyyəsi 254 milyard avroya çatıb (ABŞ ilə analoji göstəriciləri bir qədər üstələyir - 252,3 milyard avro). 2023-cü ildə Almaniyanın Çinə birbaşa sərmayəsi demək olar ki, rekord 12 milyard avroya çatıb. Eyni zamanda, Almaniyanın Çin ilə xarici ticarət kəsiri 2018-ci ildən bəri ilk dəfə azaldı və bu, Almaniyanın ümumi xarici ticarət profisitini iki dəfədən çox artırmağa kömək etdi.
Təsadüfi deyil ki, bu tendensiyanın möhkəmlənməsi üçün Çində olan Almaniya kansleri Çin sənayesinin kapitanları ilə kifayət qədər məhsuldar danışıqlar apardı.
2021-ci ildə Almaniya kansleri Olaf Şolts vəzifəyə gələndə hökumətinin Çindən asılılığı azaltmağa kömək edəcəyinə söz vermişdi. Üç il sonra, asılılığın azaldılması ilə bağlı söhbətlər öz yerini xarici firmalar üçün Çin bazarına bərabər çıxış üçün çağırışlara verdi.
Bu barədə Fransa Prezidenti Emmanuel Makron da Avropa Komissiyasının rəhbəri Ursula fon der Leyenin iştirakı ilə çinli qonaqla görüşdə danışıb. Ancaq söhbət söhbətdir, amma praktikada hər şey daha bayağı oldu.
Fransa kənd təsərrüfatı məhsulları ixracı üçün Çin bazarının açılmasında irəliləyiş əldə etməyə çalışır və Çin "Airbus" üçün perspektivli sifarişlərə işarə edir.
Yeri gəlmişkən, Almaniya kanslerinin Çinə səfəri zamanı bir neçə aparıcı transmilli şirkətlərin rəhbərləri də Almaniya kanslerinin Çinə üç günlük turnesinə qatılıblar. Onların arasında BASF, "Siemens", həmçinin "Mercedes-Benz" və BMW avtomobil istehsalçılarının liderləri var. Bu şirkətlərin hamısı Çində nəinki saxlamağa, hətta bir çox hallarda genişləndirməyə can atdıqları böyük əməliyyatlara nəzarət edir. Şolts Orta Krallığa səfərinə Çin maşınqayırmasının mərkəzi sayılan Çonqinqdən başlayıb. Əvvəllər məlum olub ki, Almaniyanın ən böyük avtomobil istehsalçısı "Mercedes-Benz" Ştutqartdakı baş ofisi də daxil olmaqla, bütün 80 alman avtosalonunu satıb Çinə köçmək niyyətindədir. Burada "Geely" və "Foton Motor" ilə avtomobillərin birgə yığılması yaradılacaq. Qeyd etmək lazımdır ki, Almaniyanın özündə avtomobil istehsalının xərclərinin artması fonunda alman avtomobil istehsalçıları məhsul istehsal etmək və ixrac etmək üçün daha sərfəli olduğu ortaya çıxan Çin bazarına getdikcə daha çox baxırlar.
Şanxayda Şolts Aİ-ni bazarı Çin avtomobillərinə açmağa çağırıb. O, bir neçə il əvvəl yapon və Koreya avtomobillərinin Avropaya gəlməsi ilə avropalıların boş qorxularını xatırladıb. Almaniya kanslerinin sözlərinə görə, bazarın onlara açılmasının yerli istehsalçıların yerdəyişməsinə səbəb olacağı ilə bağlı qorxular əsassız olub.
"Yeganə odur ki, rəqabət ədalətli olmalıdır - dempinq olmasın, həddindən artıq istehsal olmasın, müəllif hüquqları pozulmasın" deyə Almaniya hökumətinin başçısı yekunlaşdırıb.
"İstək" və "ehtiyac" arasında balans tapmaq
Çində Şolts Çin avtomobil şirkətlərinə qarşı daha böyük proteksionist tədbirlər istəyən müttəfiqlərin təzyiqi ilə daxili iqtisadiyyatının ixrac yönümlü ehtiyaclarını balanslaşdırmaq kimi incə vəzifə ilə üzləşdi. Hələ sentyabr ayında Avropa Komissiyası Aİ-də Çin avtomobillərinin ucuzluğu ilə bağlı araşdırmaya başladı və Ursula fon der Leyen Çin avtomobil sənayesinin məhsullarının yalnız böyük dövlət subsidiyaları hesabına ucuzlaşdığını söylədi. Onun sözlərinə görə, bu, Avropa bazarını təhrif edir. Aprelin əvvəlində o, Avropanın Çin üçün tamamilə açıq olan son bazar olaraq qalmasından açıq narahatlığını ifadə etdi.
İndi Aİ-nin ən böyük iqtisadiyyatının liderinin Çinə səfərindən sonra Çin avtomobil sənayesinin Avropadakı təsirini məhdudlaşdıran hər hansı hərəkət Aİ daxilində ciddi etirazlarla üzləşə bilər. Ümumiyyətlə, Çində 5000-ə yaxın alman şirkəti fəaliyyət göstərir ki, onların da məhsulları təkcə yerli deyil, həm də Avropa bazarına yönəlib. Avropa İttifaqının Çinə qarşı tətbiq etdiyi proteksionist tədbirlərdən də məmnun qalacaqlar.
O ki qaldı Avropa iqtisadiyyatının Çindən asılılığının azaldılması zərurəti ilə bağlı söhbətlərə, ümumiyyətlə, söhbət sadəcə olaraq qalır. Ekspertlərin fikrincə, alman istehsalçılarına həm perspektivli bazar, həm də bir çox komponentlərin tədarükçüsü kimi Çindən asılılığını azaltmaq üçün onilliklər lazım olacaq. Onların arqumentlərinə görə, qlobal dəyər zəncirləri 50 ildir ki, inkişaf edir. Və bu vəziyyətin 6 və ya 12 ay ərzində dəyişdirilə biləcəyinə inanmaq sadəlövhlük olardı.
Düzdür, son illərdə Çin iqtisadiyyatı, xüsusən də daşınmaz əmlak və ipoteka kreditləri bazarlarında dərin böhranın səbəb olduğu böyük iqtisadi problemlərlə üzləşib.
Qərb Pekinin daxili iqtisadi çətinliklərinin ABŞ və müttəfiqləri ilə qlobal rəqabət iştahını cilovlayacağına ümid edə bilər və hətta geri çəkiləcəyini də gözləyir. Ancaq bunun əksi daha çox görünür: Səma İmperiyasının geosiyasi iddialılığının artması və ABŞ və onun müttəfiqləri ilə münasibətlərin pisləşməsi, bəlkə də kritik vəziyyətə düşməsi.
ABŞ-Çin gərginliyinin iqtisadiyyatı
Son illərdə Çin öz geosiyasi və geoiqtisadi təsirini artırmaq, digər ölkələrlə iqtisadi əlaqələri gücləndirmək və özünün hərbi potensialını artırmaq üçün böyük sərmayələr yatırıb.
Buna cavab olaraq ABŞ xüsusilə Hind-Sakit Okean regionunda hərbi ittifaqlarını gücləndirir, Cənubi Koreyada hərbi mövcudluğunu artırır və Filippinlə ABŞ-a daha çox yerli hərbi bazalara çıxış imkanı verən yeni müqavilə imzalayır. Eyni zamanda, Qərb ölkələri, məsələn, qoruyucu tədbirləri sərtləşdirmək və Çin investisiyalarını məhdudlaşdırmaqla, müxtəlif digər cəbhələrdə Pekini cilovlamağa çalışır.
Çinin Qərblə münasibətlərdə payı artıran öz iqtisadi rıçaqları var. Məsələn, kobalt, litium və maqnezium kimi mühüm mineralların ABŞ da daxil olmaqla Qərb ölkələrinə ixracını qadağan edə bilər. Onlar yüksək texnologiyalı, bərpa olunan enerji və müdafiə sənayesində innovasiya və inkişaf üçün çox vacibdir. Belə bir qadağa, çox güman ki, qlobal qıtlığa gətirib çıxaracaq, dünyanın digər yerlərində yeni mənbələr tapmaqda çətinlik çəkən ölkələrin iqtisadiyyatlarını iflic edəcək. Bu səbəbdən, mövcud iqtisadi çətinliklərə baxmayaraq, Çin Pekin tərəfindən fəaliyyəti məhdudlaşdırıla və ya çətinləşdirilə bilən bir çox transmilli şirkətlər üçün əsas bazar olaraq qalır.
Bundan əlavə, dünyanın ikinci ən böyük iqtisadiyyatı monetar müstəqilliyə doğru irəliləmək və bununla da mövcud beynəlxalq valyuta sistemini məhv etmək üzrədir. Düzdür, bu bir gecədə baş verməyəcək. Son illərdə yuanın mövqelərinin güclənməsinə baxmayaraq, onun payı hələ də Çinin dünya ticarətindəki payı ilə müqayisə oluna bilməz. Son illərdə yuan yalnız Yapon yenini ötməyi bacarıb. Lakin tendensiya davam edir və ölkənin dünyanın aparıcı iqtisadiyyatları ilə əlaqələrinin intensivləşməsi Çin valyutasının çəkisini gücləndirmək üçün əlavə əlverişli şərait yaradır.
Son zamanlar ən yüksək səviyyədə ikitərəfli əməkdaşlıq planlarının müzakirəsi zamanı Ukrayna, daha dəqiq desək, Çindən Rusiyaya dəstək mövzusuna toxunmaq müəyyən ənənəyə çevrilib. Amma tərəflər arasında iqtisadi məsələlərin həllinin aktuallığını nəzərə alsaq, ehtimal etmək olar ki, Ukrayna məsələləri Çin və Qərb ölkələrinin ikitərəfli gündəmində tez-tez mediada təqdim olunduğu kimi ən mühüm yer tutmur.
