Pezeşkian Donald Tramp ABŞ-da hakimiyyətə gəldikdən sonra dalana dirənib. İran islahatçılarının əsas ideyası yeni nüvə sazişi müqabilində sanksiyaları ləğv etmək üçün ABŞ-la danışıqlar aparmaq idi. Bununla belə, onlar əvvəldən əlverişsiz vəziyyətdə idilər. Əvvəla, Rəhbər Xamenei ABŞ-la hər hansı danışıqlara şübhə ilə yanaşır, ona görə də ondan qəti dəstək gözləmək olmazdı. İkincisi, danışıqların perspektivi ABŞ seçkilərinin nəticələrindən asılı idi və burada İran islahatçıları demokratların qələbəsinə STAVKA edirdilər. Çünki Tramp hətta ilk prezidentliyi dövründə də islahatçıların mahiyyət etibarilə mühafizəkarlardan heç bir fərqi olmadığını və ABŞ-ı çaşdırmağa çalışmasını əsas götürərək, İran siyasətçiləri arasında fərq qoymadı. Üçüncüsü, İran parlamentində mühafizəkarlar üstünlük təşkil edir, ona görə də islahatçılar əvvəldən kadr məsələlərində güzəştə getməli olublar. Parlamentin isə istənilən naziri impiçment etmək hüququ var.
İslahatçıların hakimiyyətinin nəticələri nə oldu? ABŞ ilə danışıqlar heç vaxt başlamadı. Pezeşkian birbaşa olaraq danışıqların tərəfdarı olduğunu bildirsə də, Xamneyi buna qarşı çıxıb. İranda isə prezident rəhbərə tabedir. Göründüyü kimi, Xamneyinin vetosu Trampın qələbəsindən sonra baş verib və bu, təkcə danışıqların ümidsizliyini dərk etməsinə görə baş verib. Tramp Rəhbərin yaxın adamlarından olan general Qasım Süleymaninin öldürülməsinə göstəriş verib. Deməli, həm Xamneyi, həm də Pezeşkian Tramp üçün qəbuledilməzdir, amma Tramp da Xamneyi üçün qəbuledilməzdir. Pezeşkyan hakimiyyətə gəldikdən sonra İran valyutası dollar qarşısında təxminən 60% ucuzlaşıb. Sanksiyalar İran iqtisadiyyatını məhv etməkdə davam edir və Trampın qələbəsi valyuta bazarında bədbinliyin artmasına səbəb olub. Mühafizəkar deputatlar İqtisadiyyat və Maliyyə Naziri Abdolnasser Hemmati-ni günahkar kimi göstərdilər və martın 2-də onu vəzifəsindən azad etdilər. Hemmati siyasi xadimdir, Xamneyi ona İbrahim Rəisinin qalib gəldiyi 2021-ci il prezident seçkilərində iştirak etməyə icazə vermişdi.
Xarici siyasətdə “müqavimət oxu”nun dağılması. Suriyada Bəşər Əsədin süqutu, Livanda Hizbullah liderlərinin ölümü və bu təşkilatın Livan hökumətinə təsirinin kəskin şəkildə zəifləməsi. Aydındır ki, bunun səbəbləri indiki hakimiyyətin fəaliyyətindən qat-qat dərindir, lakin məğlubiyyətlərə görə cavabdeh olan indiki kabinetdir. Beləliklə, artıq Pezeşkianın mümkün istefası və mühafizəkarın qalib gələcəyi yeni seçkilərlə bağlı şayiələr var. Amma istənilən İran lideri sanksiyalara məruz qalan iqtisadiyyatda və xarici siyasətdə eyni problemlərlə üzləşəcək.
Pərviz Əliyev, politoloq
