Bakı. Trend:
Amerika öz xarici təsir mexanizmlərini təftiş edir. 60 ildən çoxmövcud olmuş "beynəlxalq humanitar yardım nəhəngi" - USAIDgözlənilmədən hədəfə çevrildi. Donald Trampın yeni prezidentlikdövrü qəti addımlarla başladı: agentliyin ləğvi, milyardlarladollarlıq sxemlərin çöküşü və qloballaşma tərəfdarlarının panikası.Bu dəfə “Vaşinqton bataqlığının qurudulması” sadəcə ritorika deyil,konkret addımlarla həyata keçirilir.
Onilliklər boyu dünya üzrə humanitar yardım adı altındamilyardlarla dollar səpələyən Amerika Birləşmiş Ştatları indi özsistemini çökdürür. Donald Tramp və İlon Mask ABŞ-ın ən nüfuzluagentliklərindən biri olan USAID-i tarixin arxivinə göndərir. Uzunillər fəaliyyəti "xeyriyyəçilik" adı ilə ört-basdır edilən butəşkilatın əməllərinə gorə indi açıq şəkildə öz adını alır:"Cinayətkar qurum" və "Radikalların yuvası".
USAID-in ləğvi sadəcə bir islahat deyil. Bu, onilliklər boyuncahumanitar yardım pərdəsi altında xaos yayan Amerikanın “yumşaq güc”siyasətinə vurulmuş ölüm hökmüdür. Bəs bu o deməkdirmi ki, ABŞ özgeosiyasi ambisiyalarından imtina edib? Çətin ki. Daha çox bu, ifşaolunmuş bir strukturu daha çevik və ləkəsiz bir mexanizmləəvəzləmək cəhdinə bənzəyir.
... USAID həmişə “demokratiyanın inkişafı” adı altındaAmerikanın maraqlarını irəli sürən bir alət olub. Ağ Evdə nəhayətki, real vəziyyət barədə açıq danışmağa başlayıblar. Dövlətİdarəçiliyinin Effektivliyi Departamentinə (DOGE) rəhbərlik edənİlon Mask diplomatik ifadələrlə vaxt itirmədi.
“Bu cinayətkar təşkilatdır. Amerikaya nifrət edən radikalmarksistlərin ilan yuvasıdır”, - deyə Mask bəyan edib və əlavə edibki, USAID bioloji silahları, o cümlədən COVID-19-un hazırlanmasınımaliyyələşdirib.
Bu cür sərt açıqlamalar, hətta Tramp dövrü üçün də olduqcacəsarətli görünürdü. Ardınca real addımlar atıldı. 3 fevraltarixində USAID rəsmi olaraq Dövlət Departamentinin nəzarətinəverildi, rəhbər heyət istefaya göndərildi. Agentliyin veb-saytıləğv edildi, sosial media hesabları silindi. İşçilərə elektron poçtvasitəsilə bildiriş göndərildi: “İşə gəlməyin”. Onilliklər boyuişləyən maşın bir neçə gün ərzində dayanmış oldu.
Sistemin çöküşü, yoxsa yeni bir vitrin?
USAID uzun illər Amerikanın xarici siyasətinin əsas simalarındanbiri olub və dünya üzrə milyardlarla dolları bölüşdürüb. 2023-cüildə agentlik 160 ölkədə müxtəlif proqramlara 42,4 milyard dollar,2024-cü ildə isə 35,4 milyard dollar ayırmışdı. İndi bu maliyyəaxını dayandırılıb, bununla yanaşı, dünyanın hər yerindəki minlərlə“hüquq müdafiəçisi” və “aktivist” üçün nəzərdə tutulan qrantsxemləri də iflic vəziyyətinə düşüb.
ABŞ-ın pulları hesabına “rahat həyat”a öyrəşmiş ölkələr artıqnəticələri hiss etməyə başlayıblar. USAID-in ən böyük benefisiarıUkrayna olub (6,35 milyard dollar), ondan sonra isə İsrail (4,1milyard dollar), İordaniya (1,3 milyard dollar), Efiopiya (1,2milyard dollar), Əfqanıstan, Somali və Konqo DemokratikRespublikası gəlir.
BMT-nin baş katibi Antonio Quterreş artıq Trampa çağırış edibki, ABŞ humanitar yardımını dayandırmasın. Lakin Ağ Ev cavab olaraqrəqəmlər təqdim edib: milyardlarla dollar heç də inkişaf üçündeyil, şübhəli və absurd layihələrə xərclənirdi.
Milyonlar mənasız layihələrə və radikalizməxərclənirdi
Budur, USAID-in Amerika vergi ödəyicilərinin pullarını haraxərclədiyinə dair kiçik bir siyahı:
- 6 milyon dollar – Misirdə turizmin inkişafına
- 2,5 milyon dollar – Vyetnamda elektromobil istehsalına
- 2 milyon dollar – Qvatemalada LGBT aktivizmininmaliyyələşdirilməsinə
- 1,5 milyon dollar – Serbiyada “inklyuzivliyin” təşviqinə
- 70 min dollar – İrlandiyada “müxtəliflik” haqqında müzikllərinsəhnələşdirilməsinə
- 47 min dollar – Kolumbiyada transgender operasınınnümayişinə
Bu, yalnız görünən hissədir. Ağ Evin məlumatına görə, USAID eynizamanda “terror təşkilatı” kimi tanınan bəzi qruplarımaliyyələşdirib, Uhan şəhərində virusoloji araşdırmalara dəstəkverib və hətta Əfqanıstanda tiryək istehsalçılarına vəsaitayırıb.
Tramp bunu “radikal lunatizm” adlandırdı. ABŞ vətəndaşları isəbu rəqəmləri gördükdən sonra buna etiraz etmək üçün əsastapmadılar.
USAID-in bağlanması təkcə BMT-ni və ABŞ-ın Avropadakımüttəfiqlərini deyil, həm də Pekin və Moskvanı narahat etdi. Çindəvə Rusiyada bu addımı maraqla qarşıladılar. Çin uzun illər ərzindəinkişaf etməkdə olan ölkələrə ABŞ təsirinə alternativ təklif edirdivə indi onun qarşısında heç bir maneə yoxdur.
“Vaşinqton Çinə gözlənilməz bir hədiyyə təqdim etdi”, - deyəanalitiklər qeyd edirlər.
USAID hazırkı formatında özünü tamamilə gözdən salmışdı. Lakinbir neçə ay keçəcək və agentlik fərqli bir ad altında yenidən peydaolacaq.
Tramp uzun illər sınaqdan çıxmış təsir alətini tamamilə məhvetməyəcək. Yəqin ki, sadəcə adı və rəhbərliyi dəyişəcək və sistemyenidən işləməyə başlayacaq.
Qlobal Yenidənqurma, yoxsa Yeni Bir Dövrə Qədər Fasilə?
USAID-in ləğvi Tramp komandasının rəmzi və əlamətdarqələbəsidir. Bu, ABŞ-ın “demokratiyanı” qeydsiz-şərtsizmaliyyələşdirməsinin sonu deməkdir. Lakin əgər bu, sadəcə adın vəbrendin dəyişdirilməsi ilə yekunlaşacaqsa, o zaman hələlik sevinməküçün səbəb yoxdur.
ABŞ dünyada öz maraqlarını irəlilətməkdən imtina etməyəcək. Sualyalnız bundan ibarətdir ki, USAID-i hansı yeni alət əvəz edəcək?Bu, elə bir agentlik olacaqmı ki, onun fəaliyyəti bu qədərasanlıqla ifşa oluna bilməsin? Yoxsa ABŞ daha gizli metodlarakeçəcək?
Bu an üçün tək bir şey aydındır: ABŞ-ın dünya boyu milyardlarsəpələməsi dövrü başa çatıb. İndi bütün dünya bunun nəticələrininnələr olacağını izləyir.
ABŞ artıq “rəngli inqilabları” və şübhəli layihələri “dünyarifahı” adı altında maliyyələşdirməyəcək. Ən azından Trampadministrasiyasının rəsmi mövqeyi belə səslənir. 3 fevral tarixindəUSAID Dövlət Departamentinin xarici nəzarətinə verildi, rəhbərliyiişdən çıxarıldı.
Ağ Ev bu sərt tədbirləri genişmiqyaslı korrupsiya, mənimsəmə vəvergi ödəyicilərinin pulları ilə həyata keçirilən fırıldaqçılıqlaizah edir. Trampın sözləri olduqca kəskin idi: “USAID-inrəhbərliyində radikal lunatiklər oturub.”
Mask isə agentliyi “marksistlərin yuvası” adlandırır və onunvirusoloji laboratoriyalarla, bioloji silah tədqiqatları və həttaƏfqanıstandakı narkotik ticarəti ilə əlaqələrini ifşa edir.
"Humanitar yardım" mifinin dağılması
USAID-in milyardlarını almağa alışmış ölkələr bu gün ciddi şokyaşayırlar. 2023-cü ildə agentlik dünya üzrə 42,4 milyard dollarvəsait ayırmışdı, 2024-cü ildə isə 35,4 milyard dollar xərcləməkplanlaşdırılırdı. Ukrayna, İsrail, İordaniya, Efiopiya, Əfqanıstan,Somali və digər onlarla ölkə indi yeni maliyyə mənbələri axtarmağaməcburdur.
BMT baş katibi Antonio Quterreş artıq Trampa müraciət edərək“həyati əhəmiyyət daşıyan yardımı” dayandırmamağa çağırıb. Lakinonun çağırışları yeni ifşalar fonunda itib-batır.
USAID-in bağlanması dünya siyasətində qüvvələr balansını köklüşəkildə dəyişə bilər. ABŞ-ın pulları olmadan bir çox ölkələr çətinvəziyyətə düşəcək, hökumətləri isə yeni sponsorlar axtarmağa məcburolacaq.
Ekspertlər artıq proqnoz verirlər ki, boşalan yeri dərhal Çindolduracaq. Pekin uzun illərdir ki, Afrikada, Latın Amerikasında vəAsiyada təsirini genişləndirməyə çalışırdı. İndi isə, ABŞ-ınbirbaşa rəqibi olmadığı bir şəraitdə, Çin inkişaf etməkdə olanölkələrin tək liderinə çevrilmək şansını əldə edir.
“Vaşinqton Çinə gözlənilməz bir hədiyyə təqdim etdi”, - deyəanalitiklər bildirirlər.
Öz növbəsində Rusiya da bu situasiyadan faydalanmağa çalışacaq.USAID Rusiyadan hələ 2012-ci ildə çıxarılmışdı, çünki agentlikəsasən Rusiya müxalifətinə, qeyri-hökumət təşkilatlarına və medialayihələrinə dəstək verirdi. İndi isə ABŞ öz əli ilə bu təsiralətini məhv edir.
Tramp və Maskın səs-küylü açıqlamalarına baxmayaraq, bir çoxanalitiklər USAID-in tamamilə ləğv olunacağına inanmırlar.
USAID özünü diskredit edib, lakin bir neçə ay sonra başqa biradla yenidən peyda olacaq. Tramp bu qədər sınaqdan keçmiş təsiralətini birdəfəlik məhv etməz. Çox güman ki, sadəcə ad və rəhbərlikdəyişdiriləcək.
Hər nə olursa olsun, ABŞ-ın “yumşaq güc” aləti kimi milyardlarladollar xərcləmək dövrü başa çatır. Lakin Vaşinqtonun qlobalproseslərə təsir alətlərindən imtina etməsi çox az ehtimal olunanbir ssenaridir.
Əsas sual budur: USAID-in yerini nə tutacaq və bu, nə qədərgizli şəkildə həyata keçiriləcək?
USAID-in sadəcə bir xeyriyyə təşkilatı olması barədə miffaktların ağırlığı altında çökdü. Hələ keçmiş MKİ direktoru ConCilligan açıq etiraf etmişdi:
“USAID başdan-ayağa MKİ agentləri ilə dolu idi, məqsəd isəbu şəxsləri bütün fəaliyyət sahələrinə yerləşdirmək idi.”
İndi isə, milyardlarla dollarlıq gizli əməliyyat maşınınaçevrilmiş bu struktur tarixə qarışır. Daha dəqiq desək, kölgəyəçəkilir.
USAID özünü o qədər ifşa edib ki, artıq “yumşaq güc” aləti kimiyox, rejimlərin devrilməsinə yönəlmiş maliyyə maşını kimi görünür.ABŞ onu tamamilə ləğv etməyə risk etməz. Sadəcə, daha azdiskreditasiya olunmuş, “təmiz” bir alət yaradacaq.
Xaosun maliyyələşdirilməsi: USAID-in inqilabları vənarkotrafiki dəstəkləməsi
USAID onilliklər boyu beynəlxalq çevrilişlərin kassiri rolunuoynayıb. Dünyanın müxtəlif yerlərində “vətəndaş cəmiyyətinininkişafı” adı altında QHT-ləri, media orqanlarını, aktivistləri vəABŞ elitasının maraqlarına xidmət edən strukturlarımaliyyələşdirirdi.
- Kuba, 2010-cu il: USAID gənc kubalılar üçün nəzərdə tutulanZunZuneo adlı gizli sosial şəbəkə işə saldı. Əslində isə bu,etirazçıların koordinasiyası üçün bir platforma idi. Layihə ABŞ-laəlaqəni gizlədən saxta şirkətlər vasitəsilə maliyyələşdirildi.Hətta Konqres belə, bunun MKİ əməliyyatı olduğunu bilmirdi.
- Latın Amerikası: SPİD-in profilaktikası adı altında təşkilolunan seminarlar əslində hökumət əleyhinə hərəkatlarıntəşkilatlanması və agentlərin cəlb edilməsi üçün bir örtükidi.
- Əfqanıstan: USAID təkcə pul paylamırdı, həm də heroinistehsalını maliyyələşdirərək narkobiznesin inkişafına şəraityaradırdı.
- Ukrayna, 2014-cü il: 5 milyard dollar Maydan hadisələrinidəstəkləmək üçün yönləndirildi. ABŞ-ın səhiyyə naziri postunanamizəd olmuş Robert Kennedi bu faktı açıq şəkildə etiraf etmişdi:“USAID - MKİ-nin köməkçi alətidir, Ukraynadakı iğtişaşlarımaliyyələşdirmək üçün 5 milyard dollar ayırıb.”
Lakin vəsaitlər yalnız inqilablara xərclənmirdi. ABŞ buagentliyi dünya üzrə siyasi oyunlarında çirkli pulları yumaq üçündə istifadə edirdi.
- 27 milyon dollar - Soros Fondu tərəfindən maliyyələşdirilənprokurorlara ayrılmışdı ki, onlar siyasi sifarişlər əsasındahəbslər həyata keçirsinlər.
- 20 milyon dollar - ABŞ-ın “müstəqil jurnalist təşkilatı” kimitəqdim etdiyi OCCRP-yə yönləndirilmişdi. Əslində isə bu qurum,Vaşinqtona sərf etməyən şəxslər, o cümlədən Rudolf Culianibarəsində kompromat toplamaqla məşğul idi.
- Serbiya, 2024-cü il: Belqradda təşkil edilən etiraz aksiyalarıda USAID tərəfindən maliyyələşdirilmiş “rəngli inqilablar”zəncirinin bir parçası idi. Aktivistlər Qərb mərkəzlərində xüsusitəlim keçmiş, ABŞ-dan aldıqları qrantlarla Serbiyanı daxildənsarsıtmağa çalışmışdılar.
2023-cü ilin oktyabrında Gürcüstanda USAID-in maliyyələşdirdiyiüç serb vətəndaşı yerli aktivistləri küçə iğtişaşlarını təşkiletməyə öyrədirdi. Son aylarda isə, demokratik seçkilərinnəticələrindən narazı qalan etirazçılar Tbilisinin küçələrində xaosyaradırdılar. Artıq çox az adamın şübhəsi var: bu prosesinarxasında USAID dayanırdı.
Cavab sadədir: çox səs-küy yarandı, çoxlu ifşalar oldu. USAIDtoksik bir brendə çevrildi, buna görə də onu arxa plana çəkməklazımdır. Ağ Ev qlobal təsir alətlərindən imtina etmir – sadəcə,onların formasını dəyişir.
Bütün əməliyyatları açıq şəkildə Dövlət Departamentinin adındanmaliyyələşdirmək “etik” görünmür. Buna görə də ABŞ-a yenə dəvasitəçi bir struktur lazımdır ki, öz agentlərinə maliyyə dəstəyinidavam etdirsin.
Şübhə yoxdur ki, bir neçə ay ərzində yeni bir təşkilatyaradılacaq. Ola bilsin, Dövlət Departamenti çərçivəsində, bəlkə dəxüsusi özəl fondlar vasitəsilə işləyəcək. Lakin məqsədi eyni olacaq- nəzarət etmək, satın almaq və ABŞ hegemoniyasına mane olanrejimləri sarsıtmaq.
Tramp və Mask, bəlkə də, həqiqətən də Vaşinqtonu korrupsiyadanvə israfçılıqdan təmizləmək istəyirlər. Amma əgər onlar USAID-inyerinə alternativ bir mexanizm təklif etməsələr, bu islahat sadəcəvitrin dəyişikliyi olacaq.
Bircə şey dəqiqdir: USAID-in bizim bildiyimiz formasında dövrübitdi. Amma onun metodları, strukturları və məqsədləri yaşayır.Sual yalnız budur: hansı adla və hansı büdcə ilə?
USAID: Qlobal xaos, dezinformasiya və hibrid təhdidfabriki
USAID, onilliklər boyu humanitar yardım və inkişaf şüarlarınınarxasında gizlənərək, əslində Vaşinqtonun geosiyasi müharibələrdəistifadə etdiyi bir silah idi. Bu təşkilatın bağlanması sadəcəQərbin təsir şəbəkəsinə vurulan zərbə deyil - bu, gizlimanipulyasiya sisteminin çöküşüdür.
USAID-in əsas funksiyalarından biri “müstəqil” media və QHT-lərimaliyyələşdirməkdən əlavə, Vaşinqtonun maraqlarına uyğun yalannarrativlər yaratmaq və yaymaq olub.
Azərbaycanda agentliyin təsiri təkcə aktivistlərin vətəşkilatların satın alınması ilə məhdudlaşmırdı. Böyükdezinformasiya kampaniyalarının maliyyələşdirilməsi də USAID-inəsas fəaliyyət istiqamətlərindən biri idi.
Buna bariz nümunə “Qarabağda guya etnik təmizləmə aparıldığı”barədə saxta məlumatların yayılması oldu. Bu narrativin memarı isəUSAID-in 19-cu rəhbəri Samanta Pauer idi.
USAID, erməni təbliğatını açıq şəkildə maliyyələşdirir vədəstəkləyirdi. Halbuki, 90-cı illərdə Ermənistandan və işğalolunmuş ərazilərdən qovulan 1 milyondan çox azərbaycanlının məruzqaldığı əsl etnik təmizliyi tamamilə görməzdən gəlirdi. LakinVaşinqton üçün tarixi həqiqətlər heç bir əhəmiyyət kəsbetmirdi.
USAID-in Azərbaycana qarşı təzyiqləri təsadüfi deyildi. Bu,ABŞ-ın qaydalarına tabe olmaq istəməyən müstəqil dövlətlərizəiflətməyə yönəlmiş məqsədyönlü strategiyanın bir hissəsi idi.
Bakı dəfələrlə USAID tərəfindən maliyyələşdirilən beynəlxalqdezinformasiya kampaniyalarının hədəfinə çevrilib.
İdeoloji manipulyasiyalar, faktların təhrif olunması, sünietiraz hərəkatları yaratmaq cəhdləri, siyasi institutlara təzyiq,qərəzli mediaya sponsorluq etmək - bunların hamısı illər boyuUSAID-in arsenalının əsas alətlərindən biri olub.
Lakin bütün bu cəhdlərə baxmayaraq, Azərbaycan öz suverenliyiniqoruyub saxladı. Ölkənin müstəqil xarici siyasəti Vaşinqtondagözlənildiyindən qat-qat davamlı oldu.
Bugünkü USAID-in ləğvi sübut edir ki, onilliklər boyu qlobalprosesləri manipulyasiya edən qüvvələr özləri məğlubiyyətəuğrayıblar.
Azərbaycan USAID-in bütün müdaxilə cəhdlərinə qarşı dayandı vəonları tam iflasa uğratdı.
Bu, bütün dünyaya müstəqilliyin nə satın alındığını, nə də Qərbqrantları ilə ələ keçirildiyini sübut etdi.
USAID artıq tarixə qarışır. Lakin Bakıda bu qurumun hansı çirkinmetodlardan istifadə etdiyini unutmurlar.
Ən vacibi isə budur ki, Azərbaycan sübut etdi – Qərbin ən incətəzyiq və təsir mexanizmləri belə onun suverenliyini sarsıdabilməz.
Bu gün Azərbaycan qətiyyətlə öz yolunda irəliləyir. USAID isəsiyasi tullantılar qutusuna atılmış növbəti təsir alətidir.
