Ermənistanda “eks”lər Qarabağ məsələsini yenidən gündəmə gətirir
Cənubi Qafqazda suları bulandıran balıq sevdalılar həmişə olub, iki yüz il bundan əvvəl də, lənətlik Vudro Vilsonun prezidentliyi dövründə də, indi də. Sanki estafeti bir-birinə ötürən imperiya, müstəmləkə zehniyyətlilərin başqa yöntəmləri yoxmuş, ancaq məxlətə, qarışıqlıq, müharibə onları arzularına çatdıracaqmış. Yəni, system,üsul-udarə, metod, yanaşma dəyişmədiyi kimi, nəticə də eynidir. Son 30 ilin hadisələrinə baxsaq, ermənilər elə düşünürdülər ki, Qarabağ münaqişəsini alovlandıran, iki xalq arasına geriyə dönüşü olmayan düşmənçilik toxumu səpən və hətta yığdığı “məhsul”un “dadına” baxan qüvvələrin amalı sanki “hay”ları dünyanın ən xoşbəxt xalqı etmək imiş. Bəs nəticə, ermənilər istəklərinə çatdılarmı, zorla bizdən qopardıqları torpaqları əllərində saxlaya bildilərmi? Bu sualların cavabı birdir - “yox”. Əvəzində nə baş verdi? Azərbaycan xalqına məxsus torpaqlar yenə öz sahibinə geri döndü, Ermənistan üz-gözünü “işğalçı dövlət” ləkəsinə bulaşdırdı, regional layihələrdən məhrum oldu, qonşu dövlətlərdə etibarını itirdi və nəticədə ermənilər açıq səma altında həbsxanada – Ermənistanda yaşamağa məhkum oldular.
Şər qüvvələrin Ermənistandakı uzantılarının bir qolu da Qarabağda zühr edən terrorçu-separatçı qruplar idi. Onlara “Qarabağ klanı” adını verənlər də Ermənistandakı ermənilər idi, çünki onların “çikini-bikini” bilirdilər. Xaricdən axan dollar seli İrəvan ermənilərini məyus etdikcə, “Qarabağ klanı” daha da böyüyürdü, cinayətlərinin sayı kimi iştahları da artırdı. Milyonlar hesabına Amerikada, Avropada, beynəlxalq təşkilatlarda “dost”larının sayı çoxalırdı ki, bu da münaqişənin ədalətli həllinə mənfi təsir göstərirdi. Əslində Azərbaycan ərazilərində terrorla məşğul olan ermənilərin separat əməlləri qərblilərin işinə yarayırdı, əks təqdirdə “Qarabağ klanı”nı yemləməz, bəsləməz, onları Azərbaycana tərəf kimi təqdim etməzdilər. Bəli, Avropanın və bütövlükdə Qərbin ədalət tərəzisi çaşmışdı. Bəllidir ki, bütün bunlar Azərbaycana qarşı idi, ermənilər isə yeraltı və yerüstü sərvətlərimizə göz dikənlərin maşası idi…
Qarabaş münaqişəsi bitsə də…
Ermənistanın keçmiş və indiki hakimiyyəti növbəti dəfə ermənilərin Qarabağı itirməsinin kimin günahı olduğuna dair mübahisə etmək qərarına gəlib. Görünür, Nikol Paşinyan hökuməti və onun rəqibləri bu məsələni 2026-cı ildə keçiriləcək parlament seçkilərinə çıxarmaq niyyətindədirlər. Cəmiyyət artıq bu mübahisələrdən yorulub, amma hələlik ona başqa heç nə təklif oluna bilməz. Ermənistanın ikinci prezidenti Robert Köçəryan mətbuat konfransı zamanı ona qarşı irəli sürülən ittihamlara bəraət qazandırmağa çalışıb. Deyib ki, 1999-cu ildə ermənilər Mehrini “Laçın dəhlizi”nə dəyişməyə cəhd ediblər. Erməni cəmiyyəti “Mehri variant”ndan ilk dəfə 2008-ci ildə xəbər tutub, lakin o zaman belə şayiələrin yayılması müxalifətin hazırkı hakimiyyətin nüfuzunu sarsıtmaq cəhdi hesab olunurdu.
Ermənistanın keçmiş prezidenti, bəbək qatili Koçaryan 2025-ci ilin yanvarında ABŞ Dövlət Departamentinin məxfilikdən çıxarılmış sənədlərinə istinad edərək bu hekayəni yenidən xatırladıb. Onun təxminlərinə görə, belə bir sövdələşmə Ermənistan-Azərbaycan ərazi münaqişəsinin sona çatmasına gətirib çıxara bilərdi: “ABŞ vasitəçi kimi çıxış etməyə hazır idi. Halbuki Ermənistanla İranın əlaqələri tamamilə kəsiləcək, Azərbaycan-Türkiyə mühasirəsi isə əksinə, möhkəmlənəcəkdi. Nə olursa olsun, sövdələşmə İrəvanın təşəbbüsü ilə baş tutmayıb, lakin bu gün Azərbaycan Mehri rayonundan keçməli olan Zəngəzur dəhlizinin açılmasını tələb edir. Bəli, danışıqlar aparılıb. Amma mən dərhal dedim ki, Ermənistan İranla sərhədini itirə bilməz. Bütün proses bizim üçün faydalı oldu və mən elə ilk günlərdən başa düşdüm ki, bu müzakirələr bizim üçün məqbul bir həllə gəlməyə imkan verəcək. Niyə buna əmin idim? Çünki Əliyev qalibdir, bu da onun motivasiyasının olması deməkdir”.
Ermənistanın keçmiş prezidenti onu da vurğulayıb ki, danışıqlar zamanı hər hansı qəti cavablardan yayınaraq ehtiyatlı davranıb. O gözləyirdi ki, Heydər Əliyevin özü təklif olunan sxemdən imtina edəcək. Köçəryan əlavə edib: “Diplomatiya danışıqlar prosesini sizin üçün sərfəli məqama çatdırmaqdır”.
Eyni zamanda o, terrorçular tərəfindən öldürülən Ermənistanın baş naziri Vazgen Sarkisyanın danışıqlar prosesinin bəzi nüanslarından xəbəri olmadığı barədə iddiaları təkzib edib. Onun sözlərinə görə, Sarkisyan bütün detallardan xəbərdar idi. “Son nəticədə o, hökumət başçısı və parlament çoxluğunun lideri kimi bu cür müzakirələrdən kənarda qala bilməzdi”, - deyə sabiq prezident qeyd edib. Bu arada, Köçəryanın əleyhdarları prezidentin Mehrini təslim etməyə hazır olduğunu öyrəndikdən sonra onun Sarkisyanın qətlini təşkil edə biləcəyini istisna etmirlər.
“Nə olursa olsun, bütün bu əhvalat informasiya məkanında sırf Ermənistan hakimiyyətinin Azərbaycan üçün “Zəngəzur dəhlizi”ni açmağa hazırlaşdığı üçün yenidən gündəmə gəlib. Yəni, baş nazir Nikol Paşinyan Bakının son güzəştinə haqq qazandırmaq istəyir ki, bu, 25 il əvvəl baş verə biləcək qədər dəhşətli deyil. Bununla bağlı Köçəryan xatırladıb ki, indiki Ermənistan hakimiyyəti danışıqlar prosesini özləri iflasa uğradıb, nəticədə Qarabağ uğrunda ikinci müharibə başlayıb, “Qarabağ” süqut edib. Onun sözlərinə görə, 2019-cu ildə Paşinyan “Lavrov planı”ndan imtina edib, bu plan çərçivəsində Ermənistan Azərbaycana “DQR” ətrafındakı beş rayondan ibarət “təhlükəsizlik kəməri” verəcək, lakin onu öz tərkibinə daxil edə biləcəkdi. Düzdür, Bakı bununla razılaşmadı, amma Köçəryan təkid edir ki, İrəvan bu təklifi rədd edən kimi danışıqlar dalana dirənib. Bu o deməkdir ki, o, vasitəçilərə deyirdi ki, siz kim idiniz, 25 ildir nə işlə məşğulsunuz? “Mən kino həvəskarıyam, nə istəsəm, danışıqlar aparacam”... Danışıqlar prosesi dalana dirəndi və sonra dedi ki, “Artsax Ermənistandır, vəssalam”, bu, müharibəyə çağırışdır”, - deyə Köçəryan bildirib.
Köçəryanın fikrincə, Paşinyan bununla da dayanmayıb: “O, İrəvanı Aİ-yə inteqrasiya etmək qərarına gəlib, baxmayaraq ki, Rusiya güclənir, Avropa isə zəifləyir. Paşinyanın Mülki Müqavilə (MV) partiyası 2026-cı il parlament seçkilərində məğlub olacaq. Hər kəsin bu gün bir, sabah başqa bir reytinqi ola bilər”.
Bu arada qeyd etmək yerinə düşər ki, 2021-ci il seçkiləri ilə müqayisədə Köçəryanın və onun tərəfdarlarının mövqeləri xeyli zəifləyib və 2026-cı ildə onların 10%-dən çox səs toplaya bilməyəcəkləri ehtimalı var. Ümumiyyətlə, kimin nəyi kimə və niyə təhvil verməsi ilə bağlı tarixi mübahisələr Ermənistan cəmiyyəti üçün kifayət qədər darıxdırıcı olub. Paşinyan “keçmişi” günahlandırır, onu da qınayırlar... Təbii ki, kimlərsə bunda hələ də maraqlıdır, amma əksəriyyət üçüncü siyasi qüvvə axtarışındadır. Bütün bunların fonunda Köçəryan mövqeyinin pisləşdiyini hiss edərək, birtəhər siyasi meydanda qalmağa çalışır. O, yeni ideyalar irəli sürə bilməz, amma onun Qarabağ məsələsi var, onun köməyi ilə tərəfdarları asanlıqla səfərbər etmək olar. Bu mövzu cəmiyyəti kəskin şəkildə Paşinyan tərəfdarlarına və “keçmiş” tərəfdarlara bölür. Eyni zamanda, Köçəryan Paşinyan üçün ən əlverişli rəqibdir, çünki hər ikisinin antireytinqi çox yüksəkdir.
Eyni zamanda, Paşinyanın müxalifətin ona verdiyi üstünlüyü var. 2021-ci ildə Köçəryan və onun tərəfdarları iddia edirdilər ki, hakimiyyət dəyişilməsə, ölkə yox olacaq, amma o, mövcuddur və hətta Qarabağ “itkilərini” sağaltmaqdadır. İndi Paşinyanın bu məsələdə mövqeyi daha güclüdür. Məsələn, 2024-cü il hərbi əməliyyatların olmadığı ilk il olub və Ermənistan-Azərbaycan sərhədində praktiki olaraq heç bir insident olmayıb. Baş nazir əminliklə deyə bilər ki, onun sülh siyasəti öz bəhrəsini verir, Köçəryanın proqnozları isə özünü doğrultmur. Nəticədə, əgər 2021-ci ildə Köçəryanın “Ermənistan” alyansı seçicilərin təxminən 21%-nin səsini toplayıbsa, 2026-cı ildə o, maksimum 5-10%-ə arxalana biləcək.
V.VƏLİYEV
