Dünən İran prezidenti Məsud Pezeşkianın strateji məsələlər üzrə müavini, keçmiş xarici işlər naziri Məhəmməd Cavad Zərif istefa verib. Paralel olaraq məlum olub ki, İran parlamenti maliyyə və iqtisadiyyat naziri Amdolnaser Hematini vəzifəsindən azad edib. Zərif, rusiyalı politoloq Aleksey Makarkinin yazdığı kimi, İranın islahatçı siyasi qrupunun əsl lideridir. Və belə nəticəyə gəlmək olar ki, cəmi bir il əvvəl formalaşmış islahatçıların nümayəndəsi Məsud Pezeşkiyanın kabineti artıq dağılır .
Makarkinin sözlərinə görə, bu, Donald Trampın ABŞ prezidenti olduqdan sonra başlayıb. Məsələ burasındadır ki, Pezeşkian ABŞ-la yeni nüvə razılaşması və bunun müqabilində İrana qarşı sanksiyaların ləğvi ilə bağlı razılığa gəlmək niyyətində idi. Lakin onun həyata keçirilməsi mürəkkəb və sual işarələri ilə dolu idi. Birincisi, İranın ali dini lideri, “lider” Ayətullah Əli Xamenei ABŞ-la istənilən danışıqlara pessimist yanaşırdı. Yəni ondan dəstək gözləmək mənasızdı. İkinci: Danışıqların nəticələri ABŞ-da seçkilərin necə başa çatacağından asılı idi.
İran islahatçıları, analitikin fikrincə, açıq-aşkar demokratlara mərc edirdilər, çünki Tramp hesab edirdi ki, İran islahatçıları ilə mühafizəkarlar eyni şeydir və bu bölgüdə məqsəd yalnız ABŞ-ı çaşdırmaqdır. Üçüncüsü, İran parlamentində mühafizəkarlar çoxluq təşkil edir, ona görə də islahatçılar əvvəldən kadr məsələlərində güzəştə getməli olublar. Xüsusən də parlamentin istənilən naziri istefaya göndərmək hüququ var. İndi sual yaranır: islahatçı hökumət hansı nəticələrə gətirib çıxardı?
ABŞ ilə danışıqlar heç vaxt başlamayıb. Prezident Pezeşkian danışıqların tərəfdarı, “lider”in isə əleyhinə olduğunu bəyan edib. Prezident isə “lider”ə tabedir. Makarkin hesab edir ki, Ayətullah Xamenei Donald Tramp ABŞ prezidenti seçildikdən sonra ABŞ-la danışıqlara “veto qoyub”. Səbəb isə Trampla danışıqların mənasız olduğunu dərk etmək deyil. Rusiyalı politoloq qeyd edir ki, Tramp Ayətullahın ən yaxın adamlarından olan yüksək rütbəli İran hərbi komandiri Qassem Soleimani-nin öldürülməsinə göstəriş verib. Deməli, bir tərəfdən Xamneyi və Pezeşkian Tramp üçün, digər tərəfdən Tramp Xamneyi üçün qəbuledilməzdir.
İqtisadi problem də var. Pezeşkiyanın prezidentliyi dövründə İran valyutası 60 faiz ucuzlaşıb. Sanksiyalar iqtisadiyyata zərbə vurmaqda davam edir və Trampın seçilməsi İran cəmiyyətində bədbinliyi xeyli artırıb. Maliyyə və İqtisadiyyat naziri Abdolnasser Hamati iqtisadi çətinliklərdə günahlandırıldı və martın 2-də vəzifəsindən azad edildi. Bununla belə, Hamati sadəcə bir məmur deyildi; 2021-ci ildə İbrahim Rəisi məğlub etsə də, “liderin” icazəsi ilə prezident seçkilərində iştirak edib. Xarici siyasət sahəsində itkilər deməsə, nailiyyətlərin olmadığını demək olar. Buna görə də mühafizəkarlar “Pezeşkianla ciddi məşğul olmaq” qərarına gəliblər. Makarkin qeyd edir ki, İranda onun tezliklə istefa verəcəyi, yeni seçkilərin keçiriləcəyi, mühafizəkarların qalib gələcəyi ilə bağlı xəbərlər yayılıb. Ancaq kim qalib gəlsə, İranın bu gün üzləşdiyi iqtisadi və xarici siyasət problemləri ilə üzləşəcək.
