Paranoid şəxsiyyət pozuntusu, insanın başqalarına və ətrafına qarşı inamsızlıq və şübhə hissləri ilə yaşadığı bir psixi sağlamlıq problemidir. Xalq arasında "paranoya" olaraq bilinən bu pozğunluq, şəxsin davamlı olaraq diqqətli və ehtiyatlı olmasına səbəb olur. Paranoya, insanın başqalarının onu alçaltmağa, zərər verməyə və ya təhdid etməyə çalışdığı inancı ilə yaşamasıdır.
E-saglam.az xəbər verir ki, paranoid şəxsiyyət pozğunluğu, insanların başqalarına qarşı etibarsızlıq və şübhə hissi ilə əlaqəli olan bir psixi pozğunluqdur. Bu insanlar, başqalarının onlardan istifadə etdiyinə və aldatdığına inanır, onlara olan sadiqlik və bağlılığa şübhə edirlər. Nəticədə, bu vəziyyət insanın həyat keyfiyyətinə mənfi təsir edir və onun sağlam həyat tərzi keçirməsini çətinləşdirir. Paranoid şəxsiyyət pozğunluğu olan insanlar, davranışlarının problemli olduğunu çox vaxt anlamırlar.
Paranoid şəxsiyyət pozuntusunun (paranoya) əlamətləri
Paranoyanın əlamətləri şiddətinə görə fərqlənə bilər. Bəzi ümumi simptomlar bunlardır:
- Başqalarına etibar etməmək
- Həmişə müdafiə mövqeyində olmaq və ayıq-sayıq olmaq
- Başqalarının dediklərinə zərərli mənalar vermək
- Tənqid qəbul etməkdə çətinlik çəkmək
- Düşmən, aqressiv və mübahisəli olmaq
- Sosial əlaqələr qurmaqda çətinlik yaşamaq
- İnsanların onun arxasından pis danışdığını düşünmək
- Həmişə təqib olunduğunu hiss etmək
- Zərər çəkməkdən qorxmaq
Bu simptomlar, xüsusən yeniyetməlik və yetkinlik dövründə meydana çıxmağa başlayır.
Paranoid şəxsiyyət pozuntusuna səbəb nələrdir?
Paranoyanın dəqiq səbəbi hələ məlum deyil, amma bir çox amil bu pozğunluğun inkişafına yol aça bilər:
- Beyin kimyası: Beyindəki kimyəvi maddələr (neyrotransmitterlər) dəyişərək paranoid düşüncələrə səbəb ola bilər.
- Yaşanan travmalar: Uşaqlıqda zorakılıq və digər travmatik hadisələr, şəxsiyyət pozğunluğunun inkişafına səbəb ola bilər.
- Stress reaksiyası: Davamlı stres altında olan insanlar, paranoid düşüncələrə sahib ola bilərlər.
Paranoid şəxsiyyət pozuntusunun diaqnozu necə qoyulur?
Paranoid şəxsiyyət pozğunluğu, insanın düşüncə və davranışlarını yaxşı bir şəkildə qiymətləndirən mütəxəssislər tərəfindən diaqnoz qoyulur. Həkimlər adətən ümumi, açıq suallar verərək bu pozğunluğun olub-olmadığını müəyyən etməyə çalışırlar. Bəzi hallarda, psixiatrik müalicəyə ehtiyac ola bilər.
Paranoid şəxsiyyət pozuntusu necə müalicə olunur?
Paranoid şəxsiyyət pozğunluğu olan insanlar, davranışlarının problemli olduğunu qəbul etmədikləri üçün tez-tez müalicəyə müraciət etmirlər. Ancaq müalicə axtaran insanlar üçün psixoterapiya, ən təsirli müalicə üsuludur. İdrak-davranışçı terapiya (CBT) və dialektik davranış terapiyası (DBT) kimi terapiyalar, etimad və empatiya inkişaf etdirmək, sosial qarşılıqlı əlaqələri və ünsiyyəti təkmilləşdirmək məqsədi güdür.
Paranoid şəxsiyyət pozuntusu haqqında tez-tez verilən suallar
1. Paranoya nədir? Paranoya, insanların başqaları tərəfindən təqib edildiyini və ya aldatıldığını hiss etməsi ilə xarakterizə olunan bir vəziyyətdir. Bu pozğunluq, şübhə və etibarsızlıq ilə müşayiət olunur.
2. Paranoya necə başlayır? Paranoid şəxsiyyət pozğunluğu, uşaqlıq və yeniyetməlik dövründə yaranan şübhə və inamsızlıqla başlayır. Bu vəziyyət kişilərdə daha çox rast gəlinir.
3. Paranoid şəxsiyyət pozğunluğu müalicə olunmazsa nə baş verir? Müalicə edilmədikdə, paranoid şəxsiyyət pozğunluğu daha ağır psixi xəstəliklərə, məsələn, şizofreniyaya yol aça bilər və insanın həyat keyfiyyətini ciddi şəkildə təsir edə bilər.
4. Paranoid şəxsiyyət pozğunluğunu necə başa düşmək olar? Paranoid şəxsiyyət pozğunluğu olan insanlar, başqalarının onlara zərər verməyə çalışdığını, arxalarından danışdıqlarını və ya onlardan faydalandıqlarını hiss edirlər. Bu düşüncələr onların gündəlik həyatını mənfi təsir edir.
Paranoid şəxsiyyət pozğunluğu, müalicə edilə bilən bir vəziyyətdir, lakin erkən müdaxilə və doğru terapiya çox önəmlidir. Bu pozğunluqla yaşayan şəxslərin müalicə alması, onların həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq və sosial əlaqələrini gücləndirmək üçün vacibdir.
Tərcümə: Könül Oruc
