Bakı. Trend:
2025-ci il yanvarın 31-də Belçika siyasi səhnəsində simvolik birdönüş baş verdi: ölkə tarixində ilk dəfə olaraq hökumətə flamanmillətçilərinin lideri, Yeni Flaman Alyansı (N-VA) partiyasınınsədri Bart De Vever rəhbərlik etməyə başladı. "Arizona koalisiyası"adlandırılan yeni hökumətin formalaşması təkcə siyasi bir hadisədeyil. Bu dəyişiklik, Belçikanın daxili dağılma həddində olançürümüş sistemini əks etdirən bir güzgüdür. Ancaq Belçika buvəziyyətə baxmayaraq, digər ölkələrə, xüsusilə də Azərbaycana“mənəvi dərslər” verməkdən çəkinmir.
Belçika - hökumətin formalaşdırılmasına 236 günsərf edilən və bunun normal sayıldığı bir ölkədir. Elə bir ölkədirki, 2010–2011-ci illərdə tam fəaliyyət göstərən hökumət olmadan541 gün yaşamaqla dünya rekordu qırıb. Flaman vəValon icmaları arasındakı mədəni-dil ayrılığı isə dövlətinmövcudluğunu təhlükə altına qoyur.
Və bu ölkə, Azərbaycanı sərhədləri daxilində sülh vətəhlükəsizliyi necə təmin etməli olduğu barədə öyrədir?Ciddisiniz?
Yeni sağçı Belçika hökumətinin proqramı 200 səhifəlik birsənəddir. Bu sənəd vergi siyasəti, məşğulluq və işsizlik, pensiyasistemi, təhlükəsizlik, miqrasiya, mobillik, iqlim, müdafiə vəxarici siyasət kimi federal sahələri əhatə edir. Proqramda CənubiQafqaz məsələsinə də toxunulur.
Yeni hökumət belə hesab edir ki, Cənubi Qafqaz Avropanındaha çox diqqətinə layiqdir:
"Biz bu strateji əhəmiyyətli regionla dərin mədəni əlaqələrəsahibik. Bu bölgə gələcək enerji tədarükümüz və Asiyaya nəqliyyatdəhlizi kimi həlledici rol oynayır. Ermənistan və Azərbaycanarasında davam edən gərginlik və münaqişələr Avropa və Belçikanınhədəf yönlü yanaşmasını tələb edir. Biz tərəflərin suverenliyi vəərazi bütövlüyünə birmənalı şəkildə hörmət edilməsini tələb edirikvə Azərbaycanı Dağlıq Qarabağın erməni əhalisinin təhlükəsizşəkildə geri qayıtmasını təmin etməyə çağırırıq. İqtisadi, siyasivə humanitar əməkdaşlığı davam etdirərək, biz regional sabitliyətöhfə veririk."
Bu bəyannamə ilə Belçika, "Dağlıq Qarabağ" ifadəsini istifadəedərək Azərbaycanın ərazi bütövlüyü və suverenliyinə qəsd etməyəcəhd göstərir. Bundan əlavə, Azərbaycanı tərk etmiş erməniləringeri qayıtması üçün şərait yaradılması tələb olunur, ammaErmənistandan zorla qovulmuş yüz minlərləazərbaycanlının geri qayıtması məsələsi barədə bir kəlməbelə deyilmir.
Bu təkcə siyasi "unutqanlıq" deyil – bu, Belçikahökuməti tərəfindən Qərbi Azərbaycandan olan azərbaycanlılara qarşıetnik və dini ayrı-seçkilikdir.
Parçalanma həddində olan dövlət dərs verməkistəyir
Bu bəyanatları verən ölkədə:
- 46% flaman daha geniş muxtariyyətintərəfdarıdır,
- 19% flaman isə tam müstəqillik istəyir.
Hər siyasi böhran Belçikanın mümkün dağılması ilə bağlımüzakirələri yenidən gündəmə gətirir. Siz hansı"suverenlikdən" danışırsınız, Brüssel cənabları?
2025-ci il yanvarın 31-də Belçikanın siyasi xəritəsi yenidənçəkildi. Bart De Vever Yeni Flaman Alyansının(N-VA) xarizmatik lideri, baş nazir oldu. Bu, ölkəni siyasi vəsosial çalxalanmalar dövrünə sürükləyən bir başlanğıc idi.
1970-ci ildə Mortseldə anadan olan De Vever siyasi karyerasınatarixçi kimi başlayıb. O, tezliklə keçmişi araşdırmaqdan daha çoxgələcəyi formalaşdırmaqla maraqlandığını anlayıb. Antverpendəbələdiyyə sədri olduğu dövrdə o, miqrasiya və təhlükəsizlikməsələlərində sərt mövqeyi ilə tanındı. Onun rəhbərliyialtında Antverpen anti-multikulturalizmritorikasının artıq tabu olmadığı bir şəhərə çevrildi.
De Vever Flaman muxtariyyətinin qatı tərəfdarıdır və bu, təkcəsiyasi şüar deyil. Onun siyasi proqramı "desentralizasiya" və"səmərəli idarəetmə" pərdəsi altında gizlədilmiş tədriciseparatizmin manifestidir. O, ambisiyalarını heç vaxt gizlətməyib:"Zəif Belçika – Güclü Flandriya deməkdir."
Əslində, bu ironiyanın zirvəsidir:
Daxili siyasi və iqtisadi böhranlarla mübarizə aparan, mədəni vəetnik parçalanma təhlükəsi ilə üz-üzə olan bir ölkə, suveren vəmüstəqil bir dövlət olan Azərbaycana dərs verməyə çalışır.
Belçika "demokratiya" və "suverenlik" kimi dəyərləri başqalarınatəlqin etməzdən əvvəl:
- Flaman və Valon icmaları arasındakı iqtisadibərabərsizliyi aradan qaldırmalıdır,
- Separatizmin artmasını cilovlamalıdır,
- Gerçək milli kimlik formalaşdırmağıöyrənməlidir.
Çünki öz daxili birliyini qorumaqda aciz olan birölkənin başqalarına suverenlik dərsi vermək üçün heç bir mənəvihaqqı yoxdur.
Yeni Belçika hökumətinin ilk vəzifələrindən biri dövlət borcununhəll edilməsi oldu. 2024-cü ilin sonuna qədər bu borcÜDM-in 106%-nə çatdı. Bu, sadəcə kağız üzərindəkirəqəmlər deyil — Belçikanın iqtisadi şoklara qarşı həssaslığınıgöstərən bir böhran kölgəsidir.
De Veverin sərt tədbirləri:
Sosial müdafiə xərclərinin azaldılması:
Artıq minlərlə insan Brüsselin küçələrinə axışır. 2024-cü ilindekabrında 50 min etirazçı küçələrə çıxdı və bu,yalnız başlanğıcdır. Müavinət və subsidiyaların ixtisarı ən həssastəbəqələrə ağır zərbə vuracaq. FGTB kimi həmkarlarittifaqları ümumi tətilə hazırlaşır. Pensiyaislahatı:
Pensiya yaşının 65-dən 67-yə qaldırılması,onilliklər ərzində Belçika iqtisadiyyatını qurmuş bir nəsil üçünaçıq hörmətsizlikdir. Ölkədə orta ömür uzunluğu81,6 il olduğu halda, bu islahat insanlarınlayiqli istirahət dövrünü qısaltmaq üçün cini̇k birhesablamadır. Miqrasiya siyasətininsərtləşdirilməsi:
N-VA üçün miqrasiya sadəcə sosial məsələ deyil — siyasialətdir. Qaçqınların qəbulunun məhdudlaşdırılması,sığınacaq şərtlərinin sərtləşdirilməsi və deportasiyalarınsürətləndirilməsi De Veverin “reseptidir”. 2023-cü ildəBelçika 35 min miqrant qəbul edib, bu da cəmiyyətdə qızğındebatlara səbəb olub. De Vever isə qapıları daha da bağlamaqniyyətindədir.
Cənubi Qafqaza ikiüzlülük dərsi
Ən təəccüblüsü hökumət proqramının xarici siyasətəfokuslanmasıdır. Ölkə daxili parçalanma həddində olsa da,Brüssel başqalarına şərtlər diktə etmək haqqına sahibolduğunu düşünür.
Hökumət sənədində açıq şəkildə yazılıb:
"Biz tərəflərin suverenliyi və ərazi bütövlüyünəbirmənalı hörmət tələb edirik və Azərbaycanı Dağlıq Qarabağınerməni əhalisinin təhlükəsiz qayıdışını təmin etməyəçağırırıq."
Bir dəqiqə!
Bu sözləri deyən ölkə, əhalisinin yarısı Flandriyanınmüstəqilliyini dəstəkləyən bir dövlətdir?
Hər siyasi böhranı ölkənin dağılması təhlükəsi ilə müşayiət olunanBelçika?
Və bu insanlar Azərbaycana ərazi bütövlüyü haqqında dərsverir?
Qaçqınları niyə unudursunuz?
Belçika siyasətçiləri Azərbaycandan “ermənilərin təhlükəsizqayıdışını təmin etməyi” tələb edərkən, 1980-ci illərinsonlarında Ermənistandan qovulan 250 min azərbaycanlının faciəsiniunutmağı üstün tuturlar.
BMT Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığınınməlumatına görə, bu köçürülmə regionun ən böyük humanitarfəlakətlərindən biri olub.
- Brüsseldə o vaxt kim bu azərbaycanlıların geriqaytarılmasını tələb edirdi?
- Kim onların taleyini beynəlxalq tribunadaxatırladı?
Heç kim.
Çünki insan hüquqları onlar üçün siyasi alətdir —lazım olanda istifadə olunur, lazım olanda unudulur.
Belçika siyasətçiləri xarici siyasətdə “mənəvi üstünlük” nümayişetdirməyə çalışırlar, lakin ölkənin öz problemləri başındanaşır:
- Dövlət borcu ÜDM-in 106%-nə bərabərdir.
- Valoniyada işsizlik səviyyəsi Flandriyadakından ikidəfə yüksəkdir.
- Siyasi partiyalar hətta əsas daxili məsələlərdərazılaşa bilmir.
Bütün bunlara baxmayaraq, Belçika “Cənubi Qafqazda demokratiya”barədə ağıllı fikirlər səsləndirir. Bu isə sadəcə ikiüzlülük deyil— bu, ali siyasi si̇nizmdir.
- Daxili sabitliyini qorumaqda aciz olan bir ölkəbaşqalarına suverenlik dərsi verə bilərmi?
- Hər ikinci flamanın müstəqillik arzusunda olduğuBelçika, Azərbaycanın daxili işlərinə müdaxilə etmək hüququnamalikdirmi?
Belçika, başqalarına dərs verməzdən əvvəl:
- Regionlararası iqtisadi bərabərsizlik problemini həllet,
- Flandriyada separatizmin artmasının qarşısınıal,
- Milli kimlik böhranını aradan qaldır.
Çünki öz siyasi sistemini saxlamaqda çətinlik çəkən birölkənin demokratiya dərsi verməyə heç bir haqqıyoxdur.
Belçika özünü “Avropanın demokratik qalası” adlandırsa da,əslində:
- Daxili parçalanma təhlükəsi ilə üzləşən birdövlətdir,
- Büdcəsi borcla doludur,
- Xarici siyasəti isə yalnız riyakarlıqnümunəsidir.
Brüssel, Azərbaycana dərs vermək əvəzinə öz eviniyığışdır!
Əks halda, gələcəkdə “Belçika” adını xəritələrdə tapmaq çətinolacaq.
Belçika vahid bir dövlət deyil, iki əsas fraqmentdən ibarət olankövrək bir mozaikadır:
- Flandriya — iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş,dinamik, sənaye və logistika sahələrində güclü, siyasətdə isəN-VA kimi sağçı millətçi partiyaların dominantlıqetdiyi bir regiondur.
- Valoniya — fransızdilli, iqtisadi cəhətdəngeridə qalmış, dövlət dotasiyalarına və sosial proqramlara bağlı,solçu və sosial-demokrat qüvvələrin güclü olduğu birregiondur.
Bu bölünmə təkcə mədəni fərqlərdənqaynaqlanmır. O, həm də siyasi və ideolojixarakter daşıyır, hər bir hökumət formalaşdırılmasınısiyasi əzab və böhran prosesinə çevirir.
Ipsos-un 2024-cü il sorğusuna görə:
- 40%-dən çox flaman Flandriyanın daha genişmuxtariyyət əldə etməsini istəyir.
- 19% isə Flandriyanın tammüstəqilliyini açıq şəkildə dəstəkləyir.
Bu rəqəmlər kənar və marjinal fikirlər deyil.Bu, Belçikanın öz varlığı üçün birbaşatəhlükədir.
Bir ölkədə, əhalinin yarısı ayrılmaq istəyirsə,o dövlətin başqa ölkələrə "ərazi bütövlüyü" haqqında dərs verməsinə qədər məntiqlidir?
Belçika kimi daxili parçalanma təhlükəsi iləüz-üzə olan bir ölkənin, Azərbaycan kimi suveren dövlətlərə "ərazibütövlüyü" barədə mənəvi dərslər verməsi sadəcəriyakarlıqdır.
Belçikanın “demokratiya modeli”ndəki növbəti dərin çat isəiqtisadi bərabərsizlikdir:
- Flandriyada işsizlik səviyyəsi3,5%-dir. Region iqtisadi cəhətdən çiçəklənir vəsənaye ilə logistika sahəsində liderdir.
- Valoniyada işsizlik 8,5%-əçatır. Bu region əsasən dövlət dotasiyalarından vəsosial yardım proqramlarından asılıdır.
Bu fərq təkcə iqtisadi problem deyil. Bu, flamanmillətçiliyi üçün siyasi bir yanacaqrolunu oynayır. Flandriyalılar haqlı olaraq sual edirlər:
"Niyə biz, bizim kimi çalışmaq istəməyənlər üçünödəməliyik?"
Bu ritorika ölkədəki regional ayrı-seçkiliyidaha da dərinləşdirir və millətçiliyi gücləndirir.
Belçikanın qarşısında duran təhlükə, sadə və aydın görünür.Bir ölkəni böhrana aparan resept:
İqtisadi bərabərsizlik, Siyasi separatizm, Milli kimlikböhranı.
Nəticə?
Yuqoslaviya ssenarisi — sadəcə yavaştempdə.
Burada açıq qarşıdurmaların yerini “sonsuz demokratikdanışıqlar” alır.
Belçikalı olmaq nə deməkdir?
- Flaman üçün "belçikalı olmaq" sadəcə birinzibati statusdur — emosional və ya ideoloji birbağlılıq yoxdur.
- Valon üçün isə bu, mədəni kimliyin kiçik birparçası ola bilər, amma dünya görüşünün əsasını təşkiletmir.
Bu sual ortaya çıxır:
Belə bir “demokratiya” nə qədər davam edəbilər?
Tarix bizə öyrədir ki, bu cür zəif və süni siyasi strukturlarınsonu yalnız iki variantdan biri olur:
- Dərin institusional islahatlar və ya
- Dövlətin qaçılmaz dağılması.
Belçika nümunəsi sübut edir ki:
- “Demokratiya modeli” adlandırılan sistemlərhəmişə ədalət və sabitliyi təmin etmir.
- Milli kimliksizlik, iqtisadibərabərsizlik və siyasi parçalanma birölkənin dağılması üçün yetərlidir.
Belə bir ölkənin, Azərbaycanın suverenliyi haqqında danışmağacəhd etməsi isə sadəcə gülməlidir.
Belçikanın daxili siyasi və iqtisadi böhranları fonunda onunxarici siyasəti sadəcə fars kimi görünür. Özölkəsində ərazi bütövlüyü məsələsi hələ də açıqqalan bir dövlət, başqa ölkələrə “suverenliyə hörmət” və “ərazibütövlüyü” barədə dərs verməyə cəsarət edir. Bu,ikiüzlülüyün ən ali nümunəsidir.
Belçikalı siyasətçilər Azərbaycandan “Dağlıq Qarabağın erməniəhalisinin təhlükəsiz şəkildə geri qaytarılmasını təmin etməyi”tələb edəndə, bəzi əsl suallar ortaya çıxır:
- Bəs harada idiniz, yüz minlərlə azərbaycanlıöz doğma torpaqlarından Ermənistan tərəfindən zorlaqovulanda?
- Niyə susursunuz, işğal altındakı Azərbaycantorpaqlarında şəhərlər dağıdılıb, məscidlər təhqir olunub,qəbiristanlıqlar mal-qaraya çevriləndə?
Cavab aydındır: bu, sadəcə ikilistandartlardır. Bu, Qərb xarici siyasətinin əsassütunudur və Belçika bu sistemdə sadəcə bir dişliçarxdan başqa bir şey deyil.
Yeni Belçika hökumətinin başında duran Bart DeVever — irəliyə doğru addım deyil, əksinə, siyasibir eksperimentdir. Bu eksperimentin nəticələri isətəhlükəli və qeyri-müəyyəndir.
- Daxili islahatlar — dövlət borcunu azaltmaq vəsosial proqramları ixtisar etmək məqsədi daşıyır.Nəticə? Kütləvi etirazlar və genişmiqyaslınümayişlər artıq Brüsselin küçələrində görünür.
- Xarici siyasət bəyanatları isə güc nümayişideyil, sadəcə ümidsizliyin ifadəsidir. Bu, artıqbeynəlxalq nüfuzunu itirən bir dövlətin sonçırpınışlarıdır.
Belə bir dövlət — özünün daxili birliyini qorumaqda acizolan bir ölkə — başqa suveren dövlətlərənecə “təlimat” verə bilər?
Siz nə haqla Azərbaycana "nə etməli" olduğunudeyirsiniz?
Əgər Belçika beynəlxalq arenada hələ də nüfuzunusaxlamaq istəyirsə:
- Xarici siyasət dərsliklərini qapatsın.
- Mənəvi üstünlük nağıllarını bir kənaraqoysun.
- Və nəhayət, öz daxili problemlərini həlletsin: iqtisadi bərabərsizlik, separatizm təhlükəsi, millikimlik böhranı…
Əks halda, Belçika XXI əsrdə uğursuz dövlətidarəçiliyinin canlı nümunəsinə çevriləcək.
Bart De Vever hökuməti güc simvolu deyil. Buhökumət, əslində, Belçikanın nə qədər kövrəkolduğunu sübut edən bir faktordur.
Əgər Brüssel Cənubi Qafqaz haqqında qətnamələr yazmaq əvəzinə,bir az öz gələcəyi haqqında düşünə bilsəydi, bəlkədə bir gün “keçmişin xəritəsində itmiş Belçika”olmağın qarşısını ala bilərdi.
Biz bilirik:
- Öz torpaqlarımızı necə qorumalıyıq,
- Öz xalqımızı necə müdafiə etməliyik,
- Öz suverenliyimizi necə təmin etməliyik.
Və siz, Brüsseldə oturan "müdriklər",başqalarına dərs verməzdən əvvəl heç olmasaöz ölkənizin birliyini qorumağı öyrənin.
Azərbaycanın sizdən öyrənəcəyi heç nəyoxdur.
Amma siz, Belçika, bəlkə də Azərbaycandan dövlətçilik nədeməkdir — onu öyrənə bilərsiniz.
