Bakı. Trend:
Fransa – inqilabların, ideoloji qiyamların və siyasieksperimentlərin vətəni – bu gün uçurumun kənarındadır. Vaxtilədünyaya demokratik dəyərlər diktə edən, "Azadlıq, bərabərlik,qardaşlıq" şüarı ilə nəsillərə ilham verən və respublikaidarəçiliyinin sarsılmaz qalası kimi görünən bu ölkə, indi dərin vəağrılı bir çatla parçalanır. Müasir Parisin zərif fasadınınarxasında, əslində, parçalanmış və böhran içində bir respublikagizlənir.
1958-ci ildə Şarl de Qoll tərəfindən sistemli bir böhranınöhdəsindən gəlmək üçün qurulan Beşinci Respublika indi özü ciddibir tənəzzül dövrünü yaşayır.
Emmanuel Makron - yenilənmənin simvolu olacağına söz vermiş birprezident – bu gün dağıntının simvoluna çevrilib. Onun populyarlığıhər ay azalmağa davam edir, vaxtın aşındırdığı köhnə bir körpü kimidağılır. Bu gün cəmi 21% fransız onun siyasətini dəstəkləyir. Bu,hətta 2019-cu ildə "sarı jiletlilər" böhranının zirvəsində olangöstəricidən daha aşağıdır. Bu rəqəmlər sadəcə quru statistikadeyil; bu, Elize Sarayının üzərində asılmış bir qəzəb buludu,xalqın narazılıq qışqırışlarının əks-sədasıdır.
Bir vaxtlar Fransanın siyasi "qızıl oğlanı" kimi tanınan Makron,indi siyasi boşluq içindədir. Onun sadiq müttəfiqləri olantəqaüdçülər, qiymət artımı və sosial təminatların azalmasındanməyusdur. Gənclər isə onu reallıqdan uzaq, xalqa yad bir lider kimigörür. Parlament, sabitliyin dayağı olmaq əvəzinə, bitməyənmünaqişələrin arenasına çevrilib. 2024-cü ildə Milli Məclisinburaxılmasından sonra Fransa sabit hökumətdən məhrum qalıb, altı ayərzində üç baş nazirin dəyişməsi isə xaos hissini daha dagücləndirib.
Sistem böhranı
Beşinci Respublikanın böhranı təkcə liderlik böhranı deyil. Bu,artıq zamanın çağırışlarına cavab verə bilməyən bir sisteminböhranıdır. Hakimiyyətin prezidentin əlində cəmlənməsi – birinsanın bütün ölkənin taleyini idarə etməsi – bu gün anaxronizməçevrilib.
Fransa yeni bir idarəetmə sisteminə ehtiyac duyur, lakin budəyişiklik addımını ata biləcəkmi?
Fransanı bürüyən iqtisadi böhran hər tərəfdə alışıb-yanan biryanğına bənzəyir. Ərzaq və əsas tələbat mallarının qiymətlərininartması, iş yerlərinin azalması, alıcılıq qabiliyyətinin zəifləməsiadi fransızların həyatını zəhərləyir.
Vaxtilə Fransanın iqtisadi fəxri olan fermerlər kütləvi şəkildəküçələrə çıxırlar. Onların traktorları yolları bağlayır, etirazlarisə kənd yerlərini sarsıdır.
Qvadelupa, Martinika və Fransanın digər dənizaşırı ərazilərindəisə etirazlar iğtişaşlara çevrilir. Uzun müddət Fransanın Avropasərhədlərindən kənardakı nüfuzunun simvolu olan bu adalar daha çoxmuxtariyyət tələb edir. İnsanlar Parisin laqeydliyindən, onlarınsəsini eşidə və problemlərini həll edə bilməməsindən beziblər.
Tarixi ədalətin dayağı olmuş həmkarlar ittifaqları gücünüitirir. Parçalanmış və zəifləmiş bu təşkilatlar bir vaxtlar Parisküçələrini sarsıdan müqaviməti təşkil edə bilmir. Bu parçalanmanıniçində daha böyük bir təhdid gizlənir: Fransa onu əsrlər boyu biryerdə saxlayan sosial yapışqanı itirir.
Fransanın böhranı onun sərhədləri ilə məhdudlaşmır. Beynəlxalqarenada Paris artıq Avropa və dünyanın taleyini müəyyənləşdirənyüksək səslə çıxış edə bilmir.
Niger, Mali, Seneqal və digər Afrika ölkələrindən fransızqoşunlarının çıxarılması postkolonial siyasətin iflasının simvolunaçevrildi. Çin və Rusiya bu boşluğu doldurmaq üçün dərhal hərəkətəkeçərək Parisin artıq təklif edə bilmədiyi alyanslar və sərmayələrtəklif edir.
Makronun Google və Amazon kimi Amerika rəqəmsal nəhənglərinəvergi tətbiq etmək cəhdi də iflasa uğradı. Trampın fransız şərabınavə pendirinə rüsum tətbiq etməklə hədələməsi milli qürura ağırzərbə vurdu, təşəbbüsün dayandırılması isə Paris üçün uzun müddətunudulmayacaq bir alçalma oldu.
Avropa İttifaqında isə Fransa artıq lider deyil. Onun daxiliproblemləri miqrasiya böhranının həlli və inteqrasiyanındərinləşdirilməsi kimi iddialı təşəbbüslərin həyata keçirilməsinimümkünsüz edir. Parislə çiyin-çiyinə çalışan Almaniya yenitərəfdaşlar axtarır və Fransa kölgədə qalır.
Altıncı Respublika: xilas yolu?
Radikal islahatlar tələbləri getdikcə daha ucadan səslənir.Siyasətçilər və analitiklər prezident hakimiyyətinin həddindənartıq səlahiyyətini azaltmaq və həqiqi demokratiyanı bərpa etməküçün Altıncı Respublikanın yaradılmasının vacibliyinivurğulayırlar.
"Milli Birlik" partiyasının lideri Jordan Bardella deyir:"Yalnız xalqa dönüş sabit bir çoxluq formalaşdırmağa imkanverəcək". Onun sözləri, mövcud sistemə artıq inanmayan milyonlarlavətəndaşın ürəyində əks-səda tapır.
Altıncı Respublika hakimiyyətin daha ədalətli bölüşdürüldüyü birparlament demokratiyası modeli ola bilərdi. Bu, Fransa üçünvətəndaşların etimadını bərpa etmək, institutları gücləndirmək vələyaqətini geri qaytarmaq şansı olardı.
Lakin reallıq daha mürəkkəbdir. Bu cür islahatlar vaxt,konsensus və böyük siyasi iradə tələb edir. Fransa həmişədəyişikliklər üçün güc tapmağı bacarıb, amma bu dəfə buna gücüçatacaqmı?
Fransa təkcə bir ölkə deyil. O, azadlıq, bərabərlik və qardaşlıqideyasını milyonlara ilham verən bir fikirdir. Bu gün həmin fikirtəhlükə altındadır, lakin tarix göstərir ki, Fransa möcüzələryarada bilir. Əsas məsələ özünü yenidən tapmaq üçün cəsarətgöstərməkdir.
Fransa – həmişə demokratik ənənələri ilə fəxr edən, inqilablarınvə siyasi transformasiyaların mərkəzi olan bu ölkə – indi dərinsiyasi böhran vəziyyətindədir. 1958-ci ildə Əlcəzair müharibəsininyaratdığı sarsıntılar fonunda qurulan Beşinci Respublika,onilliklər boyu sabitlik və effektiv idarəçilik modeli kimi xidmətedib. Lakin bu gün bu sistem müasir çağırışlara uyğunlaşmaqdaçətinlik çəkir.
Prezident hakimiyyəti, bir vaxtlar gücün və konsolidasiyanınsimvolu olduğu halda, indi ən həssas zəiflik nöqtəsinə çevrilib.2017-ci ildə yeniliklərin simvolu kimi qəbul edilən EmmanuelMakron, bu gün təcrid və uğursuzluğun obrazına çevrilib. Onunpopulyarlığı 21%-ə düşərək seçilməsindən bəri ən aşağı səviyyəyəçatıb. Hakimiyyətin legitimliyi o qədər zəifləyib ki, prezidentlikinstitutu vətəndaşlar tərəfindən problemlərin həlli deyil,problemlərin mənbəyi kimi qəbul edilir.
Bu böhranın kökü Beşinci Respublikanın strukturunda yatır.Hakimiyyətin bir nəfərin əlində cəmləşməsi sistemi yalnız siyasibirlik şəraitində dayanıqlı etmişdi. Lakin bu gün, cəmiyyətinqütbləşdiyi və elitaların parçalandığı bir dövrdə, bu strukturzəifliyin əsas mənbəyinə çevrilib.
Makron, özündən əvvəlki prezidentlər kimi, parlamentlə daimimünaqişə şəraitində fəaliyyət göstərmək məcburiyyətindədir.Parlament isə, müttəfiq olmaq əvəzinə, barışmaz ziddiyyətlərinarenasına çevrilib. 2024-cü ildə keçirilən növbədənkənar seçkilərdə"Yeni Xalq Cəbhəsi" koalisiyasının qələbəsi kövrək balansı dağıdıbvə prezidentin ölkəni effektiv şəkildə idarə etmə imkanını əlindənalıb.
Altı ay ərzində üç baş nazirin dəyişməsi hökuməti uzunmüddətliislahatlar həyata keçirmək iqtidarında olmayan qısamüddətliqərarlar vasitəsinə çevirib. Fransa sabitlik hissini itirib vəsiyasi proses idarəetmədən daha çox sağ qalma mübarizəsinixatırladır.
Beşinci Respublikanın böhranı yalnız hakimiyyətin böhranı deyil.Bu, bütün sistemin müasir dövrün çağırışlarına cavab verə bilməməsiilə bağlıdır. İqtisadi tənəzzül, sosial etirazlar və beynəlxalqnüfuzun itirilməsi – bütün bu problemlər institutların XXI əsrinreallıqlarına uyğunlaşmaqda acizliyindən qaynaqlanır.
Vətəndaşlar arasında islahatlara olan tələbat hər ay daha daartır. İnsanlar idarəetmə sisteminin demokratikləşdirilməsini tələbedirlər. Fransızlar qərarların qəbul edilməsində daha genişiştirak, parlamentin və yerli hakimiyyət orqanlarının rolunungücləndirilməsini istəyirlər. Sorğulara əsasən, əhalinin 61%-iMakronun istefasını dəstəkləyir, 62%-i isə onun idarəçiliyiniavtoritar hesab edir. Bu rəqəmlər təkcə ümumi məyusluğu deyil, həmdə Beşinci Respublikanın yaşamaq qabiliyyətini şübhə altına alandərin bir inamsızlıq böhranını əks etdirir.
Bu səbəbdən Altıncı Respublikanın yaradılması ilə bağlıçağırışlar daha yüksək səslənir. "Milli Birlik" partiyasının lideriJordan Bardella vurğulayır: "Yalnız xalqa dönüş sabit bir çoxluğunformalaşmasına imkan verəcəkdir." Onun sözləri mövcud sistemə artıqinanmayan milyonlarla fransızın ürəyində əks-səda tapır.
Altıncı Respublika yalnız hakimiyyət strukturunun dəyişdirilməsideyil, həm də Fransanın demokratiya anlayışını yenidən düşünməsicəhdidir. Bu sistem kompromislər əsasında qərarların qəbuledildiyi, yuxarıdan diktə edilməyən, parlament demokratiyasınaəsaslanan daha çevik bir model ola bilərdi. Bu, vətəndaşlarınsiyasi prosesin bir hissəsi olduğunu hiss etdiyi bir ölkə olmaqüçün Fransanın yeni bir şansı ola bilər.
Lakin bu islahat asan olmayacaq. Bu, təkcə güclü siyasi iradədeyil, həm də cəmiyyət arasında konsensus tələb edir. Fransa həmişəinqilabla təkamül arasında balans tapa bilmək qabiliyyəti ilə fəxredib. Bu gün o, bir daha sübut etməlidir ki, çağırışlara cavabverərək öz prinsiplərinə sadiq qala bilər.
İsveçrə nümunəsi və demokratiyanın yenidən qurulması
İsveçrədə referendumların idarəetmənin əsas mexanizmi olmasıgöstərir ki, belə alətlər vətəndaşların hakimiyyətə olan etimadınıartırır. Fransada isə, əksinə, xalqın səsini eşitdirmək üçünetirazlar yeganə yol kimi görünür. Altıncı Respublika məhz butəcrübədən dərs çıxararaq xalqın iştirakını artıracaq mexanizmlərtəqdim edə bilər.
Bu, yalnız siyasi sistemin demokratikləşdirilməsi deyil, həm dəFransa cəmiyyətini möhkəmləndirmək üçün yeni bir mərhələ ola bilər.Referendumlar, yerli idarəetmə orqanlarının səlahiyyətlərininartırılması və vətəndaş assambleyalarının yaradılmasıdemokratiyanın birbaşa tətbiqi üçün əsas vasitələrə çevriləbilər.
Altıncı Respublikanın uğuru təkcə siyasi deyil, həm də iqtisadivə sosial islahatlarla mümkün olacaq. Bu reformaların əsasistiqamətləri:
Bərabərsizliyə qarşı mübarizə. Fransada zənginlə kasıbarasındakı fərq sürətlə artır. Resursların daha ədalətlibölüşdürülməsi və vergi sisteminin yenidən qurulması sosialədalətin təmin edilməsində əsas addımlardan olardı.
Yaşıl iqtisadiyyata keçid. Avropa İttifaqının aparıcı üzvü olaraq,Fransa ekoloji transformasiyanın önündə dayanmalıdır. Bərpa olunanenerji mənbələrinə sərmayələr yatırmaq və karbon qazıemissiyalarını azaltmaq əsas prioritetlərdən biri olmalıdır.
Sosial müdafiənin gücləndirilməsi. Yaşlanan əhali və miqrasiyaaxınları qarşısında sosial müdafiə sisteminin yenidən qurulmasıdemoqrafik dəyişikliklərə uyğunlaşma üçün vacibdir.
Fransa tarixin müxtəlif dövrlərində böhranları dəf edərək dərindəyişikliklər həyata keçirmə qabiliyyətini sübut edib. 1958-ci ildəDördüncü Respublikanın Beşinci Respublika ilə əvəzlənməsi siyasisabitliyin olmaması səbəbindən yaranmışdı. Bu gün də oxşar vəziyyətmüşahidə olunur: ictimai narazılıq, iqtisadi çətinliklər və kütləvietirazlar yeni dəyişikliklər üçün zəmin hazırlayır.
Almaniya kimi parlament modeli üzərində qurulmuş ölkələr, həttasiyasi qütbləşmə dövrlərində belə, konsensus əldə etməyi bacarır.Hətta İtaliya kimi daimi siyasi dəyişikliklərə məruz qalan ölkələrbelə, parlament modelinin çağırışlara uyğun cavab ola biləcəyinisübut edir.
Hər bir islahatla yanaşı, müəyyən risklər də gəlir. AltıncıRespublikanın yaradılması prosesi yeni münaqişələrə səbəb olabilər:
Siyasi qeyri-sabitlik. Xüsusilə konstitusiya islahatları, mövcudquruluşdan faydalanan elitaların ciddi müqavimətinə səbəbolacaq.
Sosial narazılıq. Fransada, inqilab və etirazların tarixi nəzərəalınarsa, siyasi sistemin əsas elementlərinə ediləcək hər hansıdəyişiklik cəmiyyət tərəfindən təhlükə kimi qəbul edilə bilər.
Vaxt amili. Reformaların həyata keçirilməsi illər tələb edir və bu,mövcud qeyri-sabitliyi daha da gücləndirə bilər.
Siyasi boşluq və xalqın inamsızlığı
Emmanuel Makron – 2017-ci ildə dəyişiklik və islahatlar vədi iləhakimiyyətə gəlmiş prezident – indi böhranın simvoluna çevrilib.2025-ci ilin yanvarında onun populyarlığı rekord səviyyədə, 21%-ədüşüb. Əvvəllər Fransua Ollandın 2014-cü ildə 13%-lik populyarlıqsəviyyəsi də narahatlıq doğurmuşdu, lakin bugünkü vəziyyət daha datəhlükəlidir. Məsələ artıq yalnız prezidentə qarşı məyusluqdanibarət deyil; bütün sistemə qarşı dərin etimadsızlıq müşahidəolunur.
2024-cü ildə Milli Məclisin buraxılması daimi bir siyasiböhranın başlanğıcı oldu. Solçu "Yeni Xalq Cəbhəsi" koalisiyasınınqələbəsi parlamentdə xaosa səbəb oldu və altı ay ərzində üç başnazirin dəyişdirilməsi elitaların konsensusa gəlmək qabiliyyətiniitirdiyini göstərdi.
Fransa hər zaman öz dəyərlərini qorumaq və özünü yenidən kəşfetmək qabiliyyəti ilə seçilib. Altıncı Respublika isə sadəcəstruktur dəyişiklikləri deyil, xalqla hakimiyyət arasında itirilmişetimadı bərpa etmək üçün bir fürsətdir.
Fransa dəyişiklik etmək cəsarətinə sahib olacaqmı? Yoxsaköhnəlmiş sistemin gətirdiyi təzyiqlərlə parçalanacaq? Sualaçıqdır, amma bir şey aydındır: Altıncı Respublika Fransa üçünyalnız yenilənmə deyil, həm də sağ qalma şansıdır.
Əgər siyasi qeyri-sabitlik ictimai narazılığı qidalandırırsa,iqtisadi böhran bu narazılığı partlayışa hazır bir vəziyyətəgətirir. Yaşam dəyərinin artması, inflyasiya və vergilərinyüksəlməsi ən çox orta təbəqəyə ağır zərbə vurub. Xüsusiləmaşınqayırma və kimya sənayesində baş verən tənəzzül kütləvi işyerlərinin ixtisarına səbəb olub.
İqtisadi böhran ən çox kənd təsərrüfatında hiss olunur. VaxtiləFransanın davamlılıq və milli qürur simvolu olan fermerlər, indiiqtisadi fəlakətin mərkəzindədirlər. Yanacaq və gübrə qiymətlərininartması, dövlət subsidiyalarının azalması xırda fermerlərin müflisolmasına səbəb olur. Bu vəziyyətin nəticəsi olaraq fermerlərin yolubağlamaqla və müxtəlif nümayişlərlə müşayiət olunan etirazları adihala çevrilib.
Fransanın Qvadelupa və Martinika kimi dənizaşırı ərazilərindəvəziyyət daha da gərginləşir. Bu bölgələrdəki etirazlar mərkəz iləperiferiya arasındakı dərin uçurumu əks etdirir. Yerli sakinlərdaha çox muxtariyyət və Parisin illərlə diqqətdən kənarda qoyduğusosial problemlərin həllini tələb edirlər.
Fransa, uzun müddət Avropa İttifaqının inkişafında əsas roloynasa da, artıq bu missiyanı yerinə yetirə bilmir. Ənənəvi olaraqParis və Berlin Avropanın siyasi və iqtisadi kursunumüəyyənləşdirirdilər, lakin hər il Fransa öz mövqelərini daha çoxitirir.
Parisə xas iqtisadi zəiflik və daxili problemləri həll etməkbacarığının olmaması, ölkənin Aİ-dəki roluna mənfi təsir göstərir.Fransa, əvvəllər inteqrasiyanın dərinləşdirilməsi üçün mübarizəaparan bir ölkə olaraq, indi öz böhranları ilə mübarizə aparmağaməcburdur. Bu, onu təsirsiz tərəfdaşa çevirir. Bu zaman Almaniya öztəsirini gücləndirir və Fransanı kölgədə buraxır.
Fransadakı siyasi böhran Aİ-nin digər üzv dövlətlərinə də təsiredə bilər. İtaliya, Polşa və Macarıstanda populizmin vəavroskeptisizmin yüksəlməsi, Avropa institutlarına olan etimadınbütün qitə boyu azaldığını göstərir. Fransa, Aİ-nin əsassütunlarından biri olaraq, sabitlik nümunəsi olmalı idi. Bununəvəzinə, indi özü qeyri-sabitliyin mənbəyinə çevrilib.
Beşinci Respublikanın böhranı təkcə bir ölkənin daxili problemideyil. Bu, bütün dünya demokratiyaları üçün narahatedici birsiqnaldır. Tarixən demokratik dəyərlərin qoruyucusu olan Fransa,hətta ən sabit sistemlərin belə müasir çağırışlar qarşısında çökəbiləcəyini göstərir.
Dərslər aydındır: uyğunlaşa bilməyən siyasi sistem özlegitimliyini itirir. İqtisadi bərabərsizlik və sosial narazılıqhakimiyyətdən təkcə operativ reaksiyalar deyil, həm də uzunmüddətlihəll yolları tələb edir.
Altıncı Respublika haqqında müzakirələr, analitiklər vəmüxalifət tərəfindən bu gün aktiv şəkildə irəli sürülən bir ideyaolaraq, Fransanın öz siyasi modelini yenidən nəzərdən keçirməsiüçün fürsət ola bilər. Parlamentin rolunun gücləndirilməsi,hakimiyyətin mərkəzsizləşdirilməsi və birbaşa demokratiyanın yenimexanizmlərinin tətbiqi irəliyə doğru əhəmiyyətli addımlarolardı.
Lakin bu cür islahatların uğuru üçün siyasi iradə lazımdır ki,bu da nə prezidentdə, nə də elitalarda kifayət qədər görünür.Fransa bir seçim etməli olacaq: köhnəlmiş sistemə yapışmağa davamedəcək, yoxsa yeni bir tarixin başlanğıcını yazmaq riskinəgedəcək?
Fransa – dünyanın ən qədim və ən nüfuzlu demokratiyalarındanbiri – öz gələcəyini müəyyən edəcək kritik bir seçim qarşısındadır.Beşinci Respublikanın böhranı göstərdi ki, hətta ən güclühakimiyyət institutları belə özünü tükəndirə bilər, əgər müasirçağırışlara uyğunlaşa bilməzlər.
Altıncı Respublika ilə bağlı fikirlər təkcə idarəetmə modelinidəyişdirmək deyil, həm də xalqın itirilmiş inamını bərpa etmək üçünbir şansdır. Bu, Fransa üçün daha şəffaf, hesabatlı və çevik biridarəetmə sisteminə keçid imkanı ola bilər.
Almaniyanın parlament modeli, hətta siyasi parçalanmadövrlərində belə, effektiv idarəetmə imkanı təqdim edir. Bu təcrübəFransaya da dəyərli dərslər təklif edir. Hakimiyyətinbölüşdürülməsi və parlamentin rolunun gücləndirilməsi, ölkəninsabitliyini təhdid edən siyasi boşluğu aradan qaldıra bilər.
Fransa yeni bir iqtisadi strategiya formalaşdırmalıdır. Bustrategiya milli istehsalın, kiçik və orta biznesin dəstəklənməsi,həmçinin yaşıl texnologiyalara investisiya qoyulması kimiistiqamətləri əhatə etməlidir. Sosial narazılığın artması və fermeretirazları, iqtisadi siyasətin əhalinin böyük hissəsininmaraqlarını nəzərə almadığının birbaşa nəticəsidir.
Bu gün Fransa təkcə siyasi sabitliyini deyil, həm də beynəlxalqnüfuzunu bərpa etmək üçün mübarizə aparır. Altıncı Respublikaideyası, yalnız struktur dəyişiklikləri deyil, həm də xalqındövlətə inamını yenidən formalaşdırmaq üçün vacib bir fürsətdir.Lakin bu keçid asan olmayacaq. Fransa öz gələcəyi uğrundamübarizəyə hazırdırmı? Cavab, onun növbəti addımlarındagizlidir.
Fransa tarixi olaraq ən inkişaf etmiş sosial müdafiəsistemlərindən birinə malik olub. Lakin son illərdə sosialxərclərin azaldılması zənginlə kasıb arasında uçurumun daha dadərinləşməsinə səbəb olub. Təqaüdçülər, fermerlər və gənclər –cəmiyyətin bu qrupları özlərini hakimiyyət tərəfindən unudulmuşhiss edirlər.
Sosial proqramlara yatırımların artırılması narazılıqsəviyyəsini azaltmağa və dövlətə olan etimadı bərpa etməyə əsasyarada bilər. Sosial ədalət təkcə mənəvi prinsip deyil; o, siyasisabitliyin açarıdır.
Fransa hər zaman Avropa İttifaqında əsas rol oynayıb. Lakinindiki böhran onun beynəlxalq arenada öz öhdəliklərini yerinəyetirmək qabiliyyətini zəiflədir. İttifaqdakı mövqelərinmöhkəmləndirilməsi Fransa üçün təkcə prestij deyil, həm də stratejizərurətdir.
Paris çoxtərəfli əməkdaşlıq prinsiplərinə əsaslanan aktiv xaricisiyasətə geri dönməlidir. Kölgədə qalmaq əvəzinə, Fransa Avropanıngündəminə rəhbərlik etməlidir: iqlim dəyişikliyinə qarşı mübarizə,miqrasiya böhranının həlli və inteqrasiyanın dərinləşdirilməsi.Əgər Fransa bu liderlik rolunu oynaya bilməzsə, Avropa İttifaqıparçalanma təhlükəsi ilə üzləşə bilər ki, bu da bütün qitəni qlobalçağırışlar qarşısında zəiflədir.
Fransa bir yolayrıcındadır. Gələcək illərdə qəbul ediləcəkqərarlar yalnız Beşinci Respublikanın deyil, həm də ölkənindünyadakı rolunu müəyyən edəcək. Uğurlu islahatlar Fransanı öztarixi liderlik mövqeyinə qaytara bilər, onu idealları ilə dünyanıruhlandıran bir ölkəyə çevirər. Lakin uğursuzluq Fransanı özününkölgəsinə çevirə bilər, itirilmiş fürsətlərin simvoluna.
Hər zaman dəyişikliklər üçün güc tapmağı bacarmış bir ölkəolaraq, Fransa yenidən dünyaya nümunə olmalıdır. Amma bunun üçün o,demokratiyanın dəyişə biləcəyini və zamanın çağırışlarına cavabverə biləcəyini sübut etməlidir. Əgər bunu kim edə bilərsə, buyalnız Fransa ola bilər – inqilabların, ideyaların vədəyişikliklərə inanan insanların ölkəsi.
Fransa susur. Uzun etiraz dalğalarından sonra onun küçələrisakitləşib, siyasi elita isə daxili intriqalarla məşğuldur. Lakinbu sükut aldadıcıdır. Bu, fırtınadan əvvəlki sakitlikdir – ya köhnəsistemi məhv edəcək, ya da onun yenidən doğuluşuna səbəb olacaq birfırtına.
Bir vaxtlar Fransız demokratiyasının fəxri olan BeşinciRespublika, öz imkanlarını tükədib. Əgər Fransa cəsarət tapıbAltıncı Respublika istiqamətində qəti addım ata bilsə, o, yenidənbütün dünya üçün ümid çırağına çevrilə bilər. Əks halda, daha dərinbir böhran təhlükəsi var ki, onun nəticələrini təkcə Paris deyil,bütün Avropa hiss edəcək.
Fransa yalnız bir ölkə deyil. O, azadlıq, bərabərlik vəqardaşlıq ideyasıdır – milyonlara ilham vermiş bir ideal. Bu günhəmin ideal təhlükə altındadır, amma tarix göstərir ki, Fransamöcüzələr yarada bilər. Əsas məsələ, yenidən özünə qayıtmaq üçüncəsarət tapmaqdır.
