“Azərbaycan universitetləri xarici tələbələr üçün cəlbedici olmaması sualınının cavabı həm ölkənin təhsil siyasətində, həm də universitetlərin idarəetmə modelində gizlənir. Əslində, ali təhsil sahəsində dünya miqyasında böyük rəqabət gedir və ölkələr xarici tələbələri cəlb etməklə həm iqtisadi, həm də elmi üstünlük əldə edirlər. Məsələn, Kipr kimi kiçik bir ada dövlətində 100 mindən çox xarici tələbə təhsil alırsa, Azərbaycanda bu göstərici olduqca aşağıdır”.
Bu fikirləri Editor.az-a açıqlamasında təhsil eksperti Kamran Əsədov deyib.
Ekspert bildirib ki, Azərbaycan universitetlərinin beynəlxalq reytinqlərdəki mövqeyi bu məsələdə açıq göstəricidir:
“QS World University Rankings və Times Higher Education (THE) kimi nüfuzlu reytinqlərdə Azərbaycan universitetləri ya ümumiyyətlə yoxdur, ya da çox aşağı yerlərdə qərarlaşır. Məsələn, QS reytinqində 2024-cü ildə Türkiyədən 24 universitet yer alıb, o cümlədən Koç Universiteti 431-ci, Bilkent Universiteti 477-ci, İstanbul Universiteti 801-850 aralığında yerləşib. Gürcüstanın Tbilisi Dövlət Universiteti də 1001+ aralığında bu reytinqə daxil olub. Amma Azərbaycanın heç bir universiteti bu siyahıya düşməyib. Bu, beynəlxalq tələbələrin seçim edərkən əsas meyarlarından biridir, çünki ali təhsil təkcə bilik qazanmaq deyil, eyni zamanda akademik nüfuz və karyera perspektivi deməkdir”.
Ekspert bildirib ki, ikinci əsas problem Azərbaycan universitetlərinin tədris dilidir:
“Əksər proqramlar Azərbaycan və rus dillərində tədris olunur, ingilis dilində proqramların sayı çox azdır. Dünya universitetləri arasında ingilisdilli proqramların üstünlük təşkil etməsi xarici tələbələrin seçimində həlledici rol oynayır. Məsələn, Malayziya və Kipr kimi ölkələr ingilis dilində təhsil verməklə minlərlə tələbəni özlərinə cəlb edə biliblər. Times Higher Education-un 2023-cü il hesabatına görə, Malayziya son on ildə xarici tələbə sayını 100 minə çatdırıb, çünki ölkə universitetlərində ingilis dilində təhsil dominantdır. Azərbaycanda isə bu sahədə ciddi boşluq var.
Azərbaycan universitetlərinin təhsil keyfiyyəti də xarici tələbələr üçün maraqlı deyil. Universitetlərdə elmi-tədqiqat imkanları zəifdir, laboratoriyalar və praktik biliklərin verilməsi yetərli deyil. Dünya universitetləri arasında tədqiqat fəaliyyəti mühüm rol oynayır və beynəlxalq akademik jurnallarda dərc olunan məqalələrin sayı universitetlərin nüfuzunu müəyyənləşdirir. Clarivate Analytics və Scopus-un 2023-cü il hesabatına əsasən, Azərbaycan universitetlərindən beynəlxalq elmi jurnallarda dərc olunan məqalələrin sayı Türkiyə, Gürcüstan və hətta Qazaxıstanla müqayisədə daha aşağıdır. Məsələn, 2022-ci ildə Qazaxıstanda beynəlxalq reytinqli jurnallarda 15 min elmi məqalə çap olunub, Azərbaycanda isə bu rəqəm 3 min civarında olub. Bu, universitetlərdə elmi araşdırmaların zəif aparıldığını və xarici tələbələr üçün akademik dəyərin çox aşağı olduğunu göstərir”.
K. Əsədovun sözlərinə görə, xarici tələbələrin seçim edərkən nəzərə aldıqları mühüm faktorlardan biri də diplomun beynəlxalq səviyyədə tanınmasıdır:
“Azərbaycan universitetlərinin diplomları Avropa və Şimali Amerika ölkələrində geniş qəbul olunmur. Halbuki, Kipr və Malayziya kimi ölkələr öz universitetlərini beynəlxalq akkreditasiyalardan keçirərək bu problemi həll ediblər. Məsələn, Kiprdəki universitetlərdən məzun olan tələbələr Avropa ölkələrində işləyə və təhsillərini davam etdirə bilirlər. Azərbaycan universitetləri isə Bologna Prosesi çərçivəsində müəyyən addımlar atsa da hələ də tam beynəlxalq akkreditasiya mexanizmi formalaşdırmayıb. Xarici tələbələr üçün bu, ciddi maneədir, çünki onlar məzun olduqdan sonra diplomlarının dünya miqyasında tanınmasını istəyirlər.
Digər bir problem isə təhsil haqqı və yaşayış xərcləri ilə bağlıdır. Xarici tələbələr üçün Azərbaycan digər ölkələrlə müqayisədə daha ucuz təhsil versə də, universitetlərin təklif etdiyi şərait kifayət qədər cəlbedici deyil. Kipr, Gürcüstan və Türkiyə tələbələr üçün müasir yataqxanalar, iş imkanları və tələbələrə uyğunlaşma proqramları təqdim edir. Azərbaycanda isə tələbələrin yataqxana problemi var, xüsusən də Bakıda. Xarici tələbələrin böyük əksəriyyəti özləri üçün mənzil kirayələməli olur ki, bu da xərcləri artırır. Eyni zamanda, xarici tələbələr üçün işləmək imkanları yoxdur. Məsələn, Almaniyada tələbələr həftədə 20 saata qədər işləyə bilər, Kipr və Gürcüstanda da oxşar qaydalar mövcuddur. Azərbaycanda isə xarici tələbələr üçün rəsmi iş icazəsi almaq çox çətindir”.
Təhsil eksperti hesab edir ki, Azərbaycanın təbliğat və marketinq strategiyası da bu məsələdə zəifdir:
“Xarici tələbələri cəlb etmək üçün universitetlər beynəlxalq təhsil sərgilərində fəal iştirak etməli, xaricdə nümayəndəliklərini açmalı və hədəf bazarlarda tanıtım aparmalıdırlar. Məsələn, Malayziya hökuməti hər il Londonda keçirilən “QS Higher Education Summit” tədbirində ölkəsinin universitetlərini təqdim edir. Türkiyə və Qazaxıstan da bu tədbirlərdə fəal iştirak edərək öz universitetlərini beynəlxalq auditoriyaya tanıdırlar. Azərbaycan universitetləri isə demək olar ki, belə təşəbbüslərdə iştirak etmir və xarici tələbələrin ölkəyə maraq göstərməsi üçün heç bir ciddi təşviq mexanizmi təklif etmir.
Nobel laureatı və iqtisadçı Joseph Stiglitz bir dəfə demişdi: “Universitetlərin gücü yalnız onların keçmişi ilə ölçülməməlidir, onların gələcəkdə necə inkişaf edəcəyi də həlledici olmalıdır.” Azərbaycan universitetləri keçmişinə deyil, gələcəyinə fokuslanmalıdır. Beynəlxalq miqyasda rəqabətə girmək üçün keyfiyyətli tədris, innovativ metodologiyalar və dünya standartlarına uyğun tədqiqatlar aparılmalıdır. Universitetlərin məqsədi yalnız yerli tələbələri hazırlamaq deyil, həm də qlobal bazara uyğun kadrlar yetişdirmək olmalıdır”.
“Sonda qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan universitetlərinin dünya səviyyəsində tanınması və xarici tələbələrin cəlb olunması üçün radikal islahatlar lazımdır. Bunlara ingilisdilli proqramların artırılması, beynəlxalq reytinqlərdə mövqenin gücləndirilməsi, təhsil haqqı və yataqxana məsələlərinin həlli, iş imkanlarının yaradılması və universitetlərin təbliğat strategiyasının yenilənməsi daxildir. Əks halda, Azərbaycan ali təhsili qlobal bazarda rəqabətdən kənarda qalmağa davam edəcək və xarici tələbələrin ölkəmizə maraq göstərməsi yalnız xəyallar səviyyəsində qalacaq”,- deyə Kamran Əsədov fikirlərini yekunlaşdırıb.
//Gülnarə Abasova, Editor.az
