Amerika Birləşmiş Ştatlarının Prezidenti Donald Trampın qərarları beynəlxalq münasibətlərdə və dünya siyasətində əhəmiyyətli dəyişikliklərə yol açıb.
Onun prezidentliyi dövründə atdığı addımlar, xüsusən ticarət müharibələri, İrana qarşı sərt siyasət, NATO ilə əlaqələr və region ölkələrində yürütdüyü hərbi siyasət dünya miqyasında geosiyasi balansı dəyişməyə sövq edir. Trampın "əvvəl Amerika" yanaşması və millətçi qərarları qlobal əməkdaşlığı zəiflədib, lakin digər tərəfdən, onun siyasəti bəzi dövlətlərin müstəqil hərəkət etməsinə imkan yaradıb.
Bəs Trampın qərarları gələcəkdə dünya siyasətini necə formalaşdıracaq?
Mövzu ilə bağlı Bakıvaxtı.az-a açıqlama verən politoloq Züriyə Qarayeva bildirib ki, yeni seçilmiş prezident Donald Trampın vəzifəyə başladıqdan sonra atdığı addımlar öncəki prezident Co Baydendən fərqli xarici siyasət yürüdəcəyini təsdiqlədi. Onun sözlərinə görə, əlbəttə ki, bu siyasətin hansı prinsiplərdən ibarət olacağını bilmək çox əhəmiyyətlidir:
"Amerikanın qlobal təsirini təsvir etmək üçün "Amerika asqıranda, dünyanın qalan hissəsi yoluxur" deyimi istifadə olunur. Eyni şey Tramp dövründəki xarici siyasətə də aiddir. Tramp vəzifəyə başladıqdan sonra “Öncə Amerika” siyasətini həyata keçirmək üçün işə başlayıb. Trampın təcrid instinktləri onun ABŞ-nin ətrafında divarlar hörəcəyini bildirir. Bu divarlar həm fiziki olaraq cənub sərhədində, həm də ölkəyə gətirilən xarici malların qiymətini artırmaq üçün tariflərdən istifadə etməklə tikiləcəkdi. Trampın ikinci müddətində Baydenin Çin və Yaxın Şərqlə bağlı yanaşması ilə bəzi əhəmiyyətli davamlılıqlar görünəcək. Ancaq Ukraynadakı müharibə və ölkədəki mühacir əhalinin gələcəyi ilə bağlı eyni sözləri demək çətindir".
Müsahibimiz qeyd edib ki, Tramp həmçinin NATO kimi ittifaqlara şübhə ilə yanaşır, Paris İqlim Müqaviləsi kimi beynəlxalq müqavilələrdən çıxır və ABŞ-nin Rusiya ilə müharibəsində Ukraynaya dəstəyini məhdudlaşdırır:
"Ancaq bəlkə də təəccüblüdür ki, bəzi kritik xarici siyasət məsələlərində Tramp və Bayden administrasiyaları razılaşırlar. Trampın ikinci müddəti çox güman ki, Baydenin Çin, Yaxın Şərq və ABŞ qoşunlarının xaricə çıxarılması ilə bağlı yanaşması ilə bəzi mühüm davamlılıqlar göstərəcək. Tramp ilk prezidentlik dövründə Çinə qarşı daha mübariz yanaşdı. Tramp administrasiyası Çinə potensial rəqib kimi baxmağa başladı. Məsələn, Çinin böyük bir hissəsinin özününkü olduğunu iddia etdiyi Cənubi Çin dənizində “naviqasiya azadlığı” təlimlərini artırdı. Tramp komandası minlərlə Çin malına da geniş tariflər tətbiq etdi. Bayden Ağ Evə gələndə Trampın Çinə daha sərt yanaşmasını yerində saxladı. O, Trampın tariflərinə sadiq qaldı və hətta Çinin elektrik avtomobillərinə 100 faiz vergi tətbiq etməklə və ABŞ şirkətlərinə Çin ordusuna fayda verə biləcək Çinə investisiya qoymağı qadağan etməklə daha da irəli getdi. Tramp və Baydenin Çinin uzun müddət özününkü olduğunu iddia etdiyi və eyni zamanda ABŞ-ın müttəfiqi olduğu Tayvanın taleyi ilə bağlı fikir ayrılıqları ola bilər".
Züriyə Qarayeva: Trampın ritorikası çətin periodun başlanacağının səsləyicisidir
Baydenin Çinin 2022-ci ildə işğalı halında ABŞ-nin Tayvanı müdafiə edəcəyini açıq şəkildə bildirdiyini xatırladan Z.Qarayeva qeyd edib ki, Çin Tayvanı işğal edərsə və ya blokada edərsə, Trampın nə edəcəyini hər kəs təxmin edə bilər. Çünki, iyulda "Tayvan bizə müdafiə üçün pul ödəməlidir" demişdi:
"Yaxın Şərq məsələsində Bayden və Tramp arasında yüksək dərəcədə oxşarlıq ola bilər. Bayden İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahuya Qəzza və Livandakı hərəkətləri ilə bağlı yüksək dərəcədə sərbəstlik vermişdi. Təsəvvür etmək çətindir ki, Baydenin İsrailə münasibəti və İranın müvəkkillərinə qarşı sərt xətti Tramp administrasiyası dövründə çox dəyişəcək. Axı Tramp birinci dönəmdə olarkən İsrailin Qərb Sahilində qanunsuz məskunlaşma siyasətini genişləndirməsinə məhəl qoymadı. Bir sözlə, Baydenlə Trampın Yaxın Şərqdəki ümumi siyasətləri arasında çox da fərq yoxdur. Bundan əlavə, Tramp vəzifəyə gələr gəlməz onun komandası İrana qarşı sanksiyaları artıracağı və onun neft satışını məhdudlaşdırmağa çalışacağı ilə bağlı bəyanatlar səsləndirdi".
Həmsöhbətimizə görə, Tramp iddia edir ki, o, Ukraynadakı müharibəni bir gündə bitirəcək razılaşma əldə edə bilər. Ötən gün Putinlə etdiyi telefon danışığından sonra da bunun gerçəkləşəcəyi ilə bağlı fikirlər səsləndirdi. Trampın böyük bir danışıqçı kimi görünmək istəyini nəzərə alsaq, Ukrayna ruslara qarşı müharibədə uduzmağa başlasa, bəlkə də razılaşma əldə oluna bilər. Rusiyanın Şimali Koreya əsgərlərinin cəbhə xəttində yerləşdirilməsi onu deməyə əsas verir ki, Putin Rusiyada kütləvi səfərbərlik əmri vermək istəmir. Münaqişəyə son verə biləcək razılaşmanın geniş konturlarına Rusiyanın 2014-cü ildə ələ keçirdiyi Krımı saxlaması və Ukraynanın Rusiyanın ələ keçirdiyi Ukraynanın şərqindəki ərazilərin bir hissəsini geri alması daxil ola bilər:
"Trampın birinci dövründə onun administrasiyası 3000-dən çox mühacir uşağı ailələrindən ayırıb. Təbii ki, Trampın ikinci müddəti üçün daha böyük planları var, o cümlədən sənədsiz immiqrantların kütləvi deportasiyası. Daxili Təhlükəsizlik Departamentinin 2022-ci il hesablamalarına görə, ABŞ-da təxminən 11 milyon qeyri-qanuni mühacir yaşayır. Seçilmiş prezident bu ilin əvvəlində TIME jurnalına deportasiyaları həyata keçirmək üçün "hərbi qüvvələrdən istifadə etməkdə heç bir problem görməyəcəyini" söylədi. İstənilən halda Trampın ritorikasının dünyanı necə dəyişəcəyi zaman məsələsi olsa da, Rusiyaya dəstək, fərqli ölkələrə ərazi iddialarının olması, Qəzzanın nəzarətə götürüləcəyi ilə bağlı fikirlərin səsləndirilməsi, gömrük rüsumlarının artırılması həm siyasi, həm də iqtisadi anlamda çətin periodun başlanacağının səsləyicisidir".
Əli Hüseynov
