Münhen Təhlükəsizlik Hesabatı 2025 müdafiə və xarici siyasət məsələlərinin müzakirə olunacağı 61-ci Münhen Təhlükəsizlik Konfransı ərəfəsində “Çoxqütblülük” başlığı ilə dərc edilib.
Hesabatda bildirilirdi ki, dünya ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi birqütblülükdən çoxqütblüyə keçdiyi üçün artan gərginlik və qeyri-müəyyənlik dövrünə qədəm qoyub.
Hesabatda həmçinin qeyd olunub ki, gələcəyin ABŞ-Çin rəqabətinin dominant olacağı və ya daha geniş çoxqütblü sistemə çevriləcəyi hələ də bəlli olmasa da, “çoxqütblüləşmə” prosesi sürət qazanmağa davam edir.
“Bugünkü beynəlxalq sistem birqütblülük, ikiqütblülük, çoxqütblülük və qeyri-qütblülük elementlərini nümayiş etdirir. Bununla belə, nüfuz uğrunda rəqabət aparan daha çox sayda dövlətə doğru davam edən güc sürüşməsi açıq-aydın görünür”, – hesabatda deyilir.
Hesabatda ABŞ-ın “qlobal liderlik” rolundan çəkilməsinin müharibə və sülh məsələlərindən kənarda nəticələrinin olacağı qeyd edilib və ABŞ olmasaydı, “bəşəriyyətin üzləşdiyi çoxsaylı ciddi təhdidlərdən bəziləri ilə mübarizə aparmağın bir xəyal olacağı”, – qeyd olunur.
Qlobal nizam daha da mürəkkəbləşə bilər
151 səhifəlik hesabatda diqqət ABŞ, Çin və Rusiya-Ukrayna müharibəsinə yönəldilib, eyni zamanda qlobal təhlükəsizliyin təbii olaraq iqtisadi rifahla bağlı olduğu vurğulanıb.
Hesabatda “daha çox dövlətin təsir üçün rəqabət apardığı” dünyaya işarə edilir, yəni gələcək qlobal nizam daha mürəkkəb ola bilər.
Hesabatda qeyd edilir ki, çoxqütblülük təkcə yüksələn güclərin artan təsirində deyil, həm də liberal dəyərlərin həm millətlər daxilində, həm də qlobal sistemdə öz hökmranlığını itirməsi ilə ideoloji parçalanmaların genişlənməsi ilə özünü göstərir: “Soyuq Müharibədən sonra birqütblü dövrü formalaşdıran siyasi və iqtisadi liberalizm şəhər oyunu deyil. Artıq liberal demokratiyada millətçi populizmin yüksəlişi göstərdi ki, dövlətlərin içərisində də təzyiqlər gedərək arta bilir”.
Trampın ikinci müddəti
Münhen Təhlükəsizlik Konfransı hesabatında Trampın ikinci prezidentliyinin çoxqütblülüyünü daha da sürətləndirə biləcəyi qeyd edilib və Ağ Ev sahibinin qlobal əməkdaşlıqdan daha çox ABŞ maraqlarını ön planda tutan yanaşmasının xüsusilə Avropada birlikləri gərginləşdirə biləcəyi iddia edilib.
Hesabatda Donald Trampın Ağ Evə qayıtmasının bu dəyişikliyi sürətləndirə biləcəyi və “Pax Americana”nın sonunu gətirə biləcəyi qeyd edilib və əlavə edilib ki, Tramp hazırkı beynəlxalq nizamı əlverişsiz hesab edir və çox güman ki, ABŞ-ın maraqlarına və Çini cilovlanmasına üstünlük verəcək, o cümlədən müttəfiqlərlə münasibətləri gərginləşdirə biləcək.
Hesabatda izah edilib ki, dünya ABŞ-ın başçılıq etdiyi birqütblülükdən çoxqütblüliyə keçərkən, sənayeləşmiş Qərb ölkələrinin vətəndaşları ilə “Qlobal Cənub”un yüksələn güclərinin vətəndaşları arasında təsəvvürlər kəskin şəkildə fərqlənib.
“ABŞ artıq sabitliyin lövbəri deyil, daha çox qorunmalı olan riskdir”
“Biz gözlərimiz önündə daha çoxqütblü dünyanın mənfi ssenarisinin – ümumi qaydaların və effektiv çoxtərəfli əməkdaşlığın olmadığı, daha çox münaqişələrlə dolu dünyanın oynandığını görürük” deyə xəbərdarlıq edilir. Son tendensiyalar, o cümlədən böyük güclərin birtərəfli hərəkətlərinin artması və rekord müdafiə xərcləri, çoxqütblülüyün mənfi təsirlərinin dominant ola biləcəyi və geosiyasi güc mərkəzləri arasında gərginliyin artmasına səbəb ola bilər”.
Hesabatda deyilir ki, ABŞ Prezidenti Donald Trampın Qrenlandiya və Panamada ABŞ ərazisini satın almaq və Qəzza zolağına “ələ keçirmək” və orada yaşayan fələstinliləri zorla köçürmək planları Vaşinqtonun indi “sabitlik lövbəri deyil, daha çox qorunmalı olan riskdir” kimi qəbul edilməsi anlamına gəlir.
Rusiya və iqtisadi qeyri-müəyyənlik
Münhen Təhlükəsizlik Konfransının hesabatında qeyd edilib ki, Rusiya təkcə Ukraynanı hərbi təhdid kimi neytrallaşdırmaqda maraqlı deyil, həm də Moskvanın 2021-ci ilin sonunda ABŞ və NATO-ya təklif etdiyi yeni təhlükəsizlik sazişlərində qeyd olunduğu kimi, Rusiyanın rəhbərlik etdiyi Avrasiya nizamı üzərində işlədiyi barədə xəbərdarlıq edib.
“Rusiyanın iqtisadi qeyri-müəyyənlik, imperiya ifratları və dağıdıcı müharibə ilə üzləşən imperialist səylərini davam etdirə biləcəyi bəlli deyil”, – hesabatda deyilir.
Digər tərəfdən, Münhen Təhlükəsizlik Sammitinin 11 ölkədə apardığı sorğuya görə, ekstremal hava şəraiti, Rusiya, kiberhücumlar, düşmənin dezinformasiya kampaniyaları, təbii yaşayış yerlərinin məhv edilməsi və ümumilikdə iqlim dəyişikliyi ən mühüm narahatlıqlar arasındadır.
