Şimali Atlantika Blokunun əsas fəlsəfəsi “rusları kənarda, amerikalıları içəridə və almanları aşağı salmaq” idi
İkinci Dünya Müharibəsindən sonra qurulan yeni dünya düzənində 1949-cu ildən bu paradiqmanı həyata keçirən NATO tamam başqa bir prosesin içindədir. “İçəridə” saxlanılması hədəflənən ABŞ-da hakimiyyətə gələn Tramp NATO-nun onun çiyinlərində yük olmasından şikayətlənir. O, sözün əsl mənasında ölkəsini paktdan kənarda saxlamaq üçün mübarizə aparır. Məsələn, o, gözünün NATO-nun qurucu üzvü olan Kanadada olduğunu gizlətmir. NATO-nun 70 ildir kənarda saxlamağa çalışdığı Rusiya ilə “müttəfiq” olmaq yolunda sürətli addımlar atır. Bu, şişirtmədirmi?
Dekabrda Suriya inqilabı zamanı Rusiyanın bölgədən sakitcə geri çəkilməsinə səbəb kimi Tramp və Putin arasında əldə olunan Ukrayna razılaşmasını göstərilmişdi. Son hadisələr bu tezisi açıq şəkildə təsdiqləyir. ABŞ və Rusiya arasında isti küləklər əsdiyi bir vaxtda Tramp Ukrayna prezidenti Zelenskini Ağ Evdən qovur. Bayden administrasiyası və Avropa Birliyi Zelenskinin arxasında tam birləşir, onu seçkilərdə iştirak etmədiyi üçün qeyri-legitim elan edir və keçmiş Qərb Blokunun diktator adlandırdığı Putinlə yola getməyə hazırlaşır.
Putinin son müharibədə Ukraynadan aldığı Krımın, eləcə də Donbasın və Luqanskın Rusiyanın tərkibində qalacağı dəqiqdir. Ukraynanın neçə hissəyə bölünəcəyi məlum deyil. Tramp administrasiyası bu yaxınlarda Ukraynaya verdiyi kəşfiyyat məlumatlarını kəsib və Avropa mətbuatında tez-tez istifadə olunan ifadəni işlətməklə, Zelenskiyə göz yumub. Çox güman ki, ABŞ və Rusiya arasında flört yalnız Ukrayna ilə məhdudlaşmayacaq və Tramp “əsas təhlükə” kimi gördüyü Çini təcrid etmək layihəsində Putinlə əməkdaşlığı davam etdirəcək.
Hətta bu günə qədər hər zaman ortadan kənar danışan Çinin ABŞ-a “müharibədirsə, müharibədir” deyərək tonunu sərtləşdirməsi belə bu ehtimalın ciddiliyinə işarədir. Trampın NATO-nun “yerində saxlanmalı” dediyi Almaniyanı yenidən AB daxilində bir gücə çevirmək təklifi təməlqoyucu bir yanaşmadır. NATO-nun getdiyi aydındır, lakin onun yerində yenisinin yaradılmasına ciddi ehtiyac var.
Üstəlik, adı dəyişdirməyə ehtiyac yoxdur. Axı, ABŞ Atlantik okeanında yeganə ölkə deyil. Nə üçün Trampın təhdid etdiyi Meksika və Cənubi Amerika ölkələrini əhatə edən Atlantik Paktı olmasın?
Türkiyəsiz NATO, mümkündürmü?
Bəs, Avropanın əsas təhlükəsi hesab etdiyi Rusiya ilə yaxınlaşan ABŞ-ı kənarda qoyan NATO mümkündürmü? Trampın hakimiyyətə gəlişindən cəmi bir neçə ay ərzində bütün qlobal tarazlıqları alt-üst edən radikal addımları və ritorikasını nəzərə alsaq, bu, təəccüblü bir hadisə deyil. Financial Times-a danışan Xarici İşlər Naziri Hakan Fidanın "Cin şüşədən çıxdı və onu geri qaytarmağın heç bir yolu yoxdur. Prezident Tramp indi Avropadan çəkilməməyi seçsə belə, gələcəkdə oxşar baxışlara və siyasi ideyalara malik birinin Amerikanın Avropa təhlükəsizliyinə töhfəsini azaltmağı düşünməsi mümkündür" proqnozu da bu ehtimalın fantaziya olmadığını göstərir. NATO-nun ABŞ-dan sonra ikinci ən böyük ordusuna sahib olan Türkiyənin belə bir prosesdə aparıcı rol oynayacağı şübhəsizdir.
Makronun “beyin ölümü”
2019-cu ildə Fransa prezidenti Emmanuel Makron Türkiyənin “Sülh çeşməsi” əməliyyatına istinad edərək “NATO-nun beyin ölümü var” demişdi. Prezident Ərdoğan Fransa prezidentinə "Cənab Makron, baxın, Türkiyədən səslənirəm, NATO-da da deyəcəm, əvvəlcə öz beyin ölümünüzü yoxlayın. Türkiyəni NATO-dan çıxarmaq üçün yoxsa yox... Bura sizin yerdirmi? Belə bir şeyə qərar vermək səlahiyyətiniz varmı?" deyə çağırış etmişdi. Görək ABŞ-ın NATO-da sipərinin zəifləməsi ilə üzə çıxan Avropanın liderliyini üzərinə götürən Makron nə vaxt Ankaranın qapısını döyəcək. Şübhəsiz ki, 2019-cu ildə onun "proqnozu" xatırlanacaq.
Transatlantik alyans ABŞ prezidenti Donald Trampın Ukrayna ilə bağlı mövqeyindən sarsılıb. Vaşinqtonla münasibətlərin gərginləşməsi ilə Avropa öz başına qaldı. Xarici işlər naziri Hakan Fidan qitənin təhlükəsizliyini təmin etməyə çalışan Aİ-nin Türkiyənin dəstəyi olmadan bunu edə bilməyəcəyini bildirib. Fidanın sözlərini təsdiqləyən Avropa mətbuatı Ankaraya ehtiyac duyduqlarını açıq şəkildə bəyan edib. Hətta Yunanıstan da bu reallıqla üzləşməli olub.
ABŞ və Avropa arasında münasibətlər hər gün daha da gərginləşdikcə, Avropa İttifaqı (Aİ) qitənin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün yeni planlar hazırlayır. Son hadisələrdən sonra xarici işlər naziri Hakan Fidan da Türkiyəsiz Avropanın təhlükəsizliyinin təmin oluna bilməyəcəyini bəyan edib.
Nazir Fidan dünən Ankarada Xorvatiyanın xarici işlər naziri Qordan Qrliç Radman ilə keçirdiyi birgə mətbuat konfransında Avropa təhlükəsizliyi ilə bağlı açıqlamalar verib. Fidan "Avropanın təhlükəsizliyi məsələsi təkcə Ukraynadakı müharibəyə endirilə bilməz. Avropanın təhlükəsizlik arxitekturası məsələsi uzunmüddətli və strateji baxımdan həll edilməlidir. Bu çərçivədə davamlı və çəkindirici bir təhlükəsizlik arxitekturası ancaq Türkiyənin iştirakı ilə mümkündür" deyib.
Fidanın sözlərinin ciddiliyini anlayan Avropa mətbuatı Türkiyəyə ehtiyac duyduqlarını etiraf edib. Fransanın ən məşhur qəzetlərindən biri olan “Le Monde” xəbəri “Bir zamanlar “qəribə” tərəfdaş olan Türkiyə zəifləmiş Avropa İttifaqı üçün əvəzolunmaz hala gəldi” başlığı ilə yazıb. Le Monde Türkiyənin Aİ üçün əhəmiyyətini açıq şəkildə vurğuladı və Ankaranın xarici siyasət addımlarını yüksək qiymətləndirib.
Le Monde, Türkiyə prezidenti Emmanuel Makronun rəhbərliyi ilə fevralın 17-də Fransada Ukrayna ilə bağlı keçirilən toplantıya dəvət edilməməsini səhv kimi qiymətləndirib. "Makron Ukraynaya dəstəyini bir daha təsdiqləmək üçün yeddi Avropa liderini bir araya gətirdi. Bir neçə AB rəsmisi dəvət edilmədiklərinə görə məyus olduqlarını bildirdilər. Lakin xüsusilə bir ölkə onun yoxluğu ilə seçildi: NATO-nun ikinci ən böyük hərbi gücü olan Türkiyə", - hesabatda deyilir.
Niyə Türkiyə?
Yunan mətbuatı "AB ölkələri niyə Türkiyəyə üz tutur? sualını verib və vurğulayıb ki, ötən həftə Londonda keçirilən fövqəladə Ukrayna təhlükəsizlik sammitinə Yunanıstan deyil, Türkiyə dəvət olunmalıdır. Yunanıstanın baş naziri Mitsotakis dünənki Brüssel sammitində Türkiyənin Avropanın möhkəm təhlükəsizliyinə daxil edilməməsi lazım olduğunu bildirib. Hadisələr xarici işlər naziri Hakan Fidan və Milli Müdafiə Nazirliyinin Türkiyənin Avropa təhlükəsizliyinə qarışması ilə bağlı açıqlama verdikdən sonra baş verib. Budur təfərrüatlar...
Londonda keçirilən fövqəladə Ukrayna Zirvə toplantısında Türkiyəni xarici işlər naziri Hakan Fidan təmsil edib. Dünən Financial Times qəzetinə verdiyi müsahibədə xarici işlər naziri Hakan Fidan Avropanın təhlükəsizliyi ilə bağlı “Ox yayından çıxdı və onu geri çevirmək mümkün deyil” deyərək NATO-nun dağılması halında Türkiyənin yeni Avropa təhlükəsizlik arxitekturasının bir parçası olmaq istəyəcəyini bildirib. Yunanıstanda hökumət və mətbuat hadisələrin ardından hərəkətə keçib. News247.gr xəbər saytı Avropanın Türkiyəyə ehtiyacı ilə bağlı bu açıqlamanı verib: "Xatırladığınız kimi, İngiltərənin təşəbbüsü ilə ötən bazar günü Avropa müdafiə və Ukrayna sammiti keçirilmişdi. Türkiyə bu sammitə dəvət olunarkən, Yunanıstan dəvət edilməmişdi. Bu, ilk dəfə deyil ki, bəzi Avropa İttifaqına üzv dövlətlər Türkiyəni Avropa müdafiəsinin bir hissəsi etməyə çalışırlar. İngiltərə, Almaniya və hətta ABŞ 2000-2003-cü illər arasında müzakirələrdə Türkiyəni Avropa ordusuna daxil etməyə çalışıb".
Yunan nəşri “AB ölkələri niyə Türkiyəyə üz tutur?” sualını da verib. "Aydındır ki, təkcə Böyük Britaniya deyil, Mərkəzi və Şimali Avropanın bəzi ölkələri də Türkiyəni potensial müdafiə tərəfdaşı kimi görür. Həqiqətən də Avropa İttifaqının xarici işlər naziri Kaja Kallas sammitin nəticələrini sabah Ankaraya təqdim edəcək. Bu arada Türkiyə Müdafiə Nazirliyindəki mənbələr “lazım gələrsə” Ukraynaya qoşun göndərməyə hazır olduqlarını açıqlayıb. Yunanıstanın baş naziri Mitsotakis Brüsseldə keçirilən Aİ ölkələrinin toplantısında “Aİ təkcə Ukraynaya deyil, Şərqi Aralıq dənizi ilə bağlı Türkiyəyə də diqqət yetirməlidir” deyib. Məlumata görə, Mitsotakis Türkiyənin Avropa müdafiəsinin bir hissəsi olmayacağına dair təminat istəyib. Yunanıstan xəbər saytının Yunanıstan hökumətindəki mənbələrə istinadən verdiyi xəbərə görə, “Baş nazir dolayı yolla, lakin açıq şəkildə bildirib ki, Avropa İttifaqı (Aİ) yalnız şərqə, yəni Ukraynaya fokuslana bilməz”.
“Para Politika”da yer alan xəbərə görə, Cənubi Kipr Rum Administrasiyasının rəhbəri Nikos Kristodoulides dünən verdiyi açıqlamada “Türkiyə Ukrayna ilə bağlı AB liderləri ilə danışıqlara qatılmamalıdır” deyib. Mitsotakisin Brüsselə köçməsi Yunanıstanda tənqidlərdən sonra baş verib. Yunanıstanın müxalifət saytı "Türkiyə Avropanın müdafiəsində aparıcı rol axtarır: Mitsotakisin tolerantlığı milli təhlükə yaradır!", başlıqlı yazısında hökuməti günahlandırıb. Əlavə edib ki, Türkiyə Yunanıstanın hərəkətsizliyindən istifadə edərək öz təsirini genişləndirməkdə davam edərkən, Mitsotakis hökuməti bunun qarşısını almaqda acizdir. Kiriakos Miçotakisin Türkiyəyə qarşı siyasəti və Türkiyənin bölgədə artan nüfuzu Yunanıstanın milli maraqları üçün son dərəcə təhlükəli hal alır.
Nazirlik mənbələri dünən Avropa təhlükəsizlik arxitekturası ilə bağlı suallara cavab olaraq bunları qeyd ediblər: "Türkiyə NATO və ATƏT üzvü və Aİ-yə namizəd ölkə olaraq inkişaf edən müdafiə sənayesi, regional böhranların həllində mühüm rolları və güclü ordusu ilə Avropa təhlükəsizlik arxitekturasının ayrılmaz bir parçasıdır. Son hadisələr nəticəsində təhlükəsizlik arxitekturasının yenidən formalaşdığı bu prosesdə ölkəmiz olmadan Avropanın təhlükəsizliyini təmin etmək mümkün deyil. Lakin bu dövrdə Avropa İttifaqının siyasi müstəvisində müdafiə təşəbbüslərinin qarşısının alınması çox yanlış olardı. Təhlükəsizlik sahəsində narahatlıqlar artmaqdadır, ölkəmizin Aİ-nin müdafiə səylərində tam iştirakı Avropanın qlobal aktora çevrilməsi üçün vacibdir".
V.VƏLİYEV
