Bakı, 4 mart, AZƏRTAC
Kaliforniyadakı SLAC Milli Sürətləndirici Laboratoriyasının fizikləri rekord cərəyan və pik gücə malik elektron şüaları yarada biliblər.
AZƏRTAC “Phys.org” elmi-texniki xəbərlər nəşrinə istinadla xəbər verir ki, güclü lazerlər alimlər tərəfindən atomların parçalanmasından tutmuş planetlərin daxilindəki şəraitin modelləşdirilməsinə qədər çoxdan müxtəlif məqsədlər üçün istifadə olunur. Yeni bir araşdırmada tədqiqatçılar elektron şüalarının gücünü artırıblar ki, bu da onların tətbiq dairəsini genişləndirməyə imkan verir.
Elektron şüalarının gücünü artırmaq ideyası nisbətən sadə olub, lakin onun həyata keçirilməsi əhəmiyyətli çətinliklər yaradıb. Əsas vəzifə ən qısa müddətdə maksimum yükü cəmləşdirmək idi. Alimlər saniyənin yalnız bir katrilyonda birində 100 kiloamperə nail olublar.
Təcrübə sürətləndirici qurğu vasitəsilə yüksək yüklü elektron şüalarının göndərilməsi ilə həyata keçirilib. Elektronlar güclü maqnitlər tərəfindən vakuum mühitində radio dalğaları boyunca hərəkət edərək demək olar ki, işıq sürətinə qədər sürətləndirilib. Avtomobillərin oval yolda getdiyi yarışa bənzər şəkildə elektronlar da dönməyə məcbur olur. Eyni zamanda, dönərkən, onlar sapma səbəbindən sürətini itirirlər. Alimlər elektronları daha çox xətti trayektoriya üzrə hərəkət etdirməyin və bununla da onların növbələrdə sürətini artırmağın bir yolunu tapıblar.
Yeni marşrut boyunca hərəkəti simulyasiya etmək üçün fiziklər bir millimetr uzunluğunda elektron zəncirini işə salıblar. Bu yanaşma ilə aparıcı elektronlar radio dalğasının daha az sıldırım hissəsi ilə hərəkət edərək, döngədən çıxanda enerjilərini itirirdilər. Bu, cik-cik kimi tanınan bir fenomendir. Alimlər daha sonra maqnitlərdən istifadə edərək elektronların ilkin yoluna qayıdana qədər ardıcıl olaraq əvvəlcə sola, sonra sağa, sonra yenidən sola əyilməsini təmin ediblər. Maqnitlər daha az enerjiyə malik elektronlara güclü qüvvə tətbiq etdiyinə görə çox uzun məsafə qət edənlər tədricən digərlərinə çataraq zənciri sıxırdılar. Başqa bir maqnit əlavə etdikdən sonra işıq üçün enerji mübadiləsi baş verib və cik-cik effekti güclənib. Marşrut boyunca hər yeni keçid şüanı daha güclü, amma nisbətən qısa edib. Nəticədə nəbzin uzunluğu 0,3 mikrometrə qədər azalıb.
Alimlər hesab edirlər ki, onların hazırladıqları yeni metod kimya sahəsində yeni təcrübələr aparmağa, unikal plazma növləri yaratmağa, vakuumun təbiətini daha dərindən öyrənməyə imkan verəcək.
