Lend-Liz (ing. Lend-Lease Act) ABŞ-ın İkinci Dünya Müharibəsi zamanı müttəfiq ölkələrə verdiyi maddi və hərbi yardım proqramıdır. Bu proqram vasitəsilə ABŞ, əsasən Böyük Britaniya, SSRİ, Çin və digər müttəfiq dövlətlərə silah, texnika, ərzaq və digər strateji resursları göndərmişdir.

Qlobal.net bildirir ki, Lend-Liz proqramı 11 mart 1941-ci ildə ABŞ prezidenti Franklin Ruzvelt tərəfindən imzalanaraq qüvvəyə minmiş və müharibənin gedişatında həlledici rol oynamışdır.

Lend-Liz Qanununun Qəbul Edilməsi və Məqsədi

1940-cı illərin əvvəllərində İkinci Dünya Müharibəsi qızğın şəkildə davam edirdi və Avropada Almaniya böyük üstünlük qazanmışdı. Böyük Britaniya Adolf Hitlerin rəhbərlik etdiyi Almaniya ilə mübarizədə ciddi çətinliklərlə üzləşirdi. Digər tərəfdən, ABŞ rəsmi olaraq müharibəyə qoşulmamışdı, lakin demokratik ölkələrin faşist gücləri tərəfindən məğlub edilməsinin qarşısını almaq üçün tədbirlər görürdü.

1941-ci ilin mart ayında qəbul edilən Lend-Liz Qanunu ABŞ-ın müttəfiqlərinə silah və ləvazimatları kredit və ya icarə əsasında verməsinə imkan yaratdı. Prezident Ruzvelt bu proqramı belə izah etmişdi:
"Əgər qonşunun evi yanırsa, mən ona öz bağçamdan şlanqı verərəm ki, yanğını söndürsün. Sonra əgər şlanq salamat qalsa, onu qaytarar, ya da yeni birini alar."

Lend-Liz Proqramı Çərçivəsində Yardım Alan Ölkələr və Onlara Göndərilən Yardımlar

Lend-Liz çərçivəsində yardım alan əsas ölkələr:

1. Böyük Britaniya – Müharibənin ilk illərində əsas yardım alan dövlət idi. İngiltərə ABŞ-dan təyyarələr, tanklar, döyüş sursatları, yanacaq və ərzaq aldı.
2. Sovet İttifaqı (SSRİ) – 1941-ci ildə Almaniya SSRİ-yə hücum etdikdən sonra ABŞ Sovetlərə də yardım göndərməyə başladı.
3. Çin – Yaponiya ilə müharibədə Çin də ABŞ-dan hərbi texnika və ləvazimat aldı.
4. Fransa, Avstraliya, Kanada və digər ölkələr – Müxtəlif sahələrdə dəstək aldılar.

ABŞ tərəfindən göndərilən əsas yardımlar bunlar idi:

• Hərbi texnika və silahlar – Tanklar, təyyarələr, artilleriya və digər döyüş vasitələri.
• Ərzaq və geyim – Müharibə şəraitində olan ölkələrin əhalisinin ehtiyaclarını qarşılamaq üçün.
• Yanacaq və sənaye materialları – Neft, benzin, rezin, polad və alüminium kimi strateji resurslar.

SSRİ-yə Lend-Liz çərçivəsində göndərilən yardımların əsas göstəriciləri:

• 400.000-dən çox yük maşını
• 12.000-dən çox tank
• 14.000-dən çox təyyarə
• 2,5 milyon ton neft məhsulları
• 4,5 milyon ton ərzaq və tibbi ləvazimat

Lend-Lizin Müharibədə Rolu və Təsiri

Lend-Liz proqramı İkinci Dünya Müharibəsinin gedişatına ciddi təsir göstərdi. ABŞ-ın müttəfiqlərinə verdiyi bu dəstək onların Almaniya və Yaponiya ilə mübarizədə davam gətirməsinə kömək etdi. Xüsusilə, SSRİ üçün bu proqram həyati əhəmiyyət daşıyırdı, çünki ABŞ-dan göndərilən maşınlar və yanacaq Qızıl Ordunun hərəkət qabiliyyətini artırdı.

İngiltərə və SSRİ Lend-Liz yardımı sayəsində müharibənin ən çətin illərində dirəniş göstərə bildilər. 1944-1945-ci illərdə ABŞ və müttəfiqləri artıq Almaniyanı və Yaponiyanı tamamilə zəiflətmişdi.

Lend-Lizin Müharibədən Sonrakı Nəticələri

Müharibə başa çatdıqdan sonra Lend-Liz yardımları dayandırıldı. ABŞ bəzi ölkələrdən verilən yardımların ödənilməsini tələb etdi. Məsələn, Böyük Britaniya 50 ildən çox müddətdə bu borcları hissə-hissə ödəməli oldu.

SSRİ isə müharibədən sonra ABŞ-la münasibətlərində gərginlik yaşadı və soyuq müharibə dövrü başladı. Buna baxmayaraq, Lend-Liz proqramı faşizmə qarşı mübarizədə ABŞ-ın göstərdiyi tarixi yardım kimi yadda qaldı.

Lend-Liz proqramı İkinci Dünya Müharibəsində müttəfiqlərin qalib gəlməsində mühüm rol oynadı. ABŞ-ın bu yardımı olmasaydı, İngiltərə və SSRİ müharibənin ilk illərində ciddi çətinliklərlə üzləşə bilərdi. Lend-Liz yalnız hərbi yardım deyil, eyni zamanda qlobal siyasi tarixin formalaşmasına təsir edən mühüm bir addım oldu.

Murad
Qlobal.net