Bakı. Trend:
Afrika artıq təkcə təbii sərvətlərlə zəngin bir region deyil. Bugün qitə dünyanın aparıcı gücləri arasında geosiyasi mübarizəninəsas arenasına çevrilir. Çin, ABŞ, Avropa İttifaqı, Rusiya, Türkiyəvə Körfəz ölkələri Afrikada öz mövqelərini möhkəmləndirmək üçünmilyardlarla dollar sərmayə yatırır. Afrika İnkişaf Bankının (AfDB)məlumatına görə, 2023-cü ildə qitənin iqtisadiyyatı 4,3% böyüyüb və2050-ci ilə qədər əhalisi 2,5 milyardı keçəcək. Bu, onu dünyanın ənsürətlə inkişaf edən regionuna çevirəcək.
Afrika uğrunda mübarizənin əsas hədəflərindən biri resurslardır.Qitə dünya miqyasında mineral ehtiyatlarının 30%-nə, neftehtiyatlarının 12%-nə və qızıl ehtiyatlarının 40%-nə sahibdir.Bundan əlavə, Afrika dünyada istifadə olunmamış kənd təsərrüfatıtorpaqlarının təxminən 60%-nə malikdir ki, bu da onu qlobal ərzaqtəhlükəsizliyinin əsas oyunçusuna çevirir.
Afrika təkcə "gələcəyin qitəsi" deyil, həm də artıq bu gün dünyaiqtisadiyyatını sürətlə dəyişdirən bir regiondur. BeynəlxalqValyuta Fondunun (BVF) proqnozuna görə, 2024-cü ildə Afrikaölkələrinin ÜDM artımı orta hesabla 4,1% olacaq, bu isə inkişafetmiş ölkələrdəki artımdan xeyli yüksəkdir. BMT hesab edir ki,2050-ci ilə qədər dünyanın işçi qüvvəsinin 40%-dən çoxuafrikalılardan ibarət olacaq. Bu demoqrafik bum Afrikanıinvestisiyalar, ticarət və texnoloji əməkdaşlıq üçün ənperspektivli regionlardan birinə çevirir.
2010-cu ildən bəri Afrika 1,3 trilyon dollardan çox birbaşaxarici investisiya cəlb edib və bu rəqəm durmadan artır. Çin artıq300 milyard dollardan çox sərmayə ilə Afrikanın əsas infrastrukturoyunçusuna çevrilib. Digər dövlətlər də rəqabət mübarizəsinəqoşulub:
- ABŞ Afrikada öz iştirakını gücləndirmək üçün "Prosper Africa"proqramını işə salıb.
- Avropa İttifaqı 150 milyard avro dəyərində "Global Gateway"təşəbbüsünü reallaşdırır.
- Rusiya Sahil bölgəsindəki ölkələrlə hərbi əməkdaşlığıgenişləndirir.
Bu qlobal rəqabət fonunda Azərbaycan da öz unikal təcrübəsi iləAfrika iqtisadiyyatında mühüm rol oynamağa başlayıb. Enerjisektoru, resursların idarə edilməsi və rəqəmsal texnologiyalarıntətbiqi sahəsində uğurları ilə Bakı Afrika üçün yeni, elastik vəsuverenliyə hörmət edən əməkdaşlıq modeli təqdim edir.
Azərbaycan Afrikada: enerji, iqtisadiyyat, müdafiə
Azərbaycanın Afrika ilə əməkdaşlığının əsas istiqamətlərindənbiri enerji sektorudur. SOCAR artıq Konqo, Keniya, EkvatorialQvineya, Misir, Əlcəzair və Nigeriyada möhkəm mövqe tutub.Sierra-Leone, Niger, Burkina-Faso və Mali ilə yeni layihələrmüzakirə olunur. Bu təsadüfi deyil: Afrikada neft və qaz hasilatısürətlə artır, qitə isə yeni texnologiyalara və investisiyalaraböyük maraq göstərir.
Beynəlxalq Enerji Agentliyinin (IEA) məlumatına görə, 2023-cüildə Afrikanın neft hasilatı gündəlik 7,2 milyon barrelə çatıb,qitənin təbii qaz ehtiyatları isə 17 trilyon kubmetri ötüb.
SOCAR-ın əsas Afrika layihələri:
- Misir – SOCAR neft və qaz kondensatı tədarükü ilə bağlımüqavilə bağlayaraq Şimali Afrikada mövqelərinimöhkəmləndirib.
- Əlcəzair – neft emalı zavodlarına investisiya qoyuluşuimkanları müzakirə edilir.
- Nigeriya – SOCAR burada 5,5 trilyon kubmetrdən çox qazehtiyatına sahib olan dövlət neft şirkəti NNPC ilə əməkdaşlıqetməyi planlaşdırır.
- Keniya – Azərbaycan mütəxəssisləri neft anbarlarınınmodernizasiyasında və logistik sistemlərin təkmilləşdirilməsindəiştirak edir.
Bununla yanaşı, Azərbaycan Afrika ölkələri üçün bərpa olunanenerji texnologiyalarını da aktiv şəkildə təbliğ edir. COP29çərçivəsində Bakı, Afrikaya günəş və külək enerjisinin inkişafıüzrə proqram təqdim edib, bu isə qitənin fossil yanacaqlardanasılılığını azaltmağa imkan verəcək.
Afrika və Azərbaycan: suverenlik uğrunda birlik
Dünyada qlobal geosiyasi konfiqurasiya sürətlə dəyişir,neokolonializmlə mübarizə isə bir çox millətlər üçün həyati vacibməsələyə çevrilib.
Afrika əsrlər boyu istismar olunub və bu gün də iqtisadi, siyasivə maliyyə baxımından yeni asılılıq formaları ilə üz-üzə qalır.Lakin bu dəfə qitə susmaq niyyətində deyil – Afrika ölkələrigetdikcə daha yüksək səslə ədalət, bərabərlik və hörmət tələbedir.
Azərbaycan da müstəqillik uğrunda mübarizədə tarixi təcrübəyəmalik ölkə kimi bu qlobal prosesdə yalnız kənardan müşahidəçirolunda deyil. Bakı Afrikanın postkolonial keçmişi və neokolonialtəsirlərlə mübarizəsi mövzusunda əsas beynəlxalq müzakirəplatformalarından birinə çevrilib.
Afrikanın neokolonial keçmişini tamamilə arxada qoymaq istəyənyeni nəsli üçün Azərbaycan mühüm tərəfdaşdır. Bakı beynəlxalqmünasibətlərdə yeni bir model təqdim edir – sərt diktələr, güctəzyiqləri və asılılıq mexanizmləri olmadan qarşılıqlı hörmət vəbərabər hüquqlara əsaslanan əməkdaşlıq.
Afrika artıq dünyanın ən sürətlə inkişaf edən regionudur,Azərbaycan isə bu inkişafın mühüm iştirakçısı və stratejitərəfdaşına çevrilməkdədir.
Azərbaycanın Afrika ilə münasibətləri təkcə iqtisadiəməkdaşlıqdan ibarət deyil. Hərbi əməkdaşlıq, rəqəmsaltexnologiyalar, təhsil proqramları və humanitar yardım sahələrindədə Bakı öz təsir dairəsini genişləndirir.
Azərbaycan bazara daxil olmaqla kifayətlənmir – o, Afrika iləuzunmüddətli tərəfdaşlıq üçün möhkəm təməl yaradır.
Bu tərəfdaşlıq qarşılıqlı maraqlara, strateji baxışa və hər ikitərəfin inkişafına əsaslanır – gələcəyin yeni dünya düzənindəAfrika və Azərbaycan birlikdə irəliləyir.
Afrika ölkələri silahlı qüvvələrini modernləşdirməyə və Qərbsilah tədarükçülərindən asılılığı azaltmağa çalışır. Azərbaycan,müasir hərbi-sənaye kompleksi sayəsində bu sahədə mühümtərəfdaşlardan birinə çevrilib.
Son üç ildə Azərbaycan Afrikaya silah və hərbi texnika ixracını70% artırıb, bu da qitə ölkələrinin Bakının təklif etdiyi imkanlaraartan marağını göstərir.
Əsas əməkdaşlıq istiqamətləri:
- Somali – Azərbaycanla atıcı silah və zirehli texnika tədarükühaqqında müqavilə imzalayıb. Bu, terror təhdidinə qarşı mübarizədəölkənin milli təhlükəsizliyini gücləndirəcək.
- Qvineya-Bisau – Azərbaycan hərbi akademiyalarında zabithazırlığı üzrə birgə proqramlar yaradılması ilə bağlı danışıqlaraparır.
- Niger, Çad və Mali – Azərbaycan istehsalı pilotsuz uçuşaparatlarının alınması imkanlarını nəzərdən keçirir.
Hərbi əməkdaşlığın mühüm hissəsi minalardan təmizləmə işləridir.Afrika silahlı münaqişələrin ağır nəticələrindən əziyyət çəkməyədavam edir. BMT-nin məlumatına görə, Anqola, Çad, Eritreya və KonqoDemokratik Respublikasında milyonlarla hektar ərazi minalarlaçirklənmiş olaraq qalır. Azərbaycanın ANAMA təşkilatı Qarabağdaəldə etdiyi unikal minatəmizləmə təcrübəsini artıq bir sıra Afrikaölkələrinə təqdim edib.
Azərbaycan rəqəmsal dövlət xidmətləri sahəsində uğurla tətbiqetdiyi ASAN xidmət sistemi ilə bir çox inkişaf etməkdə olan ölkələrüçün nümunəyə çevrilib. Afrika ölkələri isə bürokratiya vəkorrupsiya ilə mübarizədə Azərbaycanın təcrübəsini effektividarəetmə üçün açar hesab edir.
- Uqanda – artıq ASAN xidmət əsasında sənədlərin verilməsini vəbiznes qeydiyyatını sadələşdirən pilot layihə tətbiq edilib.
- Mərakeş və Efiopiya – dövlət xidmətlərinin rəqəmsaltransformasiyası üzrə memoranduma imza atıb.
- Kot-d’İvuar və Tanzaniya – bank sektorunda rəqəmsal həllərintətbiqi ilə bağlı danışıqlar aparır.
Dünya Bankının məlumatına görə, dövlət idarəçiliyində rəqəmsaltexnologiyaların tətbiqi dövlət xərclərinin şəffaflığını 35%artırır. Bu da Azərbaycan modelini Afrika üçün xüsusilə cəlbediciedir.
Azərbaycan Afrika üçün təhsil proqramlarına xüsusi önəm verir.2023/2024-cü tədris ilində Azərbaycan universitetlərində 35 Afrikaölkəsindən 365 tələbə təhsil alır. Heydər Əliyev adına beynəlxalqtəqaüd proqramı, 2022-ci ildən etibarən Afrika da daxil olmaqlaQlobal Cənub ölkələrindən olan tələbələrə ödənişsiz ali təhsilimkanı yaradır.
Azərbaycan, həmçinin humanitar yardım sahəsində də fəal iştirakedir. Heydər Əliyev Fondu və AIDA agentliyi vasitəsilə Anqola, Çad,Efiopiya, Sudan və Syerra-Leone kimi ölkələrə yardım göstərilir. Buproqramlara daxildir:
- Tibb avadanlıqları və dərman preparatlarının tədarükü.
- Afrikalı tibb işçilərinin Azərbaycanda təhsil alması üçünproqramlar.
- Kənd təsərrüfatı ərazilərinin minalardan təmizlənməsi.
Afrika ilə münasibətlərin möhkəmləndirilməsində AzərbaycanınQoşulmama Hərəkatına (QH) sədrliyi mühüm rol oynayıb. 2019-cu ildəBakıda təşkil edilən Qoşulmama Hərəkatının 18-ci Zirvə Toplantısıyeni əməkdaşlıq imkanları açıb.
Afrika ölkələri Azərbaycanın neokolonializm və xarici müdaxiləyəqarşı təşəbbüslərini fəal şəkildə dəstəkləyib. Bakıda keçirilənkonfranslarda postkolonial miras və keçmiş metropoliya ölkələrininAfrika dövlətlərinin iqtisadiyyatına və siyasətinə davam edəntəsiri geniş müzakirə olunur.
Afrikada anti-Fransa etirazlarının (Mali, Burkina-Faso, Niger)artması dekolonizasiya mövzusunun nə qədər aktual olduğunugöstərir. Azərbaycan isə Afrika ölkələrinin Qərb strukturlarındanasılılıqdan qurtulmaq istəyini dəstəkləməyə davam edir vəəməkdaşlıq üçün alternativ yollar təqdim edir.
Azərbaycan Afrikada humanitar yardıma mühüm töhfə verir. HeydərƏliyev Fondu və AIDA agentliyi Anqola, Çad, Konqo DemokratikRespublikası, Eritreya, Efiopiya və Malidə tibbi və texniki yardımproqramları həyata keçirir.
Azərbaycanın prioritet istiqamətlərindən biri minatəmizləməsahəsində dəstəkdir. BMT-nin məlumatına görə, Afrika yüksək minatəhlükəsi olan region olaraq qalır və bu sahədə Azərbaycanıntəcrübəsi xüsusilə dəyərlidir.
Bununla yanaşı, təhsil sahəsi də mühüm istiqamətlərdən biridir.2023/2024-cü tədris ilində 35 Afrika ölkəsindən 365 tələbəAzərbaycan universitetlərində təhsil alır. Bundan əlavə, HeydərƏliyev adına Beynəlxalq Təqaüd Proqramı Afrika tələbələrinəölkəmizdə tam təqaüdlü təhsil almaq imkanı təqdim edir.
Azərbaycan Afrikanın neokolonial keçmişini geridə qoyaraq, yenidövrdə güclü və suveren dövlətlər kimi irəliləməsini dəstəkləyir.Bakı iqtisadiyyat, təhlükəsizlik, texnologiya və təhsil sahələrindəAfrikanın əsas tərəfdaşlarından birinə çevrilir.
Afrika artıq dünya iqtisadiyyatının əsas oyunçusudur vəAzərbaycan bu dəyişən nizamda mühüm mövqeyini möhkəmləndirir.Azərbaycan, Afrikanın strateji tərəfdaşı kimi qlobal səhnədəgetdikcə daha mühüm rol oynayır.
Bakı bazar fəthi ilə kifayətlənmir – uzunmüddətli əməkdaşlıqüçün möhkəm təməl yaradır, qarşılıqlı maraqlar əsasında qurulanmünasibətlərə üstünlük verir.
Bu siyasi, iqtisadi və humanitar təşəbbüslər, AzərbaycanınAfrikada nəinki iştirakçı, həm də qlobal miqyasda stratejitərəfdaşa çevrildiyini sübut edir.
Müasir dünyada qlobal geosiyasi balanslar sürətlə dəyişir və bukontekstdə neokolonializmə qarşı mübarizə təkcə aktual deyil, həmdə bir çox xalqlar üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. Afrika əsrlərlədavam edən istismardan sonra bu gün yeni iqtisadi, siyasi vəmaliyyə asılılığı formaları ilə üzləşməkdədir. Lakin Afrika artıqsusmur – qitənin səsi daha güclü çıxır, tələbləri isə dahaqətiyyətlidir. Afrikalılar ədalət və hörmət tələb edir.
Azərbaycan müstəqillik uğrunda mübarizə aparmış bir xalqıntəcrübəsinə sahib olaraq, bu qlobal prosesin yalnız müşahidəçisideyil. Əksinə, Bakı postkolonial mirasın müzakirə edildiyi əsasmərkəzlərdən birinə çevrilib və Qlobal Cənub ölkələrinin əslsuverenliyə nail olması üçün fəal dəstək verir.
Azərbaycanın Qoşulmama Hərəkatına (QH) sədrliyi, bu mübarizədəyeni bir səhifə açaraq, illərlə xarici asılılıqla qarşılaşmışAfrika ölkələri ilə münasibətləri daha da gücləndirdi. 2019-cu ildəBakıda keçirilən Qoşulmama Hərəkatının 18-ci Sammiti tarixi birhadisə oldu. Forumda neokolonializmə qarşı real mübarizəmexanizmləri müzakirə olundu və keçmiş müstəmləkəçilərin hələ dəbütöv qitələrin taleyini idarə etməyə çalışdığı açıq şəkildəvurğulandı.
Afrika, Latın Amerikası, Asiya və Yaxın Şərq liderləri açıqşəkildə bəyan etdilər: Qərbin birtərəfli diktəsi dövrü başaçatır.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, sammitdə çıxışı zamanıvurğuladı:
“Neokolonializm bir çox xalqlar üçün açıq bir yaradır və həqiqimüstəqillik uğrunda mübarizə hələ başa çatmayıb. Biz, təzyiq,istismar və iqtisadi məhdudiyyətlərlə üzləşən qardaş vəbacılarımızı dəstəkləməyə davam edəcəyik.”
Bu bəyanatlar sadəcə diplomatik ritorika deyil. Azərbaycanhəmrəylik ifadə etməklə kifayətlənmir, eyni zamanda Afrikaölkələrinin müstəmləkəçilik qalıqlarından azad olması üçün konkretaddımlar atır.
Yeni Afrika nəsli: illüziyaların sonu və oyanış dövrü
Müasir Afrika artıq Qərbin “himayədarlığını” qəbul edən qitədeyil. Gənc afrikalılar ölkələrinin hələ də keçmiş müstəmləkəgüclərinin, xüsusən də Fransanın nəzarətində olduğunu anlayırlar.XX əsrin ortalarında başa çatmış formal dekolonizasiya, realsuverenlik gətirmədi. Açıq işğal əvəzinə yeni nəzarət mexanizmləri– iqtisadi, siyasi və hərbi – tətbiq olundu.
Onilliklər ərzində Fransa Qərbi Afrikada talançı bir sistemformalaşdırdı. Burada neft, uran, qızıl və almaz kimi millisərvətlər fransız korporasiyalarının nəzarətində idi, yerlihökumətlər isə Parisin maraqlarına xidmət edirdi.
Bu sistem Fransa ordusunun qitədə daimi mövcudluğu iləqorunurdu. Rəsmi izah "terrorçuluğa qarşı mübarizə və sabitliyintəmin edilməsi" olsa da, əslində bu hərbi mövcudluq Afrikanın yox,Fransanın maraqlarını qoruyurdu.
Lakin Son hadisələr göstərdi ki, Afrika artıq bu “kolonialtərəfdaşlıq” mifinə inanmır.
Sahil bölgəsi (Mali, Burkina-Faso, Niger və Çad) bu dönüşnöqtəsinin əsas mərkəzinə çevrildi. Bu dövlətlər çox zəngin təbiisərvətlərə sahib olsa da, dünyanın ən qeyri-sabit regionlarındanbiridir. Fransa isə bura hərbi nəzarətini saxlamaq üçün müxtəlifbəhanələrdən istifadə edib.
2013-cü ildə Paris “Barkhan” əməliyyatına start verdi və əsasməqsəd olaraq "əl-Qaidə" və İŞİD-lə əlaqəli terror qruplarını məhvetmək" elan edildi. Lakin əslində Fransa bölgədə öz təsirinigücləndirdi və 5000-dən çox hərbçisini strateji məntəqələrəyerləşdirdi.
Fransanın əsas hədəfləri nə idi?
- Nigerin uran yataqlarına tam nəzarət etmək, çünki Fransa atomelektrik stansiyaları üçün uranın 35%-ni bu ölkədən alır.
- Mali və Burkina-Fasodakı qızıl mədənlərini qorumaq, çünki buölkələrin təbii sərvətləri fransız korporasiyaları tərəfindən idarəolunurdu.
- Özünə sadiq rejimləri qoruyub saxlamaq, çünki bu hökumətlərAfrikanın deyil, Parisin maraqlarına xidmət edirdi.
Fransa bu kolonial idarəetməni "hərbi tərəfdaşlıq" adı altındamaskalamağa çalışdı.
2020-ci illərdə Afrika xalqlarının səbr kasası doldu.
- 2021 – Mali: Hərbi çevrilişdən sonra Assimi Qoyta hakimiyyətəgəldi və Fransanı ölkənin sabitliyini pozmaqda ittiham etdi. O,Parislə hərbi müqavilələri ləğv etdi və 2022-ci ildə fransızqoşunlarını qovdu.
- 2022 – Burkina-Faso: İkinci çevrilişdən sonra kapitan İbrahimTraore hakimiyyəti ələ keçirdi və fransız ordusunun artıq lazımolmadığını bildirdi. 2023-cü ilin yanvarında Fransa ilə bütün hərbimüqavilələr ləğv olundu.
- 2023 – Niger: Fransa üçün strateji əhəmiyyətə malik olan buölkədə də inqilab baş verdi. Yeni hakimiyyət 1500 fransız əsgərinindərhal ölkəni tərk etməsi barədə əmr verdi və Fransaya uranixracını dayandırdı.
Bu hadisələr Fransanın Afrika üzərində nəzarətinin sonunusimvolizə etdi. Son qalası Çaddır, lakin burada da anti-Fransaəhval-ruhiyyəsi getdikcə güclənir və yaxın gələcəkdə Parisin dahabir dayağının çökməsi ehtimalı yüksəkdir.
Bundan başqa, Fransa qitə üzərində maliyyə nəzarətini dəqorumağa çalışır. 14 Afrika ölkəsində istifadə edilən CFA frankıtamamilə Parisin nəzarətindədir və bu ölkələrin mərkəzi banklarımüstəqil pul siyasəti yürüdə bilmir.
- Afrika ölkələrinin 50% valyuta ehtiyatları Fransadasaxlanılır.
- Afrika dövlətləri pul çap etmək üçün Parisin icazəsinialmalıdır.
- Sistemdən çıxmaq istəyənlərə ciddi təzyiqlər göstərilir.
Lakin Mali, Burkina-Faso və Niger artıq CFA frankından imtinaetmək niyyətində olduqlarını bəyan ediblər. Bu isə Fransanın Afrikaüzərindəki iqtisadi nəzarətinə ciddi zərbə vuracaq.
Bu sistem necə işləyir?
- Afrika ölkələrinin valyuta ehtiyatlarının 50%-i Fransadasaxlanılır və onların sərbəst istifadəsi məhdudlaşdırılıb.
- Afrika dövlətlərinin Mərkəzi Bankları müstəqil şəkildə pul çapedə bilməz – bunun üçün Parisin icazəsi tələb olunur.
- Sistemi dəyişdirməyə cəhd edən ölkələrə qarşı sərt təzyiqlərgöstərilir.
Lakin Mali, Burkina-Faso və Niger artıq CFA frankından çıxmaqniyyətində olduqlarını bəyan ediblər. Bu qərar Fransanın iqtisadinəzarətinə ağır zərbə vuracaq və Qərbin Afrika üzərindəki dominionsisteminin çökməsinin əsas göstəricilərindən biri olacaq.
Onilliklər boyu Fransa Afrikanı resurs bazası kimi istifadəedib, lakin real inkişaf və tərəqqi təmin etməyib. Lakin bu günyeni afrikalı nəsil artıq Qərbin vədlərinə inanmır.
Fransa Afrikadakı mövqelərini niyə itirir?
Səmərəsiz hərbi əməliyyatlar – Onilliklər boyu bölgədə minlərləfransız əsgərinin mövcudluğu terror təhlükəsini aradan qaldırmadı,əksinə, vəziyyəti daha da ağırlaşdırdı. İqtisadi ədalətsizlik –Afrika xalqları öz təbii sərvətlərinin istismarından fayda görmür.Onların zənginliyi Fransanın əlində cəmlənib. Alternativtərəfdaşlar – Sahil bölgəsi ölkələri artıq Rusiya, Çin, Türkiyə vəAzərbaycanla əməkdaşlığa üstünlük verir. Antikolonial dalğa –Afrikalı liderlər və hərbi rəhbərlər artıq Parisin marionetkasıolmaq istəmir.
Mali, Burkina-Faso və Nigerdə baş verən hadisələr sıradan siyasiproseslər deyil, Afrikanın Qərbin nəzarətindən çıxmaq üçün tarixiaddımlarıdır. Artıq Afrika müstəqil, ədalətli və bərabərhüquqlumünasibətlər tələb edir.
Fransa təşviş içindədir. O, nəzarətini, resurslarını və təsirgücünü sürətlə itirir. Lakin bu proses dayandırılmazdır. Sahilbölgəsi neokolonializmə qarşı mübarizənin rəmzinə çevrildi və artıqAfrikanın digər regionları da bu nümunəni izləməyə hazırlaşır.
Fransa təkcə təsir gücünü deyil, həm də imicini itirir – o,neokolonial istismarın simvoluna çevrilir. Afrika xalqları ədaləttələb edir və Azərbaycan kimi ölkələr bu tarixi prosesdə onlarınyanında dayanır.
Afrika və Azərbaycan: gələcəyə yönəlmiş strateji tərəfdaşlıq
Qərb dünyası onilliklər ərzində Afrikaya maliyyə asılılığısistemini qəbul etdirməyə çalışıb, onu Beynəlxalq Valyuta Fondu(BVF) və Dünya Bankının yüksək faizli kreditlərindən asılıvəziyyətə salıb.
Bunun müqabilində Afrika ölkələri məhdud iqtisadi suverenlikəldə edirdi – onların təbii sərvətlərini milliləşdirmək və yamüstəqil maliyyə institutları yaratmaq cəhdləri Qərb gücləritərəfindən sərt şəkildə yatırılırdı.
Azərbaycan isə fərqli yanaşma təklif edir:
- Borcların tələsi əvəzinə – birbaşa investisiyalar və ikitərəfli layihələr.
- Siyasi şərtlər əvəzinə – qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq.
- Daxili işlərə müdaxilə əvəzinə – suverenliyə hörmət.
Azərbaycanın energetika, rəqəmsal texnologiyalar, infrastrukturvə təhsil sahələrində Afrika ilə əməkdaşlığı, istismardan vədiktədən uzaq bir tərəfdaşlıq modelinin mümkün olduğunu sübutedir.
Bakı bu gün postkolonial keçmişin müzakirə olunduğu qlobalmərkəzlərdən birinə çevrilib. Burada Afrikanın ziyalıları,siyasətçiləri və fəalları real müstəqillik tələb edirlər.
2023-cü ildə Bakıda üç böyük tədbir keçirildi:
- "Postkolonial Afrika: çağırışlar və perspektivlər" beynəlxalqkonfransı, burada 40 ölkədən 200-dən çox ekspert iştirak etdi.
- "Ədalətli dünya düzəni: kolonial mirasın aradan qaldırılması"forumu, burada Afrikanın tanınmış ictimai xadimləri çıxışetdi.
- COP29 çərçivəsində keçirilən xüsusi sessiyalar, buradaAfrikanın ekoloji istismarı və keçmiş müstəmləkəçilərin yaratdığıekoloji problemlər müzakirə olundu.
Afrika artıq keçmiş müstəmləkəçilərin resurs əlavəsi olmaqdanimtina edir. O, ədalətli və bərabərhüquqlu əməkdaşlıq tələb edir.Azərbaycan isə bu tarixi dönüş nöqtəsində Afrika xalqları iləçiyin-çiyinə dayanaraq, yeni bir beynəlxalq münasibətlər modelinitəklif edir – təzyiqsiz, diktəsiz, xalqın iradəsinə hörmətləyanaşan bir model.
Bakı açıq şəkildə bildirir: Dünya əvvəlki kimi olmayacaq.Neokolonializm keçmişdə qalmalıdır. Azərbaycan bu mübarizənin öncəbhəsində yer alır.
Afrika təkcə resurslarla zəngin bir qitə deyil, həm də qlobaliqtisadiyyat və siyasətin gələcəyini müəyyən edən əsas qüvvələrdənbiridir. Azərbaycan özünün enerji diplomatiyası, innovasiya vəinkişaf təcrübəsi ilə Afrikanın etibarlı strateji tərəfdaşınaçevrilir.
- İqtisadi layihələr, hərbi əməkdaşlıq, rəqəmsallaşma, təhsilproqramları və humanitar dəstək – bütün bunlar AzərbaycanınAfrikada uzunmüddətli və strateji mövqe tutduğunu sübut edir.
- Afrika XXI əsrin yeni güc mərkəzinə çevrilərkən, Azərbaycan daqitə ilə əməkdaşlığı xarici siyasətində əsas prioritetlərdən birikimi inkişaf etdirir.
Buna görə də, Azərbaycan təkcə Afrika bazarına daxil olmur, həmdə bu münasibətləri qarşılıqlı hörmət və strateji baxış əsasındaqurur. Bu əməkdaşlıq gələcəyin qlobal nizamını formalaşdıran əsassütunlardan biri olacaq.
Azərbaycan fərqli yol təklif edir
- Kredit tələləri əvəzinə – birbaşa investisiyalar və ikitərəflilayihələr.
- Siyasi şərtlər əvəzinə – qarşılıqlı faydalı tərəfdaşlıq.
- Daxili işlərə müdaxilə əvəzinə – suverenliyə hörmət.
Azərbaycanın Afrika ilə enerji, rəqəmsal texnologiyalar,infrastruktur və təhsil sahələrində əməkdaşlığı, dövlətlərarasımünasibətlərin istismar və diktə olmadan da inkişaf etdiriləbiləcəyinin bariz nümunəsinə çevrilib.
Bu gün Bakı postkolonial mirasın qlobal müzakirə mərkəzinəçevrilir. Azərbaycanın təşkil etdiyi beynəlxalq forumlarda Afrikaziyalıları, siyasətçiləri və fəalları həqiqi müstəqillik tələbedirlər.
Təkcə 2023-cü ildə Bakıda üç böyük dekolonizasiya tədbirikeçirildi:
- "Postkolonial Afrika: çağırışlar və perspektivlər" beynəlxalqkonfransı – 40 ölkədən 200-dən çox ekspert iştirak etdi.
- "Ədalətli dünya nizamı: kolonial irsdən qurtuluş" forumu –Afrikalı ictimai liderlər və ekspertlər iştirak etdilər.
- COP29 çərçivəsində xüsusi sessiyalar – burada Afrikanın ekolojiistismarı və keçmiş müstəmləkə güclərinin qitənin resurslarını necəistismar etdiyi müzakirə olundu.
Afrika artıq keçmiş müstəmləkəçilərin resurs əlavəsi olmaqistəmir. Qitə ədalət, suverenlik və bərabərhüquqlu əməkdaşlıq tələbedir. Azərbaycan isə bu tarixi məqamı anlayaraq Afrikanın yanındadayanır və yeni beynəlxalq münasibətlər modeli təqdim edir –diktəsiz, müdaxiləsiz, xalqların iradəsinə hörmət əsasında qurulmuşmodel.
Bakı açıq mesaj verir: dünya artıq əvvəlki kimi olmayacaq. Yenidövr başlayır və neokolonializm tarixə qovuşmalıdır. Azərbaycan isəbu tarixi dəyişimin ön sıralarında dayanmağa hazırdır.
Bu gün Afrika təkcə iqtisadi potensiala malik qitə deyil, o,artıq dünyanın gələcəyini müəyyən edən əsas aktorlardan birinəçevrilib. Azərbaycan isə enerji diplomatiyası, innovasiya vəinkişaf sahəsindəki təcrübəsi ilə Afrikanın etibarlı stratejitərəfdaşına çevrilməkdədir.
- İqtisadi layihələr, hərbi əməkdaşlıq, rəqəmsal transformasiya,təhsil proqramları və humanitar dəstək – bütün bunlar AzərbaycanınAfrikada təkcə iştirakçı olmadığını, həm də qitədə mühüm stratejimövqe tutduğunu göstərir.
- Afrika XXI əsrin yeni inkişaf mərkəzi olarkən, Azərbaycan daonun əsas tərəfdaşlarından biri kimi mövqeyini gücləndirir.
Beləliklə, Azərbaycan təkcə Afrika bazarına daxil olmur, həm dəuzunmüddətli, qarşılıqlı hörmət və strateji baxışa əsaslanantərəfdaşlıq qurur. Bu əməkdaşlıq qlobal nizamın gələcəyini müəyyənedən əsas sütunlardan biri olacaq.
