Həyatın ən həyəcanlı və emosional proseslərindən biri olan hamiləlik özü ilə müxtəlif fiziki çətinlikləri də gətirir. Bütün gələcək analar öz sağlamlıqlarına çox diqqətli olmalıdırlar, çünki qadın orqanizmi ana bətnində olan embrionu hər cür fiziki çətinliklərdən qorumağa çalışır. Hamilə qadınların qarşılaşa biləcəyi sağlamlıq problemlərindən biri də qan laxtalanmasıdır. Qanın laxtalanması həm ananın, həm də körpənin sağlamlığını təhlükə altına qoyur və müalicə olunmazsa, hətta həyatı üçün təhlükə yarada bilər.
Ürəkdə çoxlu müxtəlif ritm pozğunluqları ola bilər. Bunlardan ən çox görülənlərindən biri AF (atrial fibrilasiya) adlanır. AF-də ürəyin yuxarı kameraları, qulaqcıqlar daralmır, hərəkətlər azalır. Hərəkət etməyən qan da laxtalanmaya meyllidir. Ürəkdə əmələ gələn bu laxta təhlükəlidir. Bir gün yerindən, yəni sol qulaqcıqdakı kisədən düşə bilər və ürəyin vurma təsiri ilə damarlar vasitəsilə beyinə gedib damarları bağlayaraq qan axını kəsə bilər. Bu, insult keçirməyin çox ümumi səbəbidir. Üstəlik, insultun digər səbəblərindən daha çox ağır əlilliyə səbəb olur. Bu səbəbdən AF diaqnozu qoyulan xəstələrin əksəriyyətinə qanın laxtalanmasının qarşısını alan dərmanlardan biri verilir. Bunlara qeyri-tibbi insanlar arasında "qan durulaşdıran dərmanlar" deyilir.
SİA mövzu ilə bağlı araşdırma aparıb.
Qan durulaşdırıcı iynə nədir?
Ağızdan alınan həblərin istifadə oluna bilməyəcəyi hallarda və ya hər hansı əməliyyatdan əvvəl və sonra qan durulaşdırma şəraitinin tənzimlənməsində iynə şəklində olan antikoaqulyant dərmanlara (Clexan, Oksapar və s.) üstünlük verilir. Bu dərmanlar antikoaqulyant dərmanların yerinə istifadə edilə bilər.
Qan durulaşdıran dərmanların yan təsirləri hansılardır?
Ən əhəmiyyətli yan təsir, gözlədiyiniz kimi, qanaxmadır. Qanaxmanın səbəbi bəzi xəstələrdə səbəb dərmanın dozasının çox yüksək olmasıdır, digərlərində isə qan damarının qırılması kimi qanaxma meylinə səbəb olan başqa bir problem var. Bəzi hallarda qanaxma digər nadir səbəblərə görə baş verir.
Qanama yüngül və ya şiddətli, xarici və ya daxili ola bilər. Böyük qanaxmaların ən çox görülən növləri mədə və beyin qanaxmalarıdır. Bu qanaxmaların baş vermə ehtimalı hər bir insan üçün fərqlidir, lakin orta hesabla xəstələrin 2% -ində baş verir.
Digər ümumi yan təsirlər: allergiya, sarılıq, həzmsizlik, mədə ağrısı, ürəkbulanma, qusma və başgicəllənmə. Qanama riski səbəbiylə dərman qəbul etməmək laxtalanma ehtimalının 2%-dən çox olması və buna görə də insult kimi problemlərin daha yüksək riski deməkdir.
Qan durulaşdıran dərmanlardan istifadə edənlər nələrə diqqət etməlidir?
Qanama baş verdikdə nə edəcəyini bilmək vacibdir.
- Diş çıxarılması da daxil olmaqla, qanaxma ilə bağlı hər hansı prosedur və ya əməliyyatdan əvvəl müvafiq həkim məlumatlandırılmalıdır.
- Ciddi travmaya səbəb ola biləcək futbol, basketbol və boks kimi təmas idmanlarından və fəaliyyətlərdən çəkinmək lazımdır.
- Yıxılmamaq üçün hərəkət edərkən diqqətli olun (məsələn, əllərinizi cibinizdə gəzməyin).
- Bağçılıq kimi müəyyən işləri yerinə yetirərkən dəri əlcəklər taxılmalıdır.
- Ülgüc yerinə elektrik təraş maşınına üstünlük verilməlidir.
- Eynilə, həyatda qarşılaşa biləcəyimiz qanaxma riski daşıyan hərəkətlərə diqqət yetirilməlidir.
Qanaxmanın əlamətləri hansılardır?
Birbaşa qanaxmanın baş verməsi (diş əti qanaması, burun qanaması və s.)
- Dəridə spontan qançırlar
- Qırmızı və ya daha tünd rəngli sidik
- Nəcis qara və qatran kimi yapışqandır
- Qanlı bəlğəm öskürək
- Qırmızı və ya qəhvəyi rəngli qusma
- Şiddətli və davamlı baş ağrısı və ya başgicəllənmə
- Ağrı və ya şişkinliyin qəfil başlanğıcı
Qanaxma halında nə etmək lazımdır?
Əgər qanaxma təzyiq tətbiq oluna bilən bölgədədirsə, təmiz, quru bir parça ilə əl ilə basaraq dayandırılmalıdır. Xəstə dərhal həkiminə məlumat verməli və təcili yardıma getməkdən çəkinməməlidir.
INR nədir və nə vaxt edilir?
INR, qanın nə qədər tez laxtalandığını göstərən bir testdir. Nə qədər yüksək olarsa, qanın laxtalanması bir o qədər uzun sürər.
Diş çəkmədən və ya implantlardan əvvəl qan durulaşdırıcıları qəbul etməyi dayandırmalıyam?
Bütün diş prosedurları, o cümlədən dişlərin çıxarılması və implantasiyası qan durulaşdıran dərmanlar istifadə edilmədən aparılmalıdır.
Qanı durulaşdıran dərmanların digər dərmanlarla qarşılıqlı təsiri varmı?
Həkim hər hansı səbəbdən başqa müalicə təyin edərsə, xəstə həkimə qan durulaşdırıcı müalicə üsullarından istifadə etdiyini bildirməlidir. Çünki bəzi vasitələr qan durulaşdıran maddələrlə qarşılıqlı təsir göstərir.
Yəni bir-birinin təsirini ya azaldır, ya da artırır. Bu, gecikmə və ya regurgitasiya ilə nəticələnə bilər. Xüsusilə antibiotiklər və ağrıkəsicilər vacibdir. Əgər ağrıkəsicilərdən istifadə ediləcəksə, tərkibində parasetamol olanlara (Parol, Panadol və s.) üstünlük verilməlidir.
Qanı durulaşdıran qidalar tez-tez qəbul edilirsə qan durulaşdırıcı dərmanlardan istifadə etmək lazımdırmı?
Qan durulaşdırıcı dərmanlar yerinə heç bir qida istifadə edilməməlidir. Onun təsirləri nə güclü, nə də idarə oluna bilər. Onlar həmçinin qan tinerləri ilə qarşılıqlı əlaqədə ola və qanaxma riskini artıra bilərlər.
Qan durulaşdırıcı dərman qəbul edənlərə yaşıl yarpaqlı qidalar qadağandırmı?
Yaşıl yarpaqlı qidalarda (kahı, ispanaq və s.) olan K vitamini yalnız warfarin (Coumadin/Warfmadin) adlı dərmanın təsirini azaldır. Çünki varfarin öz təsirini K vitamini vasitəsilə göstərir. Lakin bu o demək deyil ki, yaşıl yarpaqlı qidalar qadağandır. Çünki bitkilər tərkibindəki digər vitaminlər sayəsində sağlam həyat tərzi üçün lazımdır. Əhəmiyyətli olan, warfarinlə qarşılıqlı təsir olsa belə, bu qidaları müntəzəm və müəyyən miqdarda istehlak etməklə dərman qarşılıqlı təsirinin nizamlı olmasını təmin etməkdir.
Qan durulaşdırıcı dərmanlar səbəbindən ciddi qanaxma zamanı alternativ müalicə varmı?
Əgər qanaxma düzəldilə bilən problemdən qaynaqlanırsa, o zaman həmin problem aradan qaldırılır və daha çox qanaxmanın qarşısı alınır. Məsələn, burundakı genişlənmiş kapilyarları yandırmaq və ya bağırsaqdakı polipləri endoskopla çıxarmaq olar. Beləliklə, müalicə təmin edilə bilər və dərmanlar təhlükəsiz şəkildə yenidən başlana bilər. Ancaq bəzən qanaxmanın səbəbi ya aydın deyil, ya da həll edilmir. Bu zaman nə xəstə, nə də həkim “təkrar qanaxma” qorxusundan qan durulaşdıran dərmanlara yenidən başlamaq istəmir. Amma bu dəfə ürəkdə laxtalanma riski var.
Qanın laxtalanması nədir və necə başa düşülür?
Qanın laxtalanması, adından da göründüyü kimi, qanın axıcılığını itirərək gel formasına çevrilməsi deməkdir. Tromboz adlanan qanın laxtalanması orqanizmi qan itkisinə qarşı qoruyan mühüm müdafiə mexanizmidir.
Xüsusilə yaralanma və qanaxma hallarında meydana gələn tromboz, bədəndəki qanın riskli səviyyədə axmasının qarşısını alaraq insanı həyatda saxlayır. Tromboz hormonlar tərəfindən idarə olunan bir vəziyyətdir və sağlam hormon balansı olan insanlar gündəlik həyatlarında laxtalanma problemi yaşamırlar.
Hamiləlik dövründə orqanizmdə hormon balansının pozulması tromboza səbəb olan hormonların ifrazının artmasına səbəb ola bilər. Belə hallarda orqanizmdə qan laxtalanır və axma qabiliyyətini itirməyə başlayır. Bədəndə qanın laxtalanması anada dərin ven trombozu və ağciyər emboliyası kimi vəziyyətlərə səbəb ola bilər, eyni zamanda körpənin düşmə riskini artırır.
Hamiləlik zamanı qan laxtalanmasının səbəbləri hansılardır?
Qanın laxtalanması hamiləlik itkisinə səbəb ola biləcək bir vəziyyətdir və bu səbəblə bütün ana olmağa namizədlərin bu ciddi riskə qarşı diqqətli olması faydalıdır.
Qanın laxtalanmasına səbəb olan əsas amillər aşağıdakılardır:
- Hamiləlikdən əvvəl gələcək ananın obeziteni aşacaq qədər artıq çəkisi varsa, onun qan laxtalanma riski artır.
- Hamiləlikdən əvvəl çox siqaret çəkən qadınlarda tromboz inkişaf riski daha yüksəkdir. Hamiləlik dövründə siqaret çəkməyə davam etmək bu riski daha da artırır.
- Qan laxtalanma problemlərinin əhəmiyyətli bir hissəsi yaşlı hamiləliklərdə görülür. Bu səbəbdən 35 yaşdan yuxarı qadınların hamiləliklərini daha yaxından və diqqətlə izləmələri tövsiyə olunur.
- Diabetli gələcək analar da qan laxtalanması riski qrupuna daxildir. Əgər hamiləlikdən əvvəl və ya hamiləlik dövründə diabet diaqnozu qoyulmuşsa, bunu həkiminizlə bölüşmək və lazımi tədbirləri tələb etmək çox vacibdir.
Hamiləlik zamanı qan laxtalanmasının əlamətləri hansılardır?
Hamiləlik dövründə qan laxtalanması baş verərsə, bədənin müəyyən nöqtələrində asanlıqla nəzərə çarpan qızartı və göyərmə meydana gəlir. Qanın axıcılığını itirməsi və müəyyən nöqtələrdə yığılması nəticəsində yaranan qançırlar adətən yuxarı sol ayağında görünür. Bunun səbəbi sol ayaqdakı damarların sağ ayaqdakı damarlardan daha dar olması və laxtalanmış qanın bu nahiyədə daha sıx sıxılmasıdır. Ancaq tromboz zamanı sağ ayaqda da qızartı və ya göyərmə əmələ gələ bilər.
Hamiləlik dövründə qan laxtalanma probleminin başqa bir əlaməti ağciyərlərdə müşahidə edilir. Xüsusilə qan ağciyər damarlarında tıxanmaya səbəb olarsa, pulmoner tromboemboliya problemi olur.
Ağciyər tromboemboliyası insanın həyat keyfiyyətini aşağı salan və bəzən həyatı üçün təhlükə yaradan bir xəstəlikdir. Öskürək, qeyri-adekvat nəfəs alma, sinə ağrısı və ağızdan qanaxma kimi simptomlar ağciyərlərdə ciddi qan laxtalanması problemini göstərə bilər. Bu səbəbdən tənəffüs sistemində problem olan bütün gələcək anaların gecikmədən həkimlərinə müraciət etmələri tövsiyə olunur.
Hamiləlik zamanı qan laxtalanmasını necə müalicə etmək olar?
Bir çox gələcək analar "Hamiləlik dövründə qan durulaşdıran dərmanlar nə vaxt istifadə edilməlidir?" sualına cavab axtarır. Bu sualın cavabı, asanlıqla başa düşüldüyü kimi, laxtalanma riskini aradan qaldırmaqdır. Hamiləlik dövründə tromboembolizmin qarşısını almağın ən təsirli yolu gələcək anaya qan durulaşdırıcı dərmanların vurulmasıdır.
Bəs, hamiləlik zamanı qan laxtalanma iynələri nə vaxt edilməlidir?
Bu sualın cavabı insandan insana dəyişir. Hamiləlikdən əvvəl tromboz riski olan və daha əvvəl laxtalanma problemi olan qadınlarda hamiləlik aşkarlanan kimi qan durulaşdırıcı inyeksiyalara başlanıla bilər.
Qanın laxtalanması hamiləliyin istənilən mərhələsində baş verə bilən bir vəziyyətdir və buna görə də risk qrupuna daxil olan qadınlara iynə nə qədər tez verilirsə, xəstəlikdən bir o qədər yaxşı qorunur. Daha əvvəl qan laxtalanma problemi olmayan qadınlarda iynənin vurulma tarixinə hamiləliyi izləyən həkim qərar verir.
Körpənin inkişafı, hamiləlik zamanı aşağı düşmə riskinin olub-olmaması, ananın çəkisi və xəstəlik tarixçəsi kimi təfərrüatlar qan durulaşdırıcı iynənin nə vaxt vurulacağının müəyyən edilməsində həlledici rol oynayır.
Hamiləlik zamanı qan laxtalanması düşüşə səbəb olurmu?
Qan laxtalanması problemi olan və hamilə olan insanlar trombozun uşağın düşməsinə səbəb olub-olmadığını düşünürlər. Müalicə edilmədikdə qan laxtalanması həm aşağı düşmə, həm də vaxtından əvvəl doğuş riskini artırır.
Bu, qan laxtalanması olan hamiləliyin mütləq abortla bitəcəyi demək deyil. Keçmişdə qan laxtalanma problemi olan qadınlar, hamiləlik zamanı qan laxtalanma testi etdirsələr və doğru zamanda qan durulaşdıran dərmanlardan istifadə etsələr, çox sağlam hamiləlik keçirə bilərlər.
Hamiləlik dövründə qan laxtalanması yaşayan və doğum edən insanlar düzgün müalicə tətbiq olunarsa heç bir sağlamlıq problemi olmadan normal həyatlarına davam edə bilərlər. Qan laxtalanmalarının mütəxəssis həkimlər tərəfindən müalicəsi də körpənin sonrakı həyatında hər hansı problem yaşamasının qarşısını alır.
Bu səbəblə hamiləlik zamanı qan laxtalanması gələcək anaların diqqətlə izləməli olduğu lakin qorxmaması lazım olan bir vəziyyətdir. Qanın laxtalanması riski ilə qarşılaşdığınızdan şübhələnirsinizsə, ən qısa müddətdə həkiminizlə məsləhətləşib test və müalicəyə başlaya bilərsiniz. Trombofiliya diaqnozunu erkən qoysanız, heç bir problem olmadan sağlam doğum edə bilərsiz.
Ayşən Vəli
